مهدی خاکی‌فیروز: سال 1369 که کشتارگاه بزرگ میدان بهمن در جنوب تهران تعطیل شد، این امیدواری در طرفداران محیط‌زیست شهری به وجود آمد که دوران کشتارگاههای درون شهری به آخر رسیده است. اما اکنون حدود 20 سال از آن زمان می‌گذرد و همچنان کشتارگاههای مجاز و غیرمجاز فراوانی در بافت شهری پایتخت مشغول فعالیت هستند.
مسئولان سازمان محیط‌زیست تاکنون بارها در مورد مضرات فعالیت کشتارگاههای غیر استاندارد در شهر تذکر داده‌اند.
اما همچنان شاهد فعالیت علنی بسیاری از این واحد‌های آلاینده هستیم. آن هم در شرایطی که وزارت صنایع، به بهانه حفاظت از پاکی‌شهر، اجازه احداث هیچ مجتمع صنعتی در شعاع 120 کیلومتری تهران را نمی‌دهد. هر چند یک کشتارگاه غیر استاندارد، هزاران برابر یک کارگاه کوچک بیسکویت‌سازی آلودگی وارد آب، هوا و خاک شهر می‌کند، اما در نهایت این کارگاه بیسکویت‌سازی است که به خارج شهر انتقال می‌یابد نه کشتارگاه.
آلودگی شدید آب‌های زیرزمینی
کشتارگاه‌ها نقش مهمی در فراگیر شدن بیماری‌های مشترک دام و انسان دارند. دکتر پرویز کردوانی عضو هیأت علمی دانشگاه در این خصوص به «خبر» می‌گوید: آلودگی کشتارگاه‌ها و مرغداری‌ها، نقش مهمی در بروز بیماری‌های دام و انسان دارد. باکتری‌هایی که ناشی از وجود کشتارگاه‌هاست، از طریق چاه‌های جذبی وارد آب‌های زیرزمینی می‌شود و سلامتی بسیاری از شهروندان را به مخاطره می‌اندازد.
وی می‌افزاید: بسیاری از روستاییان ترجیح می‌دهند کشتار دام و مرغ را در بیرون از روستا انجام دهند آن وقت ما شهری‌ها به راحتی اجازه می‌دهیم کشتارگاههای کوچک و بزرگ در داخل شهرها فعالیت کنند.
این کارشناس محیط‌زیست ادامه می‌دهد: کشتارگاه‌ها از طریق هوا نیز آلودگی را در سطح شهر پراکنده می‌کنند. هر چند باد غالب تهران از سمت غرب به شرق می‌وزد و برخی کشتارگاههای بزرگ در شرق تهران قرار دارند، با این حال آلودگی از طریق باد خروجی از کشتارگاه‌ها نیز بسیار جدی است.
دکتر کردوانی همچنین می‌گوید: کشتارگاه‌ها، مرغداری‌ها و سایر مراکز آلاینده سطح شهر، آب‌های زیرزمینی تهران را به شدت آلوده کرده‌اند. در حال حاضر به جز منطقه میدان امام خمینی که بافت رسوبی دارد، فاضلاب‌های آلوده به باکتری دامی به بقیه چاه‌های تأمین آب آشامیدنی نفوذ کرده‌اند.
او تأکید می‌کند: باکتری کولیفرم در آب برخی چاه‌های تهران مشاهده شده است. این باکتری که در روده انسان نیز تکثیر می‌شود، از طریق مدفوع و خون حیوانات ذبح شده در کشتارگاه‌ها به آب‌های زیرزمینی تهران راه می‌یابد. اولین آزمایشی که روی چاه‌های آب انجام می‌شود، آلودگی ناشی از باکتری کولیفرم است.
وقتی زور محیط زیست به متخلفان نمی‌رسد
بررسی آب آلوده کانال شهید عباسپور در حیکمیه تهرانپارس، نشان می‌دهد که یک کشتارگاه بزرگ، فاضلاب بسیار آلوده‌ای را روانه این کانال می‌کند. کانال شهید عباسپور در امتداد اتوبان یاسینی به شهر سرخه‌حصار می‌ریزد و سپس از منطقه افسریه به جنوب شرقی تهران می‌رود.
برخی کشاورزان در مناطق خارج شهر نیز از این آب‌ها استفاده می‌کنند. کشتارگاه بزرگی که آب این کانال را آلوده می‌کند، دارای پرونده قطوری در مراجع قضایی است و سازمان محیط‌زیست بارها از عملکرد آن به مراجع قضایی شکایت برده است.
شیلا انصاری رئیس محیط‌زیست استان تهران در این خصوص روز گذشته به فارس گفت: طبق مصوبات قانونی، کشتارگاه‌ها باید از محدوده قانونی شهر خارج شوند. بسیاری از کشتارگاه‌ها به ویژه کشتارگاهی در منطقه تهرانپارس به استناد تبصره 2 ماده 13 قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، مجاز به ادامه فعالیت در محدوده قانونی شهر نیستند.
وی با ابراز تأسف از عدم انتقال کشتارگاههای بزرگ به خارج شهر می‌گوید: بیش از ده سال است که محیط‌زیست و سایر سازمان‌ها برای مقابله با آلودگی کشتارگاه‌ها تلاش می‌کنند اما با دشواری‌های زیادی در این مسیر مواجه هستیم.
انصاری افزود؛ برخی کشتارگاه‌ها برای انتقال به خارج شهر مهلت داده شده است اما به رغم گذشت بیش از 10 سال از این مهلت، همچنان آزادانه به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند.
رئیس محیط‌زیست تهران همچنین گفت: برخی کشتارگاه‌ها برای جلوگیری از انتقادها، واحد تصفیه‌خانه راه‌اندازی کردند ولی از این واحد استفاده نمی‌کنند و آلودگی‌ها را در کانال‌ها و نهرهای منطقه جاری می‌کنند.
او افزود: محیط‌زیست تاکنون چندین‌بار اقدام به پلمب کشتارگاههای آلاینده کرده است ولی مجدداً به صورت غیرقانونی فک پلمب می‌کنند و دستگاه‌های متولی مقابله با کشتارگاههای آلاینده، به رغم تلاش فراوان هنوز راه به جایی نبرده‌اند.
نارسایی قانونی
یکی از مشکلات سازمان‌های زیست‌محیطی در مواجهه با کشتارگاههای آلاینده، محدودیت اختیارات قانونی این سازمان‌هاست. آخرین مقررات قانونی جامع مربوط به کشتارگاه‌ها در خرداد سال 1352 به تصویب هیأت‌وزیران وقت رسیده است و تاکنون تغییر چندانی در آن صورت نگرفته است. مطابق ماده 2 این آیین‌نامه، هر نوع دام کشتاری باید در کشتارگاه ذبح شود. هرچند این آیین‌نامه تأکید کرده که متخلفان «تحت تعقیب قرار گرفته و مجازات می‌شوند» اما مجازات مشخصی را برای این افراد تعیین نکرده است.
این روزها کشتارگاههای کوچک غیرقانونی در خانه‌های مسکونی و باغ‌های سطح شهر به وفور یافت می‌شوند. سازمان دامپزشکی استان تهران فقط می‌تواند بر کشتارگاههای ثبت شده قانونی که نشانی آنها را در اختیار دارد نظارت کافی داشته باشد و کشتارگاههای غیرقانونی، به راحتی محصولات خود را از طریق خرده‌فروشی‌های سطح شهر، به مردم عرضه می‌کنند. گوشت دام‌هایی که آزمایش‌های لازم در مورد آنها صورت نگرفته است می‌تواند حامی باکتری و ویروس‌ها و حتی ترکیبات شیمیایی خطرناک باشد. کشتارگاههای غیرمجاز به هیچ‌یک از این عوامل ریسک، توجهی نشان نمی‌دهند.
آیین‌نامه کشتارگاه‌ها اجازه داده است که در عید قربان و دیگر روزهای ملی و مذهبی، کشتار دام خارج از کشتارگاههای مجاز نیز صورت پذیرد.
البته این آیین‌نامه تأکید دارد که حتی در این صورت نیز ناظران بهداشتی سازمان دامپزشکی باید نظارت لازم درخصوص بیمار نبودن دام را به عمل آورند. اما این شرط، چندان رعایت نمی‌شود. حتی در برخی مواقع مانند ماه رمضان و ماه محرم که تقاضا برای گوشت بالا می‌رود، کشتارگاههای غیرمجاز به شدت فعال می‌شوند.
مؤسسه‌های رسمی مانند شرکت گوشت ملاصدرا (وابسته به وزارت جهاد کشاورزی) و کشتارگاههای طرف قرارداد سازمان میوه‌‌و‌تره‌بار شهرداری تهران از توانایی لازم برای تأمین همه نیاز بازار در چنین شرایطی برخوردار نیستند و ناچار، بخشی از بازار را به رقبای آلاینده خود واگذار می‌کنند.