تهران، امروز به مثابه بزرگترین کلانشهر ایران با مسائلی قدیمی و تازه‌ای مواجه است که اگر بخواهیم به صورت کلی برای آن نسخه بپیچیم، قطعا "تغییر رفتار شهروندی" یکی از راه‌حل‌های اساسی آن است.
برای حل گام به گام مسائل، کمک گرفتن از گروههای هدف، به تناسب موضوع تفکیک شده، با استفاده از برنامه‌ریزی صحیح و گفتگو برای همراه کردن آنها انتخاب‌های متنوعی که پیش رویشان قرار دارد اصلی اساسی است که میتواند منجر به تغییر رفتار اجتماعی پایداری شود، چرا که فرد خود را کشنگری موثر یافته که عمل امروز او نه حاصل دستوری از مراجع بالادست، بلکه نتیجه گفتگو و مشارکت بین او و مسئولین امر است.
شاه‌کلید بهره‌گیری از همراهی برای ایجاد تغییر اجتماعی در سطح میانی و کلان، ایفای نقش شهروندان به عنوان صاحبان اصلی شهر، در نقش کشنگر در فرآیند تصمیم سازی و تجربه حس تعلق است. صاحب نظران بر این اعتقادند که خودآگاهی فرد نسبت به هویت فردی و اجتماعی خود و نیز شناخت و پیروی از انتظارات و قواعد پذیرفته شده اجتماعی، سلامت زندگی اجتماعی افراد جامعه را تقویت نموده و از میزان ارتکاب جرائم و انحرافات اجتماعی و بروز آسیبهای اجتماعی میکاهد.
هویت اجتماعی به شیوههایی اشاره دارد که به واسطه آنها، افراد و گروهها در روابط اجتمــاعی خود از افراد و گروههای دیگر متمایز می‌شوند. هویت دارای ابعاد و جنبههای متفاوتی است، مهمترین بعد هویت، بعد اجتماعی آن است که بر سایر ابعاد هویت تأثیر بیشتری دارد. در واقع هویت به هر شکلی که تجلی کند، آن جلوه، مستقیم یا غیر مستقیم، اجتماعی خواهد بود، و به تعبیر بوردیو، "همه چیز اجتماعی است". آنجا که گروهی با هویتی نامعلوم، هویتی خدشه‌دار شده و با برچسبهایی منفی روبرو می‌شوند، آغاز بروز رفتارهایی نابهنجار نیز فرا می‌رسد، این در حالی است که تعریف مثبت، سازنده و قوام یافته میتواند مجموعه رفتارهای نابهنجار را نیز کنترل کرده و فرد کنشگر را در موقعیتی قرار دهد که به خود امکان بروز رفتارهای غیر را ندهد.
یکی از طبقهبندیهای رایج در محیط شهری، هویت رانندگان وسایل حمل و نقل اعم از رنندگان اتومبیل، موتورسیکلت، اتوبوس و... است، موتورسیکلت سواران یکی از آسیب پذیرترین و البته پرترددترین قشرهای عبور و مرور در فضای شهری اند، که گاه حجم گسترده تخلفات آنان در سطح جامعه دارای پیچیدگی‌ها و زوایای آشکار و پنهان متعددی است. به همین دلیل، پرداختن به مبحث شناخت خصوصیات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی این گروه، آسیب شناسی دلایل ناهنجاری‌های ترافیکی بین موتورسواران، تبیین شیوه‌های ساماندهی وضعیت آنان و به طور کلی بهبود وضعیت این قشر چه برای خود آنان و چه برای دیگر شهروندان مستلزم رویکردی چندجانبه و گفتگو با گروههای متعدد است که خود متاثر از عوامل گوناگونی مانند مسائل و کاستی های موجود در وضعیت کنونی حمل و نقل، وضعیت قوانین و اجرای آن و آموزش و فرهنگ‌سازی، عدم وجود شیوه‌های نظارتی موثر، جای خالی شناخت خصوصیات اقتصادی و اجتماعی این گروه و همچنین سیاستهای تشویقی و توسعه دهنده است.
در یک جمع بندی کلی میتوان گفت مسئله اصلی شاید تعداد زیاد موتورسیکلتها نیست، بلکه رفتارهای آسیب زا و پرخطری است که از سوی موتورسیکلت سواران در وهله نخست برای خودشان و خانواده شان و در وهله دوم برای سایر شهروندان سر می‌زند.
پویش موتورسوار خوب، مبتنی بر بررسی تجارب جهانی
نظر به آنچه عنوان شد و باتوجه رشد روزافزون موتورسیکلتها و به عبور و مرور موتورسیکلتهای بسیاری در شهر تهران، موضوع ساماندهی به وضعیت موتورسواران و موتورسواری از جمله دغدغه‌های همیشه مدیریت شهری بوده، که عموما بر نظارتهای انتظامی تاکید داشته است. در حالی که ساماندهی شیوه رفتار ترافیکی موتورسواران بیش از هرچیز نیازمند رویکرد اجتماعی و با تاکید بر هویت بخشی به موتورسواران دارد.
پویش موتورسوار خوب، مبتنی بر بررسی تجارب جهانی در این حوزه و همچنین ماحصل گفتگو با کسب و کارهای موتوری همچون اسنپ، تپسی و...، گفتگو با نمایندگان نهادهای مسئول همچون راهنمایی و رانندگی، مسئولین حوزه حمل و نقل و ترافیک شهری، اهالی رسانه در عرصه شهری و همچنین نمایندگان مختلفی از جامعه موتورسواران است.
نقش فعال خانواده موتورسواران به‌عنوان ابزار تشویقی
جای خالی یک هویت مشخص مثبت و موثر برای موتورسواران، احساس می شود. همواره شیوه رفتار ترافیکی این قشر مورد نقد قرار داشته بی آنکه دغدغه‌های معیشتی و اقتصادی شان مد نظر قرار گیرد. از سویی به خوبی می‌دانیم که محیط پیرامونی یکی از موثرترین عوامل تغییر رفتار در هر عاملی است، از اینرو درگیر کردن خانواده جامعه موتورسواران در فرآیند زیست شهری آنان و انتقال نکات و مسائل با اهمیت از سوی آنان میتواند هم ابزار تشویقی بوده و هم نقش بازدارندگی و کنترل کنندگی از شیوه‌های پرخطر رانندگی را برای آنان در پی داشته باشد.
"کمپین موتورسوار خوب " با تاکید بر همین رویکرد طراحی شده و قصد دارد با اقدام ۳۶۰ درجه ای تغییر رفتار حمل و نقلی موتورسواران را با هدف هوبت بخشی، آگاهی بخشی و پایداری رفتار به پیش برد.
این کمپین با توجه به الگوی مشارکتی رویکردی ایجابی را در پیش گرفته و در نظر دارد موتورسوران را به عنوان یک قشر از جامعه حمل و نقل، وارد مناسبات و گفتگو با شهروندان کرده و از رفتارهای پرخطرآنان که اثرات منفی برای خود و دیگر شهروندان دارد جلوگیری کند.
در این کمپین خود موتورسوارها به صورت فعال دیده شده‌اند، نقش شهرداری تهران، پلیس راهور و دیگر نهادهای مسئول صرفاً نقش حمایتی، ترویجی و تشویقی است، وقتی یک موتور سوار احساس کند که در جامعه‌ای حضور دارد که دیگران با او شریک هستند و او نیز دیده می‌شود و به رسمیت شناخته می‌شود، یک نوع کنش خواهد داشت و وقتی احساس کند که بخشی از یک جمعیت پراکنده است که همه می‌خواهند در رقابت، یکدیگر را از دور خارج کنند، رفتاری متفاوت دارد.
به عنوان مثال عموما پویش‌های کاهش سومصرف مواد مخدر زمانی موفق عمل می‌کنند که توسط افرادی تشکیل و اداره می‌شوند که نسبت به آن تعلق خاطر و هویت دارند و سابقا معتاد بوده‌اند. پیرو این موضوع برای اینکه شاهد تغییر رفتار موتورسواران باشیم، در درجه اول این کمپین تلاش می‌کند که یک هویت صنفی به این گروه داده تا با ایجاد هویت از بروز تخلف کاسته و رفتار مثبت را پررنگ کند.
موتورسوار خوب؛ کمپینی عملیاتی و بلند مدت
ایجاد حس نا امنی برای شهروندان به دلیل تردد موتورسواران در پیاده‌روها، آمار بالای مرگ و میر و جراحت موتوسواران در تصادفات شهری، نارضایتی عمومی شهروندان از رفتارهای پرخطر موتورسواران، سهم بالای عدم خودمراقبتی مانند استفاده از کلاه ایمنی در سوانح مربوط به موتورسواران موجب شد تا برای نخستین بار رویکرد اجتماعی پیشران رویکردهای انتظامی شده و موتورسوار بودن را به مثابه بخشی از هویت واحد ترافیکی در شهر مد نظر قرار دهیم.
این کمپین با رویکردی اجتماعی به موضوع موتورسواران، برخلاف بسیاری از کمپین‌ها که به صورت نمایشی و مقطعی عمل می‌کنند، عملیاتی و در بلند مدت، با محوریت خود جامعه هدف، یعنی موتورسواران، آن هم با تکیه بر رفتارهای مثبت و هویت بخشی به این قشر و درگیر کردن خانواده و محیط پیرامونی آنان به دنبال تغییر رفتار محسوس و پایداری آن است.
*معاون اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران
۴۷۲۳۱