به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، سید مرتضی میرسراجی، مؤلف و پژوهشگر نوشت: «ابوطالب اصفهانی» (م. ۱۲۲۱ق.) یا «میرزا ابوطالب خان»، متولد «هندوستان»، اما با اصالتی ایرانی، سفری طولانی از هند به قصد «اروپا» در سال‌های ۱۲۱۳ تا ۱۲۱۸هجری یعنی حدوداً به تاریخ امروز ۲۳۳ سال پیش داشته است. او در طول این سفر چیزهای جالب و متفاوتی دیده است که بیشتر مردمان ۲۳۳ سال پیش، حتی آن‌ها را نشنیده بودند؛ مانند: «دیدن ماهیان پرنده در اقیانوس» [۱] و همین طور مشاهدۀ «وال» و عظمت آن [۲] یا رفتن به جزیره‌ای که هیچ رعد و برقی در آن صورت نمی‌گرفته است [۳] یا رؤیت منار جنبانی در شهر حِلّۀ عراق [۴] و دیگر عجایب و شگفتی‌ها که بخشی از مشاهدات جالب توجه این جهانگرد در آن عصر بوده و او در کتاب خود ثبت کرده است.
علاوه بر این ها یکی دیگر از اتفاقاتی که او در طی این سفر طولانی و پرماجرا مشاهده نموده و از آن اظهار تعجب و شگفتی کرده و برای همۀ ما در سفرنامه اش از آن گزارش داده، پدیدۀ نامرئی شدن جزیره ای از جزایر «نِکوبار» (نیکوبار) حین حرکت با کِشتی در وسعت بیکران «اقیانوس هند» بوده است.
لازم به ذکر است که زنجیره ای از جزیره ها (مجمع الجزایری) مشتمل بر ۲۲ جزیره در شرق اقیانوس هند و متعلق به کشور هندوستان وجود دارد که به آن ها «جزایر نِکوبار»-بنا بر تلفظ و نوشتار ابوطالب اصفهانی- یا «جزایر نیکوبار» (Nicobar Islands) می گویند و در تصویر زیر موقعیت جغرافیایی آن ها را در «مربع قرمز رنگ» در پهنۀ اقیانوس ملاحظه می نمایید؛
با این اوصاف، ابوطالب اصفهانی در کتاب خود چنین گزارشی را ذیل لفظ «ذکر اُعجوبَه» (یادآوری چیز عجیب) بیان کرده است؛
«از جمله اموری که نو (جدیداً) مُنکَشِف (کشف) شده این [موضوع] است: وقتی که این جزایر مَرئی (قابل رؤیت) گردید، خواستم که از «دوربین» [آن ها را] بهتر ببینم، از پیش نظر (از جلوی چشم) غایب شده (ناپدید شد)، تعجب کردم!
دانایی (شخص مطلعی) این راز ظاهر کرد (بیان نمود) که این جزیره هنوز در پَستی (سطح پایین) است، و ارتفاع (بالا آمدنِ) کُرَویَت آب، حایِلْ میان او (آن) و نظر (چشم انسان) است، و آنچه به نظر می آید عکس (تصویر) اوست (آن جزیره است)که در آب افتاده، و چون در دوربین شرط(قاعده) است که جسمِ (ساختارِ) شیئی (چیزی) مُحاذی (روبرو) آینۀ دوربین افتند (افتد) تا در او (آن) پرتوانداز (درخشنده و تابان) شود، بنابراین از دوربین دیده نمی شود؛ و به جهتِ دلیلِ سخنِ خود، انگشتری در «کاسۀ چینی» انداخته، آن قدر دور بُرد که انگشتری از نظر من غایب (ناپیدا) گردید، پس [آن شخص مطلع و آگاه] آب در آن [کاسۀ چینی] انداخت (ریخت)، به مُجرّدِ (به محضِ) [در] آب انداختن [انگشتر]، عکس انگشتری در آب افتاده به نظر [من] آمدن گرفت. (ظاهر شد). از ملاحظۀ آن امر، آن قدر وَهم (خیال و تصورات) [بر من] غالب شد که گمان کردم انگشتری بالایِ آب آمده، [و] ایستاده [است]، بی خواست (بدون درنگ) [و با تعجب بسیار] نزدیک رفته، [ولی] دیدم که انگشتری در تَه آب است!» [۵]
بحث
۱- «ابوطالب اصفهانی»، قبل از این که مسألۀ نامرئی شدن جزیره‌ای از جزایر نیکوبار را بیان کند تعداد آن را این گونه ثبت کرده است؛ «این جزایر موسوم به جزایر «نِکوبار» (نیکوبار) و [تعدادشان روی هم رفته] خُرد (کوچک) و کَلان (بزرگ) هفده اند.» [۶] این در حالی است که علمای جغرافیایِ امروز تعداد آن‌ها را ۲۲ جزیره بر می‌شمرند.
۲- مسألۀ نامرئی شدن جزیره ای از جزایر نیکوبار از منظر فیزیکی، به «اُپتیکِ هندسی» در «علم فیزیک» باز می گردد که در حدود یک تا دو قرنْ پیش از ابوطالب اصفهانی در اروپا تدوین و ارائه شده بود. طبق قواعد اُپتیکِ هندسی و به کارگیریِ عدسی ها می توان این گونه بیان داشت که عدسی (لِنز) در دو دستۀ اصلی «مُحَدّب» (کوژ) و «مُقَعّر» (کاو) یافت می شود. عدسیِ به کار رفته در دوربین های معمولی و عینک ها،غالباً از نوع عدسی های محدب است و با توجه به اشارۀ ابوطالب اصفهانی، آب دریایِ محاصره کنندۀ جزیره ای از جزایر نیکوبار، کروی شکل به نظر می رسد و می توان نقش عدسی محدبی را از آب های نزدیک به جزیره سراغ گرفت.
از این رو، در ساده ترین حالت، دوربین و دریای کروی پیرامون جزیره، مجموعه ای شامل دو عدسی محدب، تشکیل می دهد. با احتساب آن که نور مرئی از فواصل بسیار دورِ فیزیکی (بی نهایتِ فیزیکی) از جزیره به سمت عدسی محدبِ نخست (دریای کروی) روانه می شود، تصویر یا همان عکس جزیره در فاصله ای موسوم به فاصلۀ کانونیِ (Focal Length) عدسی پدیدار می شود.
این تصویر همانند شکل زیر، در اندازه ای کوچک تر از واقع و به طور وارون (عکس) تشکیل می شود؛
حال تصویر وارونِ پدیدار شده، اگر در فاصله ای مناسب و حدوداً در فاصلۀ کانونیِ عدسی دوربین قرار گیرد، نور مرئی با گذر از عدسی دوم، به صورت موازی خارج می شود و آنگاه تصویری در بی نهایت تشکیل و عملاً تشخیص و نمایشِ چنین تصویری غیر ممکن خواهد بود.
با توجه به حقایق فیزیکی و اُپتیکیِ عدسی ها، می توان بیان داشت که احتمالاً این افراد در فاصلۀ خاصی از جزیره (که دقیقاً برابر با فاصلۀ کانونی عدسی دوربین هایشان از تصویر وارونِ جزیره که حاصل گذر نور از عدسی نخست بوده است)، چنین پدیده ای را مشاهده نموده اند.
البته امروزه در آزمایشگاه های اُپتیک، نمایش چنین اتفاقی ممکن است و از تازه ترین ایده ها در این زمینه، به پروژۀ پنهان سازی اشیاء و اجسام توسط «پروفسور جان هاوِل» (Prof. John Howell) و «دکتر جوزِف چوئی» (Joseph Choi) به سال ۲۰۱۴ میلادی (۱۳۹۳شمسی)، از «دانشگاه راچِستِر» (University of Rochester) می توان اشاره نمود. شایان ذکر است که این فیزیکدانان، با قرار دادن چهار عدسی به طور متوالی، موفق به پنهان سازی و مخفی نمودنِ اجسامِ مقابل عدسیِ نخست شده اند.
در خاتمه باید گفت که تبیین فیزیکی و اُپتیکی نامرئی شدن جزیره ای از جزایر نیکوبار در گسترۀ اقیانوس هند، البته از داخل دوربین -شاید- برای دریانوردان و فیزیکدانان آن عصر، آن چنان هم غریب و نامأنوس نبوده لکن برای «ابوطالب اصفهانی»، پدیده ای شگفت انگیز و اعجوبه تلقی می شده است.
پی نوشت
[۱]مسیر طالبی، ص۱۹ [۲]همان، ص ۲۲ [۳]همان، ص۴۵ [۴]همان، ص۴۱۶[۵]همان، ص۱۵[۶]همان، ص۱۵