نفیسه حاجاتی: خانه یک کلمه سه حرفی ساده است که برای هر کدام از ما معنای متفاوتی دارد. خانه برای خیلی‌ها، فقط یک سرپناه است. برای عده‌ای، معنای عمیق‌تری دارد و برای برخی‌ها هم خانه می‌شود همه چیز. خانه‌های یک جامعه با فرهنگ‌ها، باورها و اعتقادات مردمش پیوندهای عمیقی دارند. همان طور که با جغرافیا و اقلیم منطقه مرتبطند.
سازمان ملل متحد، اولین دوشنبه اکتبر هر سال را به نام «روز جهانی اسکان بشر» نام‌گذاری کرده این یعنی امسال یازدهم مهرماه به این نام شناخته می‌شود و می‌توانیم به بهانه این مناسبت به خانه، این کلمه ساده و مفهوم پیچیده، فکر کنیم.
برای فهمیدن آدم‌های یک جامعه، یک راه این است که مهمان خانه‌هایشان بشوی تا بتوانی از نزدیک زندگی‌شان و دیدشان را به زندگی، لمس کنی و خب این «فهمیدن» وقتی برایت مهم است که مثلاً جامعه‌شناس باشی یا حتی معمار.
هر خانه، داستانی دارد و تو باید برای فهمیدن داستان خانه و درک شمه‌ای از احساسات و عقاید ساکنانش، خانه و فضاهای مختلفش را از نزدیک لمس کنی. خانه بروجردی‌های کاشان، خانه‌های مستوفی و مرعشی شوشتر، خانه تقوی گرگان، خانه اعتمادی نیا بیرجند و خانه‌های کوچک و بزرگ خور و خوسف و بجد و فورگ با آن درخت‌های انار و عناب و زرشک‌شان هر کدام حرف‌ها دارند برای گفتن.
و خب این روزها کسانی آمده‌اند تا حرف‌های بناها و ساکنین بناها را به گوش معماران جوانی برسانند که خانه‌ها و فضاهای مختلف زندگی ما را می‌سازند. رویدادهایی با عنوان «کارگاه فهم معماری ایران» که از سال 87 هر ساله چند صد نفر از دانشجویان و اساتید معماری را در شهری که معماری منحصر به فردی دارد، گردهم می‌آورد و فرصتی می‌شود تا به تعبیر مهدی حجت، دانشجویان معماری در محضر معماری حاضر شوند و ارزش‌های متنوعی را که در این سرزمین‌ها وجود دارد، درک کنند.
اصفهان، تهران، کاشان، شوشتر، گرگان و بیرجند شهرهایی بودند که دریچه‌ای شدند برای فهم معماری ایران و این بار کارگاه فهم معماری ایران از پنجره بیرجند از سوی دبیرخانه رویدادهای معماری ایران (وابسته به مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماریایران) از 27 تا 31شهریور ماه در استان خراسان جنوبی با محوریت حوزه فرهنگی بیرجند برگزار شد.
در روزهای پایانی تابستان امسال، 250 معمار از سراسر ایران به بیرجند رفتند تا بناها و بافت تاریخی و فرهنگی این حوزه را ببینند، درک کنند و دریافت‌هایشان را ارائه دهند. معماران جوان به همراه اساتید و دستیارانشان به خور، خوسف، بجد، فورگ و روستاهای مختلف حوزه فرهنگی بیرجند رفتند. خانه‌هایی با درخت‌های انار و عناب و مردمی هم‌نشین با کویر را درک کردند و حاصل دیده، شنیده‌ها و فهم‌شان را در قالب‌های انتخابی‌شان، از متن ادبی، علمی و تاریخی گرفته تا ویدئو و عکس و طراحی، برای اساتید، مسئولان استان و علاقمندان معماری ارائه دادند.
دبیر کارگاه فهم معماری ایران از پنجره بیرجند، در توضیح انتخاب بیرجند می‌گوید: «ما جاهایی را انتخاب می‌کنیم که فرهنگ زنده‌ای داشته باشند و این فرهنگ در معماری‌اش هم متبلور باشد. خوشبختانه بیرجند یک شهر فرهنگی و این حوزه، یک حوزه فرهنگی است. بیرجند، جایی است که تداوم فرهنگی خودش را دارد و با زندگی امروز هم تناسباتی را برقرار کرده. بیرجندی بودن هنوز معنا دارد. هنوز غذای بیرجندی، لباس بیرجندی و همه‌ی آن چه ما به عنوان فرهنگ می‌شناسیم، در خانه‌های بیرجندی وجود دارد.»
وحید قاسمی با اشاره به این که تیم برگزاری این کارگاه در سفر اول از مناطق مختلفی مانند خوسف، قاعنات و قهستان دیدن کرده‌اند و مسیرهایی را برای بازدید شرکت‌کنندگان در نظر گرفته‌اند، ادامه می‌دهد: «اگر ما می‌رویم خور، نمی‌رویم چون زیباست. ما توریست نیستیم. خور، نیای خوسف است. خوسف، نیای بیرجند است. فورگ، تفرج‌گاه بیرجندی است. برای این که بیرجند و معماری بیرجند را بشناسید، باید خوسف را بشناسید. وقتی با خوسف مواجه می‌شوید، یک نیای بزرگتر دارد به نام خور. اگر بخواهید این زندگی را بفهمید، باید این بستر را بشناسید تا بتوانید رویداد را با کالبد مطابقت بدهید.»
مهدی حجت، عضو هیئت علمی پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران، معتقد است: «دانشجوی معماری اول باید بفهمد که معماری یعنی چه؟ معماری ظرف زندگی انسان است. اولین چیزی که باید بفهمیم این است که زندگی انسان ایرانی متشکل از چه اجزایی است. یک انسان ایرانی چگونه زندگی می‌کند و برای زندگی‌اش به چه نوع ظرفی احتیاج دارد. هر کس لباسی را می‌پوشد که متناسب با اندام و شخصیتش است. معماری هم لباس دوم انسان است یعنی این که معماری هم باید انسان را از بلایای طبیعی مصون نگه دارد و هم متناسب با شخصیت و اقتصادش باشد.»
عضو هیئت علمی کارگاه‌های فهم معماری ایران می‌گوید: «دانشجوی معماری باید متوجه باشد که دغدغه خاطر او و مسئولیت بسیار خطیرش، دادن شکل زندکی به مردم است؛ چه در مقیاس خانه و مدرسه و چه در مقیاس شهر. در هر دو مقیاس، چه در شهرسازی و چه در معماری، معمار مسئول است. یعنی شکل زندگی شما را از بدو تولد تا زمان مرگ، در خواب و بیداری، در تمام لحظات، معمار تعیین می‌کند. پس دانشجوی معماری از روز اول دانشکده، باید بفهمد که با چه کسانی طرف است. این آدمی که می‌خواهد برایش زندگی درست کند، چه کسی است. و در این محیط قرار است چه طور زندگی‌ای اتفاق بیفتد. اما می‌بینید که خیلی‌ها اول فکر می‌کنند در این فضا چه شکلی از ساختمان را دوست دارند طراحی کنند.»
حالا بیایید کمی دقیق‌تر به خانه‌هایمان نگاه کنیم. نور، سرما، گرما و از همه مهم‌تر، حس تعلق را در گوشه گوشه خانه‌مان حس می‌کنیم؟
5858
5858