وحشت یا آموزش؟ / رویکرد ماورائی سریال​های ماه رمضان از نگاه کارشناسان

بهناز شیربانی: ساخت آثاری مناسب برای پخش در ماه مبارک رمضان در طول سال​های گذشته با اوج و فرود همراه بوده است.
به عقیده برخی درخشان​ترین دوره ساخت مجموعه​های مناسبتی مربوط به زمان​هایی است که کمتر شاهد پخش آثاری با مضامین ماورایی بودیم.  

سریال​های ماورایی که وارد جعبه جادو شدند، در سال​های اول رضایت مخاطبان را به همراه داشتند، دلیل این رضایت​ هم به مسائل زیادی باز می​گشت، از تازگی مضمون گرفته تا انتخاب خوب متن و کارگردانی خوب. اما رفته رفته این مضامین در ساختار​هایی کهنه و با فیلمنامه​هایی ضعیف روی آنتن رفتند و به موازات آن توجه به چنین مضامینی افراطی شد تا آنجا که امسال 3 سریال با مضامین نزدیک به هم در 3 کانال سیما روی آنتن رفت. حالا بحث بر سر این است که این رویکرد در ماه مبارک رمضان درست است و آیا کیفیت آرائه این آثار در ساختار و اجرا توانسته است به اندازه کمیت آنها رشد قابل ملاحظه​ای داشته باشد. برای نزدیک شدن به پاسخ این سوال​ها نظر کارشناسان را جویا شدیم... 

مجموعه​ای از عوامل دخیل هستند
خسرو دهقان، منتقد: متاسفانه امسال نتوانستم سریال​های  ویژه ماه رمضان را پیگیری کنم و به همین دلیل از جزئیات و روند داستان و اجرای هر کدام از آنها آنقدر با اطلاع نیستم که درباره نقاط قوت و ضعف هر کدام از مجموعه​ها صحبت کنم. اما همانطور که می​دانیم عمده سریال​هایی که در ماه رمضان پخش شد مضمون ماورایی داشت. به نظر من دلیل ساخت اینگونه آثار به خاطر تکرار موفقیت​های گذشته​است. این یک فرمولی است که حتی در سینمای جهان هم وجود دارد.  گاهی موفقیت تکرار می​شود و بعضی وقت​ها هم تکرار نمی​شود. دلیل موفق نبودن این رویکرد در سریال​های امسال را هم در مجموعه عوامل می​دانم؛ چرا که نگاه من تک بعدی نیست و معتقدم یک سریال از یک عامل قوت نمی​گیرد و یا شکست نمی​خورد از این بابت مجموعه ساخت، تهیه، اجرا وحتی گریم را در دست نیافتن یک مجموعه به توفیق دخیل می​دانم.

ساخت سریال​هایی با مضامین ماورایی الزامی است
حسن جوهرچی، بازیگر: ساخت سریال​هایی با مضامین ماورائی نیاز جامعه ما است . ما در یک جامعه مذهبی زندگی می​کنیم و جامعه مذهبی و دینی نیز الزامات خودش را دارد. در هر جامعه مذهبی و دینی هم امکان دارد انحرافاتی بوجود بیاید و این موضوعی بسیارطبیعی است. پس ما به عنوان آدم​هایی که کار فرهنگی می​کنیم، باید هشدارهایی به مردم بدهیم. اگر ما در این زمینه بر مبنای مقدورات حرفه​ای و اجتماعی کاری انجام می​دهیم، حقیقتا ناجوانمردانه است اگر گفته شود فیلمساز به ورطه تکرار افتاده است. اگر کاستی و یا کیفیت نازلی در آثار ارائه شده در ماه مبارک رمضان می​بینیم، باید به سراغ مدیران فیلم و سریال شبکه​ها برویم .چرا که دعوت از یک کارگردان خاص و سپردن فیلمنامه​ای به او وظیفه مدیران شبکه​ها است. به هرحال تکرار می​کنم که ساخت سریال​هایی با مضمون ماورایی الزامی است و باید چنین کارهایی ساخته شود و به این موضوع نیز معتقدم که بهترین این سریال​ها را 6سال پیش با عنوان «او یک فرشته بود» بازی کردم و دیگر از آن سریال به بعد متاسفانه کار قابل توجه​ای در این زمینه ندیدیم .

ناتوانی در اجرا
جواد نوروز بیگی،تهیه کننده: متاسفانه در حال حاضر در سریال​هایمان نمی​توانیم تعریف درستی از فرشته و برزخ ارائه دهیم و در واقع فرشته را مثل آدم روی زمین به تصویر می​کشیم. من عمده ترین دلیل این مشکل را نبود تکنولوژی مناسب برای اجرا و به تصویر کشیدن این نوع قصه​ها می​دانم .معتقدم به تصویر کشیدن قصه​های رئال برای مردم قابل باورتر است؛ چرا که زندگی روزمره  مردم  را تصویر می​کند، اما قصه​های ماورائی نه با قصه​های روز پیش می​رود و نه می​تواند پاسخگوی نیاز مخاطب باشد .علاوه بر این احساس می​کنم برای رسانه​ای مانند تلویزیون نیزمناسب نیست که مدام بر ساخت سریال​های  ماورایی تاکید کند. به شخصه با مضامین ماورایی موافق نیستم  و معتقدم در طول سال شاید ساخت یک یا دو مورد از این دست سریال​ها برای متوجه کردن انسان​ها به زندگی پس از مرگ و مفهوم زندگی کافی باشد، اما تاکید بیشتر بر عکس مخاطب را پس می​زند .

تکرار و تقیلد
مریم یوسفی، کارشناس علوم اجتماعی:  ساخت سریال​هایی با مضامین ماورایی در سال​های ابتدایی پخش مخاطبان زیادی داشت وحقیقتا هم مردم از دیدن این سریال​ها استقبال می​کردند.این اتفاق را می​شد در احوالات مردم به خوبی دید که با دیدن این دست مضامین بیشتر با معقوله زندگی پس از مرگ آشنا می​شوند و به قول معروف مردم به خودشان می​آمدند. شاید این استقبال از ساخت سریال​هایی با مضامین ماورایی تا دو یا سه سال ادامه داشت، اما رفته رفته این موضوع رنگ کلیشه به خود گرفت و مخاطبش را پس زد. آنقدر که در حال حاضر یک بچه هم می​تواند پایان این دست سریال​ها را حدس بزند. معتقدم اصلی​ترین مشکل افت این قبیل آثار تقلید و تکراری است که هر سال در سریال​ها اتفاق می​افتد به نحوی که سوژه همان است وفقط اسم​ها و شخصیت​ها عوض می​شود .به عنوان یک جامعه شناس می​توانم بگویم ساخت این قیبل کارها در کل تاثیرات منفی بر روی مخاطب ندارد؛ چرا که در ایران مسائل اخلاقی و دینی رعایت می​شود و از این جهت اثر منفی ندارد. تاثیر منفی آن به رسانه ملی بر می​گردد و باعث بی تفاوتی مخاطب به آثار تلویزیونی می​شود. در حال حاضر رسانه ملی با تولید آثاری که اکثر آنها سوژه​ای تلخ و البته تکراری دارد، مخاطبش را پس می​زند و این به هیچ وجه اتفاق خوشایندی نیست . ما می خواهیم صدا و سیمای ایران جذب مخاطب داشته باشد و مخاطبانش را از دست  ندهد.

سریال ماورائی نداریم
تهماسب صلح جو،منتقد: روایت در فیلمنامه عنصر بسیار مهمی است؛ این که حوادث و ماجرا​ها راچگونه باید روایت کرد تا برای مخاطب جذاب​تر باشد و بیننده را درگیر ماجراها کند. اگر مخاطب بتواند روند داستان و نه انتهای آن را حدس بزند و پیش بینی کند خود به خود از آن فیلم و سریال جلو می​افتد  و دیگر برایش جذابیتی نخواهد داشت. قطعا ساختار یک قصه است که به سریالی عنصر جذابیت را اضافه می​کند و به عده​ای دیگر خیر. به نظر من اجرا و عنصر روایت فیلمنامه بسیارتعیین کننده است. از سوی دیگر معتقدم سریال​هایی که در حال حاضر ساخته می​شود؛ ماورائی نیستند بلکه شکل ماورائی پیدا کرده​اند. اگر دقیق​تر نگاه کنیم شخصیت منفی در همه فیلم​ها و فیلمنامه​ها وجود دارد، اما در سریال​هایی که آنها را ماورائی می​نامند، شخصیت منفی را طوری طراحی کردند که مخاطب اسم شیطان را بر روی او می​گذارد. در کل احساس می​کنم ساختار کلی این نوع سریال​ها و نوع اجرای آنها کیفیت اینگونه آثار را تعیین می​کند.

 مواظب لطمه خوردن اعتقاد نوجوان​ها باشیم
ناصر قاسم زاد، دبیر انجمن حمایت از سلامت و بهداشت روان جامعه: مردم ما بسیار فهیم و آگاه هستند و کیفیت آثار خوب را از بد تشخیص می​دهند، شاید از این طریق بتوان هشداری به دست اندر کاران رسانه ملی داد که تا سال 92  برنامه ریزی​هایشان را انجام داده​اند.  آن​ها می توانند دست نگه دارند و بیت المال را به هدر ندهند و با ساخت سریال هایی با عنوان سریال​های ماورائی، به باورهای دینی مردم لطمه نزنند. به عنوان یک روانشناس که پایبند مسائل دینی هستم، فکر نمی کنم آموزش مفاهیم دینی چیزی باشد که در حال حاضر از طریق سریال​های ما آموزش داده می​شود. شاید عده​ای دیگر از همکاران من ساخت اینگونه سریال​ها را تایید کنند، امابه اعتقاد من ما در جامعه​ای  زندگی می​کنیم که جوان​ها و نوجوان​ها باید با جاذ​به​های دینی جذب شوند و این موضوع رسالت بزرگی بر دوش رسانه ملی است . من پس از پخش سریال​های ماه مبارک رمضان در چند سال اخیر، تا یک ماه پس از پایان پخش سریال​های ماورایی با یک تعداد از مراجعین روبرو شده​ام  که حالات روحی خوبی ندارند . نوجوانان، مدام در حال تجزیه و تحلیل تصاویری هستند که از طریق این سریال​ها به آنها نشان داده شده و در بچه​ها هم به وفور بیماری​هایی مثل شب اداری یا ترس از تاریکی دیده می​شود. متاسفانه در ایران ما این قضیه جا نیفتاده است که برخی از سریال​ها مناسب  رده سنی خاصی است. بهتر است که صدا و سیما در ارائه آثار خود تجدید نظری انجام دهد و از خود سوال کند که آیا نشان دادن برزخ و زندگی پس از مرگ فقط مخصوص ماه مبارک رمضان است؟ این ماه ماه میهمانی خداست و چه بهتر است حتی اگر چنین مضامینی را به تصویر می​کشیم با کیفیت بهتر و دقیق تر این کار را انجام دهیم. رسانه در بخش  آموزش  رسالت مهمی را بر عهده دارد و برای این بخش آموزشی باید از کارشناسان مجرب استفاده کند. به اعتقاد من بسیار خوب است که صدا و سیما مردم را به جاذبه​های دین و برکات دینداری آشنا کند. اصراری هم نیست در سریال​ها حتما روح را به تصویر بکشیم.  در روانشناسی انسان از 4 بعد مورد ارزیابی قرار می​گیرد. بعد جسمانی، عاطفی، اجتماعی و معنوی .بعد معنوی با زندگی پس از مرگ واعتقادات دینی سرو کار دارد و آمارها نشان داده است، جوامعی که مردمان​شان دارای باورهای عمیق معنوی همراه با آگاهی هستند، افسردگی و اختلالات روانی کمترین درصد را دارد. خوشبختانه ما در کشوری زندگی می​کنیم که مردم  اقبال عمومی نسبت به دین دارند و این اقبال نسل به نسل میان آنها بوده است و کسی نمی​تواند این اعتقادات را از مردم بگیرد. پس حالا که مردم خودشان به اینگونه مسائل علاقه قلبی دارند، باید کاری کنیم که این باور در جوان​ها عمیق​تر شود. صدا و سیما هم رسالت مهمی در این مورد بر عهده دارد.

 ضرورت استفاده از مضامین شاد
آنتونیا شرکا، منتقد: متاسفانه مخاطب و بیننده سریال​های ماه رمضان نیستم و دنبال نکردم، اما اساسا مخالف این موضوع هستم که در ماه رمضان سریال​ها جنبه ماورایی داشته باشد و در ارتباط با روح، آخرت و مرگ قصه​ای روایت شود. من فکر می​کنم ماه رمضان، ماه پربرکت و نورانی است اما این دلیل نمی​شود که شب بعد از افطار، بیننده شاهد سریال​هایی باشد که این مضامین را دارند. فکر می کنم نیاز است که سریال های  شادی در این ماه داشته باشیم . در واقع من نمی​فهمم که سریال​های ماه رمضان چرا باید عرفانی و ماورائی باشد.

عکس: سایت روزنامه ایران

5757