پوریا فیروزنژاد: پنج‌سال از جنگ داخلی یمن می‌گذرد اما هنوز هم از شدت و حدت این جنگ ویران‌گر که تجاوز غیرقانونی نیروهای ائتلاف سعودی آن را آغاز کرد، کاسته نشده است؛ باتلاقی که اکنون عربستان را هم تا کمر درون خود فرو برده است و شرکای آن نظیر امارت و سودان یکی پس از دیگری قصد دارند که از این مهلکه بگریزند.
این وضعیت سبب شد که سعودی‌ها پیرو تحولات راهبردی در یمن و پیروزی‌های متعدد حوثی‌ها اکنون تن به مذاکره دهند و تلاش می‌کنند تا به توافقی برای کاهش تنش دست یابند. اما تجربه نشان می‌دهد که این مذاکرات در دورهای قبلی که موسوم به مذاکرات صلح یمن بود، نیز شکست خورده است و این شیوه نمی‌تواند راهکاری موثر برای ایجاد صلح پایدار در یمن باشد چراکه این جنگ به دلیل وجود قومیت‌ها و قبیله‌های متعدد یمنی چند قطبی و چندلایه است؛ جمهوری اسلامی ایران از ابتدا نیز با درک همین مهم، بر اهمیت گفت‌وگوهای یمنی-یمنی بدون دخالت خارجی‌ها به‌عنوان تنها رهیافت کارآمد برای ایجاد صلح و ثبات در یمن تاکید کرده است؛ رویکردی که امروز پس از پنج‌سال بازیگران بین‌المللی نیز بر آن مهر تایید می‌زنند.
آغاز مذاکرات پشت پرده بین حوثی‌ها و سعودی‌ها
تحولات یمن در روزهای اخیر وارد فاز جدیدی شده است و در همین راستا، شبکه خبری الجزیره در 13 نوامبر به نقل از منابع آگاه خبر داد که حوثی‌های یمن و عربستان‌سعودی مذاکرات پشت‌پرده و غیر مستقیمی را کلید زده‌اند تا بلکه بتوانند مقدمات پایان جنگ خانمان‌سوز یمن را که از سوی ائتلاف سعودی آغاز شد، پایان دهند. گفته می‌شود که این مذاکرات در کشور عمان، به‌عنوان یک طرف میانجی که مرزهای مشترک با یمن و عربستان دارد برگزار شده است.
جمال عامر، یکی از مذاکره‌کنندگان حوثی درباره چند و چون این مذاکرات به خبرگزاری آسوشیتدپرس می‌گوید:« دو طرف در طی دو ماه گذشته از طریق ویدئوکنفرانس با یکدیگر در تماس بوده‌اند.»
منابع آگاه به الجزیره می‌گویند که طرف‌ها چند نوبتی هم از طریق میانجی‌گران اروپایی با یکدیگر در تماس بوده‌اند. به‌علاوه استارت مذاکرات پس از حملات پهپادی حوثی‌های یمن به شرکت آرامکو عربستان بزرگترین تاسیسات نفتی جهان و عملیات نصر من الله که تعداد بسیاری از سربازان ائتلاف و فرمانده های رده بالا اسیر نیروهای یمنی شدند، طی ماه سپتامبر در عمان کلید خورده است و تا به امروز ادامه دارد.
بنابر اخبار منتشر شده، این مذاکرات بر کاهش تنش در مرزهای دو کشور و بازگشایی فرودگاه صنعا که در سال 2016 توسط عربستان و نیروهای متحد آن اشغال شد متمرکز است.
ریشه تغییر پارادایم عربستان در قبال یمن
با اینحال برخی از تحولات دیگر نیز تغییر سیاست عربستان در یمن را تسریع کرده‌اند. در ابتدای ماه آگوست با عمیق‌تر شدن باتلاق جنگ یمن برای ائتلاف سعودی، امارات اعلام کرد که نیروهای نظامی خود را از یمن خارج می‌کند این حرکت بازی شطرنج سعودی‌ها در یمن را بسیار دشوارتر از گذشته کرد.
اما باید باز هم به عقب‌تر بازگردیم و این‌بار سرنخ تحولات موثر بر آرایش سعودی‌ها علیه یمنی‌ها را در سودان دنبال کنیم. در ماه آوریل سال جاری، عمر البشیر، رئیس‌جمهور سابق سودان به دنبال کودتای ارتش خلع شد و اینگونه عربستان یکی از شرکای خود در ائتلاف علیه یمن را از دست داد و این امر ضربه مهلکی به راهبرد جنگی سعودی‌ها در یمن وارد آورد چراکه مزدوران سودانی توسط سعودی‌ها برای جنگ به این کشور اعزام می‌شدند.
مقامات ریز و درشت ریاض که روزی تصور می‌کردند طی چند هفته مقاومت مردم یمن را درهم خواهند شکست، اکنون در تقلای خروج از منجلاب یمن از طریق یک رهیافت دیپلماتیک هستند. جنگی که آل‌سعود علیه مردم یمن آغاز کرد اکنون وارد پنجمین سال خود شده است و در این مدت شکست‌های ائتلاف سعودی روزبه‌روز رنگ و بوی جدی‌تری را به خود گرفت.
نکته جالب دیگر آن است که شیوخ ریاض روزگاری حوثی‌ها و انصارالله یمن را به تروریسم متهم می‌کردند اما اکنون مشروعیت آن‌ها را پذیرفته و وارد مذاکره شده‌اند. سعودی‌ها به‌ویژه پس از حمله پهپادهای حوثی‌ها و یگان‌های مردمی یمن به آرامکو و پی بردن به نقص سیستم‌های پدافندی خود، تمامی تمرکز خود را بر مذاکره معطوف کرده‌اند.
چرا هر بار مذاکرات سعودی-حوثی شکست می‌خورد؟
اما در این بین نباید فراموش کرد که یمن، کشوری با قبایل و دسته‌های سیاسی رنگارنگ و متنوع است و حل شدن معادله بحران در یمن امر ساده‌ای نیست. نگاهی به گذشته نه چندان دور نشان می‌دهد که مشارکت ریاض به‌عنوان یک طرف مذاکرات، نتوانسته تا گره از این کلاف سردرگم بگشاید. پیشتر در سال 2016، سعودی‌ها و حوثی‌ها در رابطه با آتش‌بس به مذاکره نشستند و توافق کردند اما طولی نکشید که آتش‌بس لغو شد. در این میان به‌نظر می‌رسد که حضور بازیگران خارجی نه‌تنها مشکلی را حل نمی‌کند، بلکه معادله یمن را پیچیده‌تر خواهد کرد.
نشریه فارن پالیسی نیز در استدلال دور باطل مذاکرات حوثی-سعودی می‌نویسد: روندی که با هدف نیل به کاهش تنش بین سعودی‌ها و حوثی‌ها به طور غیرمستقیم کلید خورده است مسیری ناهموار را تا رسیدن به علاج بحران، پیش‌رو دارد. جنگ یمن یک جنگ چندلایه و چندقطبی است. از سوی دیگر بازیگرانی نظیر عربستان و امارت قصد دارند تا رقابت منطقه‌ای خود را علیه رقبای خود در یمن پیش ببرند این مسئله بر آتش جنگ داخلی بین یمنی‌ها افزوده است. در طول سال‌های گذشته، ابعاد منطقه‌ای، این جنگ را متحول ساخته است و درنهایت به یک مانع عظیم برای توانایی یمنی‌ها در نیل به یک توافق کاهش تنش بدل شده است.
مهر تایید جهانی بر راهبرد ایران برای یمن
ایران اما از ابتدای حملات ائتلاف سعودی به یمن همواره بر اهمیت گفت‌وگوهای یمنی-یمنی به عنوان تنها راه‌حل کارآمد برقراری صلح و ثبات پایدار در این کشور تاکید کرده است. در همین راستا، مقام معظم رهبری در دیدار مهمی که با محمد عبدالسلام، سخنگوی انصارالله در 22 مرداد ماه داشتند با درک این بحران پیچیده، تاکید کردند:« حفظ یکپارچگی یمن باتوجه به عقاید دینی و قومیت‌های مختلف این کشور، نیازمند انجام گفت‌وگوهای یمنی-یمنی است.»
محمدجواد ظریف، سکان‌دار دستگاه دیپلماسی ایران نیز که از ابتدای تجاوز سعودی‌ها به یمن، بر لزوم حل سیاسی این بحران و خروج نیروهای سعودی از خاک این کشور تاکید کرده در تصریح راهبرد تهران پیرامون جنگ یمن می‌گوید:« جمهوری اسلامی ایران از گفت‌وگوهای یمنی-یمنی و اجرای کامل توافقات استکهلم حمایت می‌کند.»
اما این تنها ایران نیست که از گفت‌وگوهای یمنی در چارچوب توافق استکهلم حمایت می‌کند و بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی نیز بر لزوم اجرایی شدن آن تاکید ورزیده‌اند. به‌نظر می‌رسد که هرچه بیش‌تر از ادامه جنگ در یمن و گسترش ابعاد ویران‌گر آن گذشته است، بازیگران بین‌المللی نیز درک بهتری از شرایط پیدا کرده‌اند و بر موضع ایران که از ابتدای آغاز تجاوز عربستان به مردم یمن، تاکید بر گفت‌وگوهای گروه‌های یمنی با یکدیگر به‌عنوان بهترین راهکار بوده است، مهر تایید می‌زنند. برخلاف دیگر کشورها که از ابتدا برخی از گروه‌های یمنی را مورد حمایت نظامی قرار دادند شعله‌های جنگ فاجعه‌باری را در یمن گشودند، جمهوری اسلامی ایران از ابتدا نیز ضمن حمایت معنوی از نیروهای مقاومت یمنی نظیر حوثی‌ها و انصارالله، خویشتنداری کرده و اهمیت روش‌های دیپلماتیک را مورد تاکید قرار داده است.
در همین راستا، نماینده ویژه سوئد در امور یمن تاکید می‌کند که کشورش از ادامه گفت‌وگوهای یمنی-یمنی در چارچوب توافق استکهلم حمایت می‌کند.
مارتین گریفیتس، دستیار ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور یمن، در 17 اکتبر 2019 نشستی را در شورای امنیت این سازمان برگزار کرد تا نمایندگان کشورهای عضو از آخرین تحولات یمن آگاه و پیرامون آن تبادل نظر کنند.
در این دیدار نماینده اندونزی با تاکید بر اینکه در حل بحران یمن، ازسرگیری مذاکرات تا پیش از پایان سال 2019 باید محور اصلی تلاش‌ها باشد خواستار آن شد تا مذاکرات یمنی-یمنی زنان، جوانان و تمامی بازیگران یمنی را شامل شود.
در ادامه این جلسه، نماینده کویت هم از آمادگی کشورش برای میزبانی از دور جدید گفت‌وگوهای گروه‌های یمنی خبر داد.
نماینده چین هم در تصریح اهمیت جایگاه گفت‌وگوهای یمنی-یمنی گفت:« همه طرف‌ها باید منافع مردم یمن را در اولویت قرار دهند و به چارچوب توافق استکهلم پایبند باشند.»
نماینده بلژیک نیز دیگر دیپلمات اروپایی بود که در حمایت از گفت‌وگوهای داخلی بین گروه‌های یمنی اظهار کرد:« راهکار سیاسی که پس از مذاکرات جامع حاصل شود تنها سناریو ممکن بازگرداندن صلح به یمن و مناسب‌ترین پاسخ برای نیاز تمامی مردم این کشور خواهد بود.»
کلید حل بجران
ایران از ابتدا به دلیل روابط تاریخی دو کشور،درک و شناخت درستی از فضای قبیله‌ای و فرقه‌ای یمنی‌ها و تاثیر این عوامل بر پیچیده‌تر شدن بحران در یمن داشته است و با همین استدلال، خروج نیروهای خارجی از یمن و آغاز گفت‌وگوهای یمنی-یمنی را بهترین پیش‌شرط برای بازگشت صلح و آرامش به یمن دانسته است. از سوی دیگر، مهار شعله‌های جنگ پنج ساله یمن، در بسیاری از جبهه‌های دیگر نیز می‌تواند موجب کاهش تنش در منطقه شود. برای نمونه، خروج عربستان از یمن می‌تواند سرآغاز مذاکرات کاهش‌تنش بین تهران و عربستان باشد، مذاکراتی که عربستان طی ماه‌های خیر با ارسال میانجی‌گران منطقه‌ای به آن ابراز تمایل کرده است و تهران نیز پیش‌شرط این مذاکره را توقف کشتار مردم یمن ، ایجاد آتش بس و گفتگوهای یمنی یمنی اعلام کرده است.
در نهایت باید گفت که هرگونه گفت‌وگو بین ریاض و یمنی‌ها خارج از اصل گفتگوی یمنی-یمنی که برای کاهش نگرانی دو طرف انجام شود، نمی‌تواند لزوما به بازگشت صلح به این کشور منجر شود، چراکه سعودی و امارات همچنان پای ثابت این مذاکرات هستند و شخصی مانند منصور هادی طبعا در این گفتگوها از شخص بن سلمان دستور می گیرد. اصل مذاکره برای پایان جنگ این است که تمامی طرف‌های درگیر در یمن و گروه های نیابتی یمنی از سوی ائتلاف سعودی، باید در مذاکرات بی‌قید و شرط صلح شرکت کنند تا مقدمات یک راهکار پایدار و جامع حاصل شود.
23/ 237 310