در نگاه نخست، خدمات دندانپزشکی یکی از بخش‌های تخصصی نظام سلامت به‌شمار می‌رود که نقش مستقیمی در حفظ کیفیت زندگی و سلامت عمومی ایفا می‌کند. اما در سال‌های اخیر، افزایش قابل‌توجه تعرفه‌های درمانی و عدم حمایت بیمه‌ای کافی، باعث شده بسیاری از مردم این خدمات را نه‌تنها پرهزینه، بلکه لوکس و دور از دسترس تلقی کنند. این سؤال که «آیا دندانپزشکی در ایران به کالایی لوکس تبدیل شده؟» پرسشی است که نیاز به بررسی آماری، اقتصادی و اجتماعی دارد. این گزارش نگاهی تحلیلی به وضعیت موجود انداخته و آن را با استانداردهای رایج در کشورهای دیگر مقایسه می‌کند.
واقعیت آماری: درمان دندان؛ فقط برای روز مبادا؟
آمارهای غیررسمی اما تأییدشده از سوی انجمن دندانپزشکی ایران نشان می‌دهد که حدود ۶۵ درصد از مردم تنها در صورت بروز درد شدید یا اورژانس دندانی به دندانپزشک مراجعه می‌کنند. این عدد در کشورهای توسعه‌یافته به‌طور متوسط زیر ۳۰ درصد است، چرا که در آن کشورها مراجعات پیشگیرانه رایج‌تر است. دلیل این تفاوت عمدتاً به هزینه‌ها بازمی‌گردد. در ایران، اغلب درمان‌های دندانپزشکی در مطب‌های خصوصی انجام می‌شود و تعرفه‌ها تابع شرایط بازار آزاد است. در غیاب یک نظارت سازمان‌یافته و حمایت مالی نهادهای بیمه‌گر، قیمت‌ها به‌راحتی از توان مالی بخش بزرگی از جامعه خارج می‌شوند.
خدمات لوکس یا درمان‌های ضروری؟
درمان‌های تخصصی همچون ایمپلنت، ارتودنسی، لمینت، عصب‌کشی، جراحی لثه یا حتی جرم‌گیری، در کشورهای توسعه‌یافته بخشی از «بسته‌های خدمات سلامت پایه» به شمار می‌روند. اما در ایران، حتی ساده‌ترین خدمات دندانپزشکی نیز گاه از جیب خانواده‌ها پرداخت می‌شود. برای مثال، هزینه ایمپلنت دندان در تهران برای سال ۱۴۰۴ به‌طور میانگین بین ۱۵ تا ۲۵ میلیون تومان برای هر دندان برآورد می‌شود؛ عددی که برای یک خانواده متوسط با درآمد ثابت، معادل چند ماه حقوق است. در چنین شرایطی، منطقی است که بسیاری از افراد درمان را به تعویق بیندازند یا صرف‌نظر کنند. این در حالی است که تأخیر در درمان، عوارض جسمی، روانی و حتی اقتصادی بیشتری در پی دارد. پوسیدگی یک دندان ساده، اگر به‌موقع درمان نشود، می‌تواند به تخریب استخوان فک و نیاز به جراحی پیشرفته ختم شود.
نقش بیمه‌ها؛ غایب بزرگ
یکی از اصلی‌ترین دلایل لوکس شدن خدمات دندانپزشکی در ایران، نبود پوشش بیمه‌ای مؤثر است. بیشتر بیمه‌های پایه و حتی تکمیلی، فقط درصد کمی از خدمات ساده مانند کشیدن یا ترمیم دندان را پوشش می‌دهند. خدمات پیشرفته‌تر همچون ایمپلنت، ارتودنسی، لمینت یا درمان‌های زیبایی تقریباً به‌طور کامل از شمول بیمه خارج هستند. در نتیجه، اقشار متوسط و پایین جامعه یا مجبور به استفاده از روش‌های درمانی جایگزین و ارزان‌تر (مانند پروتزهای متحرک) می‌شوند یا به‌کلی از درمان صرف‌نظر می‌کنند. در واقع، شکاف عمیقی میان نیازهای دندانپزشکی مردم و توان پرداخت آن‌ها ایجاد شده است.
مقایسه با سایر کشورها
در بسیاری از کشورهای اروپایی، کودکان و نوجوانان تا سن خاصی مشمول معاینه و درمان رایگان دندان هستند. در کشورهایی مانند سوئد، کانادا و ژاپن، خدمات دندانپزشکی به‌عنوان بخشی از مراقبت‌های بهداشتی اولیه تلقی شده و دولت نقش پررنگی در تأمین مالی این حوزه دارد. همچنین، پوشش بیمه‌ای شامل خدمات پیشگیرانه، ترمیمی و حتی زیبایی در موارد خاص می‌شود. این در حالی است که در ایران، حتی قیمت لمینت دندان ۱۴۰۴ به‌عنوان یکی از خدمات پرتقاضا، به‌طور میانگین بین ۴ تا ۸ میلیون تومان برای هر واحد اعلام می‌شود؛ رقمی که هیچ بیمه‌ای متقبل آن نیست.
نگاه اجتماعی؛ درمان یا تبعیض؟
وقتی درمان‌های دندانپزشکی از سبد خدمات قابل‌دسترس خارج می‌شوند، عملاً به نشانه‌ای از شکاف طبقاتی تبدیل می‌شوند. در بسیاری از محافل اجتماعی، زیبایی دندان یا توانایی پرداخت برای درمان‌های تخصصی، به‌عنوان شاخصی از «وضعیت مالی» فرد تلقی می‌شود. این نگرش ناخواسته، بخشی از جمعیت را در معرض احساس تبعیض یا شرم اجتماعی قرار می‌دهد؛ به‌ویژه نوجوانان یا جوانانی که به‌دلیل نداشتن امکانات درمانی، با مشکلات ظاهری یا کارکردی دندانی روبه‌رو هستند.
نقش بخش خصوصی در پر کردن خلاها
با توجه به کم‌کاری بیمه‌ها و محدودیت‌های نظام سلامت عمومی، بخش خصوصی دندانپزشکی عملاً به موتور محرک اصلی این حوزه تبدیل شده است. با این حال، برخی کلینیک‌ها تلاش کرده‌اند خدمات را با تعرفه‌های منصفانه‌تری ارائه دهند یا طرح‌های اقساطی برای بیماران فراهم کنند. برای نمونه، کلینیک دندانپزشکی نسترن در مرکز تهران با اجرای طرح‌های تسهیل‌گر، امکان پرداخت قسطی برای برخی درمان‌ها را فراهم کرده و بخشی از تمرکز خود را بر خدمات پیشگیرانه قرار داده است. تجربه‌هایی از این دست نشان می‌دهد که حتی در نبود حمایت نظام‌مند، می‌توان با نوآوری‌های داخلی بخشی از مشکلات را کاهش داد.
چه باید کرد؟
راهکار خروج از این وضعیت، تنها افزایش یارانه یا بودجه نیست، بلکه نیازمند اصلاح ساختاری در سیاست‌گذاری سلامت دهان است. برخی از پیشنهادات عبارت‌اند از:
- افزایش پوشش بیمه‌ای برای خدمات پایه دندانپزشکی
- تشویق کلینیک‌های خصوصی برای ارائه خدمات ارزان و اقساطی
- آموزش عمومی برای پیشگیری و مراجعه منظم
- تدوین بسته‌های حمایتی برای گروه‌های خاص مانند کودکان، سالمندان و معلولان
سخن پایانی
خدمات دندانپزشکی در ایران بیش از آن‌که لوکس باشند، ضروری و حیاتی‌اند. اما در غیاب سازوکارهای حمایتی مؤثر، این خدمات برای بسیاری از مردم به کالایی لوکس و دور از دسترس تبدیل شده‌اند. اگر اصلاحات لازم در سیاست‌های بیمه‌ای، تعرفه‌ای و فرهنگی انجام نشود، این وضعیت نه‌تنها به تضعیف سلامت عمومی منجر می‌شود، بلکه شکاف‌های اجتماعی را نیز تعمیق خواهد کرد.