به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از اطلاعات آنلاین، چند روز پس از اینکه مجلس شورای ملی به حسن مستوفی برای تصدی سمت رئیس‌الوزرایی رای تمایل داد، جمعی از بازرگانان خوش‌نام در «چهارسوق کوچک بازار» گردهم آمدند تا با تشکیل «اتاق تجارت تهران» سر و سامانی به فعالیت تجار و بازرگانان دهند و نهادی برای حفاظت از منافع‌شان به وجود آورند.
تشکیل نخستین اتاق تجارت ایران در تهران خبر از اتفاق تازه‌ای در حوزه اقتصاد کشور می‌داد و شاید بی‌ربط با تحولات سیاسی آن روزها هم نبود. پس از اینکه حسن مستوفی‌الممالک در ۲۳ شهریورماه ۱۳۰۵ برای ششمین بار، رخت رئیس‌الوزرایی به تن کرد، مخبرالسلطنه راهی وزارت فوائد عامه و تجارت شد تا زمینه‌ساز تحولات تازه‌ای در حیات اقتصادی ایران شود. تشکیل اولین اتاق تجارت ایران، پایه‌گذاری ساخت راه‌آهن و راه‌اندازی نخستین خطوط اتوبوس‌رانی در تهران ازجمله نقاط مهم کارنامه مهدیقلی‌خان هدایت در قامت وزیر فوائد عامه و تجارت بود.
یک خبر مهم
حدود سه ماه پس از آغاز انتشار روزنامه «اطلاعات» در ۱۹ تیرماه ۱۳۰۵، یعنی در ۱۸ مهرماه همان سال، در ستون «اخبار داخله» صفحه ۲ این روزنامه خبری منتشر شد که از تحولی بنیادین در حوزه تجارت کشور حکایت داشت؛ جمعی از مشهورترین بازرگانان آن روزهای ایران در وزارت فوائد عامه گردهم آمده بودند تا درباره تدوین نظامنامه اتاق تجارت گفت‌وگو کنند؛ جلسه‌ای که براساس روایت خبرنگار روزنامه اطلاعات، به تهیه طرحی چندماده‌ای درباره مخارج و تشکیلات این نهاد مدنی منجر شده است.
نخستین رئیس اتاق تجارت ایران، محمدحسین امین‌الضرب بود؛ تاجر مشهور دوره قاجار و پهلوی که نامش با پایه‌گذاری صنعت برق گره خورده است. او سال ۱۲۸۴ در دوره مظفری با مولدی ۴۰۰ کیلواتی که از روس‌ها خریده بود، نخستین روشنایی برق را به خیابان‌های تهران آورد.
امین‌الضرب در عرصه تجارت پا جای پای پدر گذاشته بود؛ «محمد حسن امین‌الضرب». سال‌ها پیش از تشکیل اتاق تجارت ایران، نخستین فعالیت‌ها دراین زمینه از سوی امین‌الضرب پدر و در دوره ناصری آغاز و اعتراض‌های بازرگانان، زمینه‌ساز تشکیل «مجلس وکلای تجار ایران» در سال ۱۲۶۳ شده بود؛ مجلسی که اگرچه سرانجامی نداشت و چندی بعد با دستور ملوکانه برچیده شد، اما به عنوان نخستین تلاش‌ها برای فعالیت صنفی بازرگانان، در تاریخ ماندگار شد.
آغاز یک دوره تازه
با روی کار آمدن پهلوی اول، تلاش‌ها برای انسجام بخشیدن به فعالیت‌های صنفی تجار دوباره از سر گرفته شد تا اینکه در جلسه ۱۸ بهمن‌ماه ۱۳۰۴ هیات دولت، تاسیس «اتاق بازرگانان تهران» به تصویب رسید تا تلاش‌های چندین دهه‌ای در این زمینه به ثمر بنشیند و بازرگانان ایرانی صاحب تشکل مدنی منسجمی شوند. در بهار و تابستان ۱۳۰۵ فرایند تشکیلاتی این نهاد مدنی مدرن پشت سر گذاشته شد تا در ۱۶ مهرماه ۱۳۰۵، نهادی که سال‌ها قبل با عنوان «اتاق بازرگانان ایران» فعالیت کج‌دار و مریز داشت، در قالبی تازه و با نام «اتاق تجارت ایران» در فهرست تشکل‌های وزارت بازرگانی به ثبت برسد.
در تشکیلات اتاق تجارت تهران، علاوه بر محمدحسین امین‌الضرب به عنوان رئیس، نام‌هایی ازجمله فقیه‌التجار، حاج میرزا ابوطالب اسلامیه، میرزا عبدالحسین نیکپور، آقا میرزاعلی محلوجی، کاشف، کاشانچی، هاشمی، میرزا علی آقا یزدی و آقا شیخ حسین حریری به چشم می‌خورد.
ادامه یک مسیر پر فراز و نشیب
اگرچه در دوره پهلوی اول، سیاست‌های تمرکزگرایانه رضاخانی عرصه فعالیت را برای اتاق تجارت تهران تنگ کرده بود، اما این نهاد مدنی با همه فراز و نشیب‌ها به فعالیت خود ادامه داد و سه سال بعد، یعنی در سال ۱۳۰۹، نخستین قانون اتاق‌های تجارت در ایران نیز به تصویب رسید و در ادامه با گسترده‌تر شدن این نهاد، به «اتاق بازرگانی تهران» تغییرنام داد.
امین‌الضرب پسر برای ۶ سال ریاست اتاق تجارت تهران را برعهده داشت تا اینکه پس از فوت او در ۲۶ آذرماه ۱۳۱۱، حبیب‌الله امین‌التجار حدود یک سال رئیس این نهاد مدنی بود. نکته جالب توجه درباره دو رئیس نخست اتاق تجارت تهران، گره خوردن نام آنان در پرونده‌های رشوه به دولتمردان با نفوذ دوره رضاخانی است.
امین‌الضرب، نخستین رئیس این اتاق، به دلیل درگیری در پرونده رشوه به نصرت‌الدوله، وزیر مالیه از حضور در مجلس هفتم بازماند. او اعتراف کرده بود که برای رفع توقیف اموالش ۱۶ هزار تومان به «فیروز میرزا» رشوه داده است. نام امین‌التجار نیز در پرونده عبدالحسین تیمورتاش، وزیر دربار قدرتمند رضاخان به میان آمد. در جریان محاکمه تیمورتاش پس از مغضوب شدنش، دریافت رشوه ۹هزار لیره‌ای از امین‌التجار به عنوان یکی از اتهام‌های او مطرح شد؛ پرونده‌ای که نه تنها سبب شد ریاست امین‌التجار بر اتاق تجارت ایران بیش از یک سال دوام نداشته باشد، بلکه زمینه ساز مهاجرت او از ایران تا پایان سلطنت رضاخان شد.
۲۵۹