نکته مهم آن است که تقاضای انرژی در سالهای اخیر رشد فزاینده‌ای داشته و انرژی الکتریکی به عنوان یکی از انواع انرژی، بیشترین رشد مصرف را داشته است. از انواع انرژیهای موجود، برق مهمترین نوع انرژی در جوامع امروزی است که کاربرد آن روز به روز به‌منظور ارتقای سطح زندگی جوامع در حال افزایش بوده و به دلیل امکان انتقال سریع و مصرف آسان آن، عدم ایجاد آلودگی در محل مصرف و سهولت تغییر به گونه‌های دیگر انرژی اقبال مردم به این انرژی زیاده شده است.
بررسی آمارهای جهانی نشان‌دهنده بیشترین رشد مصرف برق طی ۴۵ ساله گذشته است، به طوری که مصرف از حدود۵۰۰۰ تراوات‌ساعت درسال ۱۹۷۱ به ۲۵۰۰۰ تراوات‌ساعت در سال ۲۰۱۶ رسیده است. حرکت سریع جهان به سمت برقی‌شدن و دیجیتالی‌شدن از عواملی است که بر افزایش مصرف برق تأثیر مستقیم گذاشته است. برخلاف گذشته برق تنها وسیلة روشنایی و منحصر به منازل نیست، بلکه یک عامل زیربنایی برای توسعه اقتصادی بوده و همانند خون در شریان حیات صنایع و اقتصاد هر کشور عمل میکند و به جرأت می‌توان گفت که مغز تمدن مدرن بشر با برق کار میکند. رشد سریع جمعیت، تنوع مصرف و برنامه کشورها برای رسیدن به سطح بالاتری از استانداردهای زندگی نیز رشد تقاضا را تشدید کرده است. امروزه، برای تأمین تقاضای برق، هزاران نیروگاه در سراسر جهان در حال کار هستند و به تعداد زیادی از انواع جدید آن در طول دهه‌های پیش‌رو نیاز خواهد بود. بهرغم توسعه روشها و فناوری‌های مختلف برای تولید انرژی، از گذشته تا امروز اصلیترین منبع تأمین انرژی در جهان هنوز سوختهای فسیلی هستند، بیش از ۸۰ درصد از برق تولیدی سهم منابع فسیلی است. ناکافی و آلاینده بودن منابع فسیلی و نیز رو به اتمام‌بودن آن سبب شده جهان ناگزیر شود فناوریها و منابع دیگری را برای تأمین برق توسعه دهد. نیروگاههای موجود از منابع فسیلی، سوخت هسته‌ای، ذخایر آبی و منابع تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی) برای تولید برق استفاده میکنند. هر کدام از روشهای تولید برق نقاط قوت و ضعف خود را دارند. آنچه بهعنوان یک رویکرد بهینه برای آیندة تولید برق در کشورهای مختلف مطرح می‌شود، داشتن طیفی از انتخاب‌های مختلف است. به عبارت دیگر راه‌حل مناسب، داشتن سبدی متنوع از انواع منابع و فناوریها برای تولید برق است. برای نمونه، درست است دسترسی آسان و فناوری مرسوم از مزیتهای نیروگاههای فسیلی است؛ ولی انتشار حجم زیادی از آلاینده‌های زیست‌محیطی و اثرات شدید آن بر گرم‌شدن کره زمین را می‌توان از معایب عمده آنها برشمرد. مزیت اصلی سایر روشها مانند تجدیدپذیرها و انرژی هسته‌ای عدم انتشار آلاینده‌های زیست‌محیطی است که به همین دلیل به آنها منابع انرژی پاک نیز گفته می‌شود، می‌توان به معایبی مانند هزینه‌بر بودن احداث نیروگاههای هسته‌ای، نیاز شدید به منابع آبی در نیروگاههای برقآبی و متأثر بودن تولید برق از شرایط جوی در تجدیدپذیرها نیز اشاره نمود. بهطور کلی چرخه تولید انرژی اثرات متعدد و مخربی بر طبیعت می‌گذارد که از میان این اثرات می‌توان به تولید گازهای گلخانه‌ای (منجر به گرمایش زمین)، مصرف و آلوده کردن منابع آب و همچنین تخریب زمین و زیست‌بوم اشاره کرد.
در مطالعاتی که به تازگی در کشورهای اتحادیه اروپا با استفاده از مفهوم ردپای نسبی(1)(RAF) بر روی عملکرد یازده نوع فناوری تولید برق از نظر هزینه، انتشار کربن، برداشت آب و در دسترس‌بودن زمین (رد پای کربن، ردپای آب، ردپای اکولوژیک-زمین) انجام شده، نشان میدهد که به ترتیب انرژی هسته‌ای، زمین گرمایی و باد خشکی کمترین میزان شاخص RAF را دارند.
مطالب بیان‌شده، نشان میدهد بشر برای ادامه حیات نیاز به انرژی بهویژه انرژی الکتریکی دارد؛ ازاین‌رو، برای تأمین آن وابستگی شدیدی به منابع فسیلی دارد که محدود بوده، پایان‌پذیر است و همچنین آلوده‌کننده محیط‌زیست، آن هم در شرایطی که جهان به تولید برق با انتشار کربن کمتر نیاز دارد. دستیابی به نرخ کمتر انتشار کربن هماهنگ با توافقنامه پاریس، یک چالش بزرگ است که علاوه بر نیاز به افزایش بهره‌وری در فناوری‌های موجود، سرمایه‌گذاری در توسعه فناوری‌های مربوط به منابع کم‌کربن را نیز لازم دارد. این پاسخ به چرایی توجه انسان امروزی برای یافتن فناوری‌های بهتر برای تأمین انرژی است که انتظار می‌رود به همراه انرژیهای تجدیدپذیر به نقش خود به عنوان یک منبع جایگزین ادامه داده و انرژی هسته‌ای نیز بتواند نقش خود را به عنوان بزرگ‌ترین منبع تولید برق کم‌کربن ایفا کند.
به طور معمول کشورهای مختلف براساس چشم‌انداز و برآورد نیازها، اهداف بلندمدت توسعه، شرایط زیست‌محیطی، توانمندی‌های تکنولوژیکی، مالی، انسانی، منابع انرژی در اختیار و هزینه تمام‌شده تولید، سیاستهای انرژی خود را تدوین و اجرا میکنند؛ ولی آنچه در اکثر سیاستگذاریهای کلان مشهود است، توجه ویژه به موضوع تنوع بخشی به منابع تأمین انرژی با هدف ارتقای امنیت و تاب‌آوری سیستم انرژی و تولید انرژی پاک به معنی عاری‌بودن از آلودگیهای زیست‌محیطی در فرآیند تولید است. بی‌توجهی به این نکات امروزه از هیچ کشوری پذیرفته نیست بهگونه‌ای که حتی کشورهای با دسترسی بالا به یک منبع انرژی (سوختهای فسیلی) در تفکر تغییر رویکردهای خود هستند.
اتفاقات مهمی مانند افزایش گرمای زمین حاصل از انتشار آلاینده‌های زیست محیطی، خشکسالی‌های شدید در مناطق مختلف جهان و حوادث دیگر مانند سیل‌های ویرانگر، حاصل تغییرات شدید اقلیمی هستند. از سوی دیگر رشد سریع مصرف برق، توجه بسیاری ازکشورها را به انتخاب سیستمهای مناسب انرژی الکتریکی (از تولید تا انتقال، توزیع و مصرف) و مقاوم کردن آنها در مقابل این تغییرات، معطوف کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) بهدلیل مأموریت و وظایف خود همواره به عنوان راهنما برای کشورها در دستیابی به سیاستهای یکپارچه برای مقابله با تغییرات اقلیمی و پیگیری اقدامات برنامه‌ریزی شده در اینباره عمل میکند. مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی (فاتح بیرول) در جدیدترین اظهارات خود(۲) نکات مهمی را در این خصوص بیان کرده و با توجه به اینکه عنوان این متن از اظهارات وی الهام گرفته شده، در ادامه خلاصه‌ای از دیدگاه‌های آژانس بین المللی انرژی نیز آورده شده است.
حوادث و اتفاقات شدید اقلیمی اخیر درسراسر جهان، خطرات تأمین امن انرژی که تغییرات اقلیمی به همراه دارد را بارزتر میکند. با آغاز تابستان در نیمکره شمالی، درحال حاضر ما شاهد سیستمهای الکتریکی - درسراسرجهان – هستیم که در تلاش هستند با فشارهای شدید ناشی ازامواج گرما و بارندگی کم مقابله کنند. این چالش‌ها نیاز فوری به تدوین سیاستها و انجام سرمایه‌گذاری‌های بیشتر و برنامه‌ریزی شده را برای بهبود امنیت سیستمهای الکتریکی مشخص‌تر میکند، سیستم هایی که برق خانه‌ها، دفاتر، کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس و سایر بخشهای اساسی اقتصاد و جوامع ما را تأمین میکنند. این بدان معنی است که سیستمهای الکتریکی باید در برابر اثرات گرم شدن کره زمین تاب‌آورتر شوند، همچنین کارآیی بیشتری داشته باشند. طی چند سال اخیر طیف وسیعی از کشورها ازجمله آمریکا، کانادا وعراق به شدت در معرض گرمای شدید هوا قرار گرفته‌اند. از جمله در اروپا، آمریکای شمالی،گرما به اوج خود رسیده است. یک نهاد کلیدی ناظر برق اعلام کرده که پنج منطقه ایالات‌متحده درتابستان امسال باخطر بالایی برای تأمین امن برق مواجه هستند – سطح خطر ایالت کالیفرنیا حتی بیشتر است-.
امواج گرما به چندین روش سیستمهای الکتریکی را تحت فشار قرار میدهد. در واقع، با افزایش استفاده از خنک‌سازها – تهویه مطبوع‌ها- و همچنین برخی از لوازم خانگی برای حفظ دمای خنک مجبور به کار بیشتری هستند و این تقاضای برق را افزایش میدهد. درعین حال، دمای بالاتر سبب کاهش کارایی و ظرفیت نیروگاههای حرارتی مرسوم‌شده و منابع تأمین برق را تحت تأثیر قرار میدهد. گرمای شدید می‌تواند اثر منفی بر در دسترس بودن آب برای خنک‌سازی نیروگاه‌ها و یا حمل و نقل سوخت داشته باشد و بازده نیروگاه‌ها را کاهش دهد. در بعضی موارد نیز ممکن است به خاموش شدن نیروگاه‌ها منجر شده و احتمال قطع شدن برق را افزایش دهد. اگر موج گرما دریک منطقه جغرافیایی وسیعی رخ دهد، این امر امکان استفاده از ظرفیت اضافی همسایگان را نیز کاهش میدهد، زیرا آنها مجبورند منابع موجود خود رابرای تأمین تقاضای کشور خودشان اختصاص دهند.
از طرفی، موج گرمای اخیر در تگزاس، مسئول شبکه برق را مجبور کرد تا از مشترکان بخواهد دمای ترموستات‌های خود را برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی بالا ببرند. شرکتهای تولیدکننده برق با ارقام بسیار بالاتر از حد انتظار دچار خسارت شدند؛ یادآور می‌شود وقوع سرمای شدید در فوریه، سبب قطع گاز طبیعی عمدتاً درنیروگاه‌های گازی شد به طوری که تا پنج میلیون مشترک در سراسر ایالات‌متحده به مدت چهار روز بدون برق بودند. درهمین زمان، بارندگی کمتر از حد متوسط و شرایط خشکسالی باعث افزایش نگرانی در مورد تولید برق درمناطق مختلف جهان، ازجمله برزیل، چین، هند و آمریکای‌شمالی شده است. خطراتی که تغییرات اقلیم به صورت خشکسالی به همراه دارد، به چالش‌های پیش‌رو ینیروگاه‌های برقآبی– یکی ازمنابع اصلی برق پاک درجهان- افزوده است. این امر اهمیت توجه به توسعه پایدار منابع برقآبی را برای مقاومت در برابر تغییر اقلیم مشخص تر میکند.
اخیراً موج‌های گرما و خشکسالی‌های غیرمعمول طولانی‌مدت، هشدارهای تازه‌ای در مورد گرم شدن ادامه‌دار هوا در آینده میدهد. گرم شدن هوا و افزایش نرخ حوادث شدید اقلیمی، باعث ایجاد فشارهای بیشتر بر زیرساخت های انرژی خواهد شد. امواج گرما ضمن اثر منفی بر تولید برق، چالش تأمین تقاضای برق را نیز افزایش میدهد. امروزه، میزان انرژی مورد استفاده برای خنک‌سازی فضاها – مانند خانه‌ها، مغازه‌ها، ادارات وکارخانه‌ها– سبب انتشارحدود ۱ میلیاردتنCO۲ در جهان است. به طور ویژه، انرژی مورد استفاده برای خنک‌سازی تأثیر عمده‌ای بر دوره‌های اوج (پیک) تقاضای برق داشته و باعث فشار مضاعف بر سیستم می‌شود. براساس برآوردها، تقاضای انرژی برای استفاده در تهویه مطبوع در سراسر جهان تاسال ۲۰۵۰ می‌تواند سه برابر شود، این موضوع، فشارها را بر روی سیستمهای انرژی افزایش میدهد، مگر اینکه دولتها اقدامات سیاستی را برای بهبود بهره‌وری انرژی در تجهیزات خنک‌کننده و تأسیسات تهویه مطبوع اعمال کنند.
امنیت برق برای تغییر و اصلاح منابع انرژی بسیار مهم است. بسیاری از کشورهای جهان اهداف بلندپروازانه‌ای را برای رسیدن به میزان انتشارخالص صفر تا اواسط قرن تعیین کرده‌اند و در تلاشند تا منابع انرژی پاک خود را افزایش دهند. نقشه راه جهانیIEA - تاسال ۲۰۵۰ – برای رسیدن به انتشار خالص صفر(Net Zero Emissions) روشن میکند که دستیابی به این هدف کلان نیاز به برق بسیار و پاک‌تردارد که در بخشهای بیشتری از اقتصاد جهان نسبت به امروز استفاده خواهد شد. این بدان معنی است که وابستگی به برق در بخش‌هایی مانند حمل و نقل، ساختمانهاو صنعت افزایش می‌یابد. با گسترش نقش برق پاک در اقتصاد و کاهش نقش سوختهای فسیلی، تأمین امنیت برق از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. به همین دلیل است که سیاستهای دولتها در اولویت دادن به تاب‌آوری بخش برق باید از سطح اهمیت بالایی برخوردار باشد. تغییر الگوهای آب و هوایی و رویدادهای شدید و مکرر این حوزه، می‌تواند استفاده از انواع منابع تولید برق را تحت تأثیر قرار دهد. منابع برقآبی به طور معمول در شرایط گرم و خشک با مشکل مواجه می‌شوند، اما نیروگاههای هسته‌ای و سوختهای فسیلی در همین شرایط می‌توانند تاب‌آوری بیشتری نسبت به منابع دیگر انرژی- خوررشیدی و بادی که تولید آنها با توجه به آب و هوا و زمان، روز یا سال متفاوت است– داشته باشند.
از آنجا که دولتها برای کاهش تولید کربن توسعه سیستمهای خورشیدی و بادی را دنبال میکنند، باید اطمینان حاصل کنند که از تنوع و تاب‌آوری کافی برای تأمین مطمئن برق در رخدادهای اقلیمی برخوردار هستند. این یعنی، احتمال از کار افتادن نیروگاههای تولید برق در تغییرات اقلیمی باید به طور دقیق ارزیابی شوند.
تضمین امنیت برق به برنامه‌ریزی بلندمدت، سیاستهای اجرایی قوی و سرمایه‌گذاری بیشتر نیاز دارد.
آژانس بین‌الملی انرژی متعهد است که به دولتها در تلاش برای ساختن آینده‌ای براساس انرژیهای پاک و مطمئن و همچنین تصمیم‌گیری‌های آگاهانه کمک کند. با توجه به این مأموریت، هفت راهکار اصلی برای اطمینان از مقاوم‌بودن و تاب‌آوری سیستمهای برق در برابر خطرات تغییر اقلیم برای کمک به کشورها به شرح زیر پیشنهاد می‌شود:
۱. ضرورت سرمایه‌گذاری در شبکه‌های انتقال و توزیع برق برای مقاومت بیشتر آنها در برابر تغییرات اقلیمی شدید. در اقتصادهای در حال ظهور و توسعه، هزینه‌های جاری بسیار کمتر از سرمایه مورد نیاز برای توسعه سیستمهای انرژی پاک‌تر، بهویژه الکتریسیته است. برنامه‌های بهبود اقتصادی پس ازبحران کووید-۱۹ فرصت‌های طلایی را برای اقتصادهایی فراهم میکند که منابع لازم برای سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های شبکه را دارند، اما تلاشهای بین‌المللی بیشتری برای بسیج و هدایت سرمایه‌های لازم در اقتصادهای در حال ظهور و توسعه موردنیازاست.
۲. کارایی تجهیزات خنک‌کننده را بهبود ببخشید. درحال حاضر در اکثر بازارها، فناورهای مقرون به صرفه‌ای برای دو یا سه برابر کردن (یاشدن)کارآیی تجهیزات خنک‌کننده وجوددارد. سرمایه‌گذاری برای بهره‌وری بالاتر می‌تواند تقاضای انرژی در آینده را به نصف کاهش دهد و هزینه‌های سرمایه‌گذاری و عملیاتی را تا ۳ تریلیون دلار بین سالهای فعلی و ۲۰۵۰ کاهش دهد. دراجلاس COP۲۶، طرح استقرار تجهیزات و لوازم خانگی فوق‌العاده کارآمد کشورها را تشویق میکند تا بهره‌وری انرژی تجهیزات فروخته‌شده درکشورهایشان را تا سال ۲۰۳۰ دو برابر کنند.
۳. رشد منابع انعطاف‌پذیر کم‌کربن را برای پشتیبانی بیشتر از انرژی خورشیدی و بادی فعال کنید. این منابع شامل تولید برق از نیروگاههای برقآبی و هسته‌ای در کشورهایی است که در سیستم انرژی خود نقشی برای یکی یا هر دو آنها در نظر گرفته‌اند. حصول اطمینان از تاب‌آوری نیروگاههای برقآبی در آب و هوای گرم، به روشها و ابزارهای پیچیده‌ای نیازدارد – ازجمله مواردی که در برزیل اجراشده است – برای محاسبه سطح لازم ذخایر، بهینه‌سازی مدیریت مخازن و تولید برقآبی حتی در شرایط استثنایی. باتری‌ها و سایر اشکال ذخیره‌سازی، همراه با خورشیدی یا بادی می‌توانند با ذخیره انرژی و آزادسازی آن در صورت لزوم، تاب‌آوری مناسبی را فراهم کنند.
۴. سایر منابع انرژی را برای انعطاف‌پذیری سیستم برق افزایش دهید. دراین زمینه فناوری‌های دیجیتالی می‌توانند نقش مهمی داشته باشند. آژانس بین‌الملی انرژی تخمین می‌زند در حال حاضر فقط بخش کوچکی از پتانسیل عظیم پاسخگویی به تقاضا، دربخش ساختمانها مورد استفاده قرار گرفته است. سیاستهای جدید، که دیجیتالی کردن و انگیزه‌های مالی را بهم پیوند میدهد می‌تواند انعطاف‌پذیری بیشتری را ایجاد کند. اتصال و ارتباطات منطقه‌ای سیستمهای الکتریکی در مرزهای ملی نیز می‌تواند دسترسی به منابع دیگر را افزایش دهد.
۵. تسریع در توسعه و استقرار فناوری‌های جدید برای مدیریت تهدیدات شدید آ بو هوایی. قابلیت‌های شرکتهای برق باید با استفاده از آخرین فنآوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی برای پیش‌بینی وضعیت آینده افزایش یابد.
۶. تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی را به عنوان بخش اصلی در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی سیستم قرار دهید. ماهیت بههم پیوسته حوادث شدید اقلیمی اخیر یادآوری میکنند که هنگام برنامه‌ریزی برای سیستمهای تاب‌آور انرژی، باید شرایط احتمالی زیادی در نظر گرفته شوند. این موضوع باید در سیاست‌گذاری دولتها و برنامه‌ریزی سیستم برق توسط تأسیسات و صنایع مربوطه نیز مدنظر باشد. طبق گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی در مورد تاب‌آوری در برابر تغییر اقلیم- درماه آوریل منتشر شد– وماهیت متحول امنیت برق، فقط ۹ کشور از ۳۸ کشور عضو این آژانس، اقدامات مشخصی در مورد سازگاری با آب و هوا را برای هر بخش از سیستمهای برق انجام دادند. برای کمک به رفع این مشکل، آژانس بین‌المللی انرژی شاخص سیاست تاب‌آوری اقلیمی را راه‌اندازی کرده است، تا بتواند با مقایسه سطح خطرات اقلیمی در یک کشور، آمادگی سیاستهای آنها را در مواجه با این تغییرات ارزیابی کرده و انتخاب آنها را به عنوان سیاستهای اصلی ملی پیگیری کند.
۷. تقویت همکاری بین المللی در مورد امنیت برق. برق زیربنای خدمات حیاتی و نیازهای اساسی مانند سیستمهای بهداشتی، سلامت، منابع آب و سایر صنایع انرژی است. بنابراین حفظ منبع برق مطمئن از اهمیت بالایی برخوردار است. هزینه‌های عدم انجام کارهای ضروری در برابر تهدیدهای رو به رشد اقلیمی کاملا ًواضح است. آژانس بین‌الملی انرژی با همکاری تمام کشورهای جهان، گردآوری و به اشتراک‌گذاری داده‌ها، تجزیه و تحلیل آنها و ارائه مشورت های لازم برای تدوین سیاستهای منطبق با هر کشور را در مورد امنیت برق انجام میدهد. همچنین دولتها را در سطوح مختلف گرد هم آورده و تجربیات جهانی و بهترین روشهای مقابله را به اشتراک می‌گذارد تا مسیرهای حرکت به سمت سیستمهای پاک‌تر و تاب‌آورتر انرژی را شناسایی و اجرایی کنند.
جمع‌بندی:
نظرات مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی، بیانگر این موضوع است که کشورهای بسیاری با موضوع تغییر اقلیم و تبعات ناشی از آن مواجه هستند. بررسی وضعیت سیستم انرژی و بهویژه برق کشورمان نشان میدهد ایران نیز با تغییرات اقلیمی و اثرات آن بر سیستم انرژی الکتریکی خود– شاید به مراتب بیشتر از بسیاری از کشورها- مواجه است. بررسی رخدادهای سال گذشته ضمن تأیید این امر، ضرورت توجه به مطالب مطرح شده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی را در سطح ملی چند برابر میکند. نکته مهم آن است که عوامل اعلام شده توسط وزارت نیرو یعنی گرمای هوا، خشکسالی و رشد غیرمتعارف مصرف برق مانند موارد بیان شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی است. اگر از منظر تاب‌آوری، سیستم انرژی الکتریکی کشور (شامل تولید، انتقال، توزیع ومصرف) را درمقابل تغییرات اقلیمی ارزیابی کنیم، نتایج امیدوارکننده نخواهد بود. دلایل این امر را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
- درحال حاضر حدود ۹۵ درصد برق کشور از منابع سوخت فسیلی (گاز طبیعی و سوختهای مایع) در نیروگاههای حرارتی تولید می‌شود، عدم وجود تنوع درسبد انرژی کشور و وابستگی شدید به منابع فسیلی، علاوه بر انتشار مستمر آلاینده‌های زیست‌محیطی (به عنوان عامل اصلی گرمایش زمین و تغییراقلیم) امنیت تأمین برق را به عنوان یک عامل اصلی در امنیت کشور با خطر جدی مواجه کرده که اثرات آن را در زمستان سالهای گذشته شاهد بودیم.
- سوختهای فسیلی تقریباً به نرخ رایگان در اختیار نیروگاههای حرارتی قرار می‌گیرند، این موضوع علاوه بر اینکه انگیزه ارتقای راندمان را در نیروگاههای حرارتی از بین می‌برد، امکان رقابت سایر منابع مانند تجدیدپذیرها و هسته‌ای را به صفر کاهش میدهد. نتیجه این سیاست کلان را– به رغم تلاشهای صورت‌گرفته درسالهای اخیر برای توسعه منابع تجدیدپذیر و هسته‌ای - می‌توان ازسهم ناچیز منابع پاک درظرفیت نیروگاهی کشور مشاهده کرد.
- وقوع خشکسالی در کشور به عنوان یکی از عوامل تغییر اقلیم، سبب شده ذخایر آبی به شدت کاهش یابد، بهگونه‌ای که تنها بخش کوچکی از ظرفیت تولید برق در برقآبی ها در دسترس بوده است. ادامه این روند (کمبارشی)، بهطور حتم کاهش بیشتر ظرفیت‌های برقآبی و افزایش مشکلات سیستم برق را در پی خواهد داشت.
- بررسی اطلاعات کشورهای توسعه‌یافته، نشان‌دهنده ثبات در تولید و مصرف برق است که دلیل آن به ارتقای بهره‌وری هم در بخش تولید و هم در سمت مصرف برق بر می‌گردد. با افزایش گرمای هوا در کشور استفاده از وسایل خنک‌کننده رشد بسیار سریعی داشته است، به طوری که طبق برآوردها سهم قابل توجهی از مصارف برق در تابستان را به خود اختصاص داده است. همانطور که در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی نیز ذکر شده، کارآیی این تجهیزات و سایر وسایل مصرف‌کننده برق (خانگی، تجاری و صنعتی) باید تحت نظارت نهادهای مسئول در کشور قرار داشته باشد. این گونه پیداست به دلیل یارانه‌ای بودن قیمت برق در کشور، تنها موضوعی که از طرف مشترکین برق مورد توجه قرار نمی‌گیرد، بازدهی این تجهیزات است. ارزان بودن قیمت خرید تجهیزات با بازدهی پایین و یارانه‌ای بودن برق در کشور، یکی از دلایل افزایش شدید میزان مصرف برق در کشور است.
به طور حتم موضوعات دیگری را نیز می‌توان به موارد گفته شده اضافه کرد؛ ولی به نظر می‌رسد همین عوامل نیز برای اثبات عدم تاب‌آوری سیستم برق کشور در زمان‌های خاص (به ویژه تابستان و زمستان) و یا وقوع تغییرات اقلیمی کافی باشد. برای جلوگیری از ادامه این روند و پیشگیری از ایجاد شکاف بیشتر بین تولید و مصرف برق و به تبع آن افزایش تبعات اقتصادی، اجتماعی و امنیتی در کشور، علاوه بر اینکه باید اصلاح ساختار انرژی و سیستم برق کشور به عنوان یکی از اولویتهای اصلی دولت و تمام نهادهای ذیربط قرار گیرد، ضرورت دارد منابع مالی مورد نیاز برای اصلاحات سیستم برق به هر نحو ممکن تأمین شود. اصلاحات سیستم برق از گام نخست با تنوع بخشی به منابع در سبد انرژی و توسعه منابع باقابلیت اطمینان بالا- هسته‌ای - وتجدیدپذیرها، به‌روز کردن شبکه‌های انتقال و توزیع (کاهش تلفات) تا گام آخر افزایش بازدهی بخش مصرف را در بر میگیرد. کسب منابع مالی از یک یا ترکیبی از روشهای، تأمین منابع مالی ازسوی دولت، واقعی کردن نرخ انرژی–برق- درکشور و یا جذب سرمایه خارجی (به صورت فاینانس یا تضمین خرید برق تولیدی) امکان‌پذیراست. موضوع آخر ارتباط تنگاتنگی با ارتباطات بین‌المللی کشور ذاشته و نیازمند تقویت آن در سطح گسترده‌تری است. آمار ارائه شده درخصوص یارانه انرژی در اقتصاد کلان ایران بیانگر این موضوع است که در سالهای اخیر مقادیر قابل توجهی به عنوان یارانه به این بخش تزریق شده است. برای برون‌رفت از وضعیت فعلی و رسیدن به شرایط پایدار در بخش انرژی کشور، ضمن توجه به اصلاح ساختار یارانه انرژی در کشور، اتخاذ تصمیمات کلان و سیاستگذاریهای بلندمدت بیش از هر زمان دیگری ضرورت داشته و باید مد نظر قرار گیرد.
---------
[۱] - RAFشاخصی مبتنی بر رویکرد سیستمها است و فنآوری‌ها را با توجه به معیارهای عملکرد ارزیابی میکند، عدم اطمینان را در نظر میگیرد، اهمیت معیارهارا با توجه به قابلیت‌های منابع محلی تعیینمی‌کند،و ارزیابی را برای تعیین مطلوبیت فناوریها انجاممی‌دهد.RAF برابر با صفر نشان‌دهندهفنآوریهای غالب و بهتربودن نسبت به گزینه‌های دیگر است و مقدار برابر با ۱۰۰ نشان‌دهندهفنآوریهای بدتر از سایرگزینه‌هاست. منبع: (Ristic,۲۰۱۹)
[۲]The world’s electricity systems must be ready to counter the growing climate threat, Fatih Birol, IEA,
Published on July ۱۱, ۲۰۲۱
پژوهشگر حوزه انرژی
۲۲۳۲۲۳