مجموعه داستان «زیرخاکی» مجید قیصری روز گذشته (سه‌شنبه، چهارم مردادماه) در فرهنگسرای اخلاق نقد و بررسی شد.
فرحناز علیزاده در این نشست با تأکید بر این‌که زندگی گذشته نویسنده کتاب «زیرخاکی» در آثارش دیده می‌شود، اظهار کرد: ما با نویسندگانی سروکار داریم که جنگ را دیده‌اند و از خاطرات‌شان می‌گویند.
او افزود: سه داستان از مجموعه داستان «زیرخاکی» به تبعات جنگ می‌پردازد و نویسنده در باقی داستان‌ها، فضا و مکانی ایجاد می‌کند که از حاشیه جنگ گفته شود.
علیزاده با اشاره به این‌که نویسنده در کتاب «زیرخاکی» به جای استفاده از کلمه «دشمن»، کلمه «آن‌ها» را به کار برده است، عنوان کرد: این طرز روایت جنگ نشانه خونسردی نویسنده است.
این نویسنده و منتقد افزود: در تمام داستان‌های کتاب «زیرخاکی»، قیصری موشکافانه به بحران‌های روحی انسان‌ها اشاره می‌کند و روی نقطه‌ای تأکید می‌کند که شاید سطحی به نظر بیاید؛ اما در پس آن، لایه‌های پنهانی نیز وجود دارد.
در ادامه، حسن محمودی با اشاره به این‌که داستان‌ها از دید یک نویسنده دو بخش هستند، گفت: بخشی از داستان‌ها را پس از خواندن آن تصور می‌کنید که دوست داشتید خود شما آن‌ها را بنویسید و برخی دیگر از داستان‌ها با دنیای ذهنی خواننده فاصله دارد؛ اما به شدت او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این نویسنده ادامه داد: به جز داستان «درخت کلاغ» از مجموعه داستان «زیرخاکی»، باقی داستان‌ها از نوع دوم هستند و شاید اگر من به جای قیصری بودم، هیچ‌وقت به دنبال آن‌ها نمی‌رفتم.
محمودی با بیان این‌که مجید قیصری در تمام داستان‌هایش به جز یک مورد به جنگ می‌پردازد، گفت: قیصری در تمام داستان‌ها موقعیت‌های بشری و انسانی را تعریف می‌کند و تلاش او در داستان‌هایش ستودنی است؛ چرا که مخاطب را در موقعیتی قرار نمی‌دهد که قضاوت کند.
او با اشاره به ممیزی‌هایی که بر داستان قیصری اعمال شده و بخش‌هایی از آن حذف شده است، اظهار کرد: ممیزی از طرف کسانی که خود را متولی این کار می‌دانند و می‌گویند فقط باید در چارچوب‌های خاص از دفاع مقدس نوشته شود، اعمال می‌شود.
محمودی با بیان این‌که نویسندگان آلمانی بدون داشتن نگاه ایدئولوژیک به جنگ، از جنگ می‌نویسند و داستان‌های‌شان خواندنی می‌شود، اظهار کرد: داستان‌هایی که ما درباره جنگ داریم و قابل درک و ترجمه برای کشورهای دیگر است، باید ترجمه شود تا به کشورهای دیگر فرستاده شود.
او کتاب‌های خاطره‌نگاری در رابطه با جنگ را که توسط انتشارات سوره مهر و حوزه هنری و سازمان اسناد ملی تدوین و منتشر می‌شود، گنجینه‌ای ارزشمند دانست و گفت: این کتابها برای مخاطبینی که در جنگ نبوده‌اند، بسیار مفید است.
در ادامه، ناهید صباغی که اجرای برنامه را بر عهده داشت، با بیان این‌که هیچ نویسنده‌ای بدون ایدئولوژی و فکر و خط سیاسی خاص نیست، اظهار کرد: کتاب خوبی‌های زیادی دارد؛ اما بی‌طرفانه نیست و در بخش‌هایی از کتاب نویسنده کاملا از بی‌طرفی خارج می‌شود.
او افزود: از ابتدای کتاب می‌بینیم که نگاه نویسنده به وقایع تلخ جنگ است و به جنگ از بعد عاطفی و انسانی پرداخته است؛ اما ما انتظار داریم که نویسنده تعالی اخلاقی را نیز در کتاب خود بیان کند.
فرحناز علیزاده در پاسخ به این موضوع، عنوان کرد: وقتی می‌گوییم نگاه نویسنده خونسردانه است، زمانی است که به جای شعار دادن، ریزه‌کاری‌های روحی - روانی را بیان می‌کند.
او ادامه داد: شاید نویسنده یک دزد و یا زن فاسد را برای‌مان به تصویر بکشد؛ اما هیچ‌وقت نباید راوی کتاب را با خصوصیات و ایدئولوژی نویسنده همسو و هماهنگ بدانیم.
علیزاده گفت: قیصری در کتاب «زیرخاکی» همیشه از کلمات «آن‌ها» استفاده می‌کند و نمی‌گوید نیروهای عراقی یا بعثی و به جای این‌که دشمن را پلید و خون‌خوار از زبان راوی معرفی کند، از زبان شخصیت باغبان که باغش را گرفته‌اند، دشمن را تصویر می‌کند.
دباغی نیز در اظهاراتی، گفت: وقتی می‌توانیم پیام جهانی بدهیم که در تذهیب باشیم و این تذهیب از لحاظ اسلامی نیست؛ بلکه ارزش‌هایی است که باید گفته شود.
او با بیان این‌که نویسنده در بخشی از کتاب اجتماع خودش را زیر سؤال می‌برد، اظهار کرد: تلخی و گزندگی کلی کتاب به جنگ ما برمی‌گردد و اگر نویسنده می‌خواست جهان‌شمول باشد، باید از خوبی‌های جنگ هم می‌گفت. ما در کتاب صحنه‌ای را می‌خوانیم که رزمنده‌ها ورق‌بازی می‌کنند. نوشتن این‌گونه صحنه‌ها اشکال ندارد؛ در صورتی‌که وجه مثبت جنگ را نیز بنویسیم.
در ادامه، حسن محمودی با اشاره به این‌که داستان‌های قیصری کاملا بومی هستند، اظهار کرد: هیچ‌کدام از شخصیت‌های داستان به دنبال جنگ‌طلبی نیستند و از نام دفاع مقدس نیز مشخص است که رزمندگان ما تنها می‌خواسته‌اند از کشورمان دفاع کنند.
او افزود: فیلم «اخراجی‌ها» هزل و هجو جنگ است و فکر می‌کنم کسی دارد از جنگ سوء‌استفاده می‌کند؛ اما کتاب «زیرخاکی» این‌گونه نیست؛ بلکه به لایه‌های زیرین جنگ می‌پردازد.
این نویسنده با اشاره به این‌که در برهه‌ای مجبور به چاپ آثار خاصی از جنگ بودیم، اظهار کرد: در آن برهه به دلیل روحیه‌بخشی مجبور بودیم از چاپ آثار واقعی جنگ جلوگیری کنیم؛ اما الآن فضا طور دیگری است.
محمودی با بیان این‌که داستان «زیرخاکی» بر اساس خاطره واقعی نوشته شده است، گفت: از روی این داستان، تئاتر و فیلم سینمایی نیز ساخته شده است و قیصری هم داستان «زیرخاکی» را بر اساس همان واقعه نوشته است.
مجید قیصری در طول این نشست ترجیح داد صحبت نکند و تنها به انتقادها گوش داد و از کسانی که در جلسه حضور داشتند، تشکر کرد.
6060