ارزیابی این بود که در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات آبان 1399، قطعا برجام فرو می‌پاشد. اما پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری که از بانیان برجام در زمان ریاست جمهوری اوباما بود، دوباره این امید را ایجاد کرد که علیرغم خروج آمریکا و گام‌های پنج‌گانه‌ی جمهوری اسلامی ایران، امکان احیای برجام وجود دارد. هرچند بسیار با تاخیر اما از نیمه دوم فروردین سال جاری، مذاکرات احیای برجام بدون گفتگوی مستقیم ایران و آمریکا آغاز شد و علیرغم انجام 6 دور گفتگو در وین تاکنون به نتیجه نرسیده است.
در این شرایط، ایران از تمدید توافق موجود با سازمان بین‌المللی انرژی اتمی اجتناب کرده که مهلت آن در 3 تیر ماه پایان یافت. طبق قانون مجلس ایران، دولت می‌بایست سطح نظارت‌های آژانس را کاهش دهد. در آستانه آغاز مذاکرات هسته‌ای، طی توافقی با آژانس، قرار شد به مدت 3 ماه، آژانس به محتوای فیلم‌های نظارتی دست پیدا نکند. بعد از اتمام فرصت سه ماهه، مجددا توافق یک ماه دیگر تمدید شد که در 3 تیر پایان یافت و ایران تاکنون از تمدید آن خودداری کرده و اعلام کرده محتوای فیلم‌های نظارتی در 4 ماه گذشته را پاک خواهد کرد.
از نگاه آمریکا، این اقدام ایران در راستای تقویت موضع مذاکراتی خود و تحت فشار قرار دادن آمریکا به منظور پذیرش خواسته‌های ایران است را که سبب پیچیده شدن احیای برجام خواهد شد. اما در واقع مواضع ایالات متحده مذاکرات را طولانی و پیچیده کرده است. به دنبال یک تحول سیاسی مهم در داخل ایران یعنی پیروزی جناب آقای ابراهیم رئیسی ارزیابی‌ها و محاسبات آمریکا رویکرد دیگری پیدا کرد. طرف مقابل به این ارزیابی رسیده است که جمهوری اسلامی ایران که میلیاردها دلار هزینه خروج آمریکا از برجام را داده است قرار نیست موضع انعطاف‌پذیری داشته باشد. در واقع نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایران این پیام را به طرف آمریکایی انتقال داده که برای احیای برجام، آمریکا به عنوان کشوری که ابتدا خروج از توافق هسته‌ای بین‌المللی را انتخاب کرده، باید مواضع خود را تغییر و خواسته ایران را عملی سازد و اینکه دولت آقای رئیسی بر این موضوع اصرار دارد.
لذا به نظر می‌رسد از هم‌اکنون تیم مذاکره کننده ایرانی با تیم سیاست خارجی آقای رئیسی در ارتباط باشد و خواسته‌ها و ملاحظات دولت جدید ایران را به آمریکا انتقال دهند. هرچند آمریکا توافق با تیم آقای رئیسی را بسیار دشوار می‌داند اما به خوبی به این نکته نیز آگاه است که اگر احیا و اجرای برجام را دنبال می‌کند ناگزیر به هماهنگ شدن و همکاری با دولت جدید ایران است. زیرا در نهایت دولت جدید است که باید برجام احیا شده احتمالی را اجرا کند و نه دولت پیشین. از این رو، تغییر دولت در ایران ارزیابی و محاسبات طرف¬های مذاکره کننده با ایران به ویژه آمریکا را تغییر داده و آنها را در وضعیت سردرگمی قرار داده است. به این خاطر است که طرف‌های ایرانی به درستی اعلام می‌کنند که توپ در زمین آمریکا است و این کشور باید تصمیم خود را بگیرد؛ و آن تصمیم اتخاذ سیاستی متفاوت از گذشته با توجه به روی کار آمدن یک دولت جدید در ایران است.
*پژوهشگر و معاون اجرایی موسسه مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران
310 310