مروری اجمالی بر بندهای این اعلامیه،ما را بیشتر با مباحث مطروحه در این نشست آشنا می کند.در سطور اولیه این اعلامیه آمده است:« ما، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان و نخست وزیر جمهوری ارمنستان، که در 8 آگوست 2025 در واشنگتن دی سی، ایالات متحده آمریکا دیدار کردیم، موارد زیر را اعلام می‌کنیم.»
بند 1-ما و رئیس جمهور دونالد جی. ترامپ از ایالات متحده آمریکا شاهد امضای متن مورد توافق خود برای امضای موافقتنامه برقراری صلح و ایجاد روابط بین دولت های جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان توسط وزرای امور خارجه بودیم.در این رابطه،ما بر لزوم ادامه اقدامات بیشتر برای امضا و تصویب نهایی این موافقتنامه اذعان نموده و بر اهمیت حفظ و تقویت صلح بین دو کشورمان تأکید کردیم.
ملاحظه: سطور انتهایی این بند نشان می دهد که موافقتنامه صلح بین باکو و ایروان هنوز نهایی نشده و در نشست واشنگتن طرفین بر لزوم ادامه اقدامات بیشتر برای امضا و تصویب نهایی این موافقتنامه اذعان کرده اند.در واقع آمریکا،مذاکرات صلح طرفین که از سال 2020 میلادی آغاز شده و موضوع جدیدی نیست را مصاده کرده و به نام خود،سند زده است.
بند 2-ما همچنین شاهد امضای درخواست مشترک وزرای امور خارجه جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان به سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) در مورد تعطیلی روند مینسک و ساختارهای مرتبط با آن بودیم. ما از همه کشورهای شرکت‌کننده در OSCE می‌خواهیم که این تصمیم را اتخاذ کنند.
ملاحظه:باکو و ایروان مدتهاست بدون میانجی مذاکرات خود برای نهایی سازی موافقتنامه صلح را ادامه می دهند و به همین دلیل در این بند از سازمان امنیت و همکاری اروپا خواسته اند که فعالیت های میانجیگرانه گروه مینسک را تعطیل کنند.گروه مینسک به ریاست آمریکا،فرانسه و روسیه در طول جنگ قره باغ،بین آذربایجان و ارمنستان، میانجیگری می کردند.
بند 3.ما بر اهمیت بازگشایی مسیرهای ارتباطاتی بین دو کشور جهت حمل و نقل درون کشوری، دوجانبه و بین‌المللی برای ارتقای صلح، ثبات و رفاه در منطقه و همسایگی آن بر اساس احترام به حاکمیت، تمامیت ارضی و صلاحیت کشورها تأکید کردیم.این تلاش‌ها شامل اتصال بدون مانع بین بخش اصلی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان آن از طریق قلمرو جمهوری ارمنستان با مزایای متقابل برای اتصال خطوط بین‌المللی و درون کشوری برای جمهوری ارمنستان است.
ملاحظه: در این بند به اتصال بخش اصلی جمهوری آذربایجان و نخجوان از قلمرو جمهوری ارمنستان با احترام به حاکمیت، تمامیت ارضی و صلاحیت و مزایای متقابل برای اتصال خطوط بین‌المللی و درون کشوری برای جمهوری ارمنستان اشاره شده است.اجرای این بند مطالبه ارمنستان برای اتصال به کشورهای همسایه از جمله ایران در ازای بازکردن مسیر زنگزور برای آذربایجان را،عملی می سازد.تاکنون آذربایجان این درخواست ارمنستان را نپذیرفته و اگر بپذیرد و ارمنستان از مسیر غرب و شرق به ایران متصل شود،فرصت های جدیدی در حوزه حمل و نقل برای ارمنستان،آذربایجان و ایران ایجاد خواهد شد.اگر ترکیه هم مسیر ارمنستان به بندر طرابوزان را باز کند،این فرصت ها، همکاری چندجانبه بیشتری را ممکن خواهد ساخت.البته ترکیه و آذربایجان متمایل به ادامه حصر مواصلاتی ارمنستان هستند و باید منتظر مذاکرات طولانی آنها برای بازکردن خطوط ارتباطی ارمنستان در چارچوب اقدام متقابل باشیم.
بند4.جمهوری ارمنستان با ایالات متحده آمریکا و طرف‌های ثالثی که مصمم به همکاری باشند، برای تعیین چارچوبی برای اجرای پروژه ارتباطی«مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» (TRIPP) در قلمرو جمهوری ارمنستان، همکاری خواهد کرد. ما عزم خود را برای پیگیری تلاش‌های همراه با حسن نیت برای دستیابی به این هدف در سریع‌ترین زمان ممکن، اعلام می‌کنیم.
ملاحظه:اجرای این بند فرصت هایی را برای ورود شرکت های آمریکایی به ارمنستان برای احداث خطوط ارتباطی از جمله مسیر زنگزور فراهم می سازد.امری که به دلیل اختلال در امنیت منطقه،با مخالفت جدی ایران و روسیه مواجه شده،به نفع جمهوری های آذربایجان و ارمنستان که خواهان استفاده از مسیرهای امن هستند،نخواهد بود و لذا نگرانی های ایران به این دو کشور اعلام شده است.زنگزور در تمامیت ارضی ارمنستان قرار دارد اما مرز ایران هم هست و طبعا حضور آمریکا در این گذرگاه با واکنش قاطع ایران مواجه خواهد شد.
بند 5.ما بر لزوم ترسیم مسیری برای آینده‌ای روشن که محدود به درگیری‌های گذشته نباشد، مطابق با منشور سازمان ملل متحد و اعلامیه آلماتی ۱۹۹۱، اذعان داریم. شرایطی برای ملت‌های ما ایجاد شده است تا سرانجام بر اساس مصونیت مرزهای بین‌المللی و عدم پذیرش استفاده از زور برای تصرف سرزمین پس از درگیریهایی که رنج عظیم انسانی را به همراه داشته است، به ایجاد روابط حسنه همسایگی بپردازند. این واقعیت که قابل تجدیدنظر نیست و هرگز نباید باشد، راه را برای بستن فصل دشمنی بین دو ملت ما هموار می‌کند. ما قاطعانه هرگونه تلاش برای انتقام را، چه اکنون و چه در آینده، رد می‌کنیم. ما اطمینان خود را ابراز می‌کنیم که این نشست، پایه و اساس محکمی برای احترام متقابل و پیشرفت صلح در منطقه است.
ملاحظه:جمهوری اسلامی ایران نیز از پایان درگیری های بین دو همسایه خود خرسند بوده و بر ضرورت نهایی سازی موافقتنامه صلح و برقراری ثبات در قفقاز جنوبی اذعان دارد.در عین حال اعتقاد دارد حضور هدفمند آمریکا در این منطقه،قطعا نمی تواند به برقراری صلح و امنیت کمک نماید.
بندهای 6 و 7 به تشکر از مهمان نوازی رئیس جمهور آمریکا و سهم او در پیشبرد عادی‌سازی روابط دوجانبه بین جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان پرداخته است.
نتیجه:
نشست واشنگتن فرصتی بود که روسای دولت های آذربایجان و ارمنستان برای ترامپ فراهم آوردند تا از این فردی که شریک نسل کشی مردم غزه است یک چهره «صلح طلب» بسازند.از این بابت پاشینیان و الهام علی اف در پیشگاه تاریخ و مردم خود، بخاطر این «فرصت سازی» و همچنین قرار گرفتن در کنار نتانیاهو برای معرفی ترامپ جهت دریافت جایزه نوبل،باید پاسخگو باشند.موسوم کردن منطقه تاریخی و فرهنگی زنگزور به نام یک جنایتکار هم خطای دیگر این دو فرد بود که هرگز مورد پذیرش مردم و کشورهای منطقه قرار نخواهد گرفت.دهن کجی باکو و ایروان به مسکو با گرایش غیرمنطقی به سوی واشنگتن نیز نمی تواند فاقد تبعات امنیتی برای این دو کشور و منطقه باشد.طبعا دستگاه دیپلماسی ایران بیش از گذشته و با انگیزه ای قوی تر،برای جلوگیری از آسیب های امنیتی حضور آمریکا در زنگزور با دوستان خود در منطقه از جمله روسیه،آذربایجان،ارمنستان و ترکیه،رایزنی خواهد کرد.