خبرآنلاین - رسول سلیمی: پس از حملات ۱۵ مهر ۱۴۰۲ (۷ اکتبر ۲۰۲۳) حماس به اسرائیل و پاسخ نظامی گسترده تل‌آویو، غزه به کانون یکی از بدترین بحران‌های انسانی تبدیل شد. به گزارش دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (OCHA)، تا ۲ مرداد ۱۴۰۴، بیش از ۵۹,۵۸۷ فلسطینی کشته و ۱.۹ میلیون نفر (۹۰ درصد جمعیت غزه) آواره شده‌اند. در این میان، تصمیم فرانسه برای به رسمیت شناختن فلسطین و حمایت کشورهای اروپایی از راه‌حل دوکشوری، نشانه‌ای از تغییر رویکرد اروپا به مسئله فلسطین است.
مفهوم راه‌حل دوکشوری و حمایت اروپا و آمریکا
راه‌حل دوکشوری، که از دهه ۱۹۹۰ در مذاکرات اسلو مطرح شد، پیشنهاد تشکیل دو کشور مستقل اسرائیل و فلسطین است که در صلح و امنیت در کنار یکدیگر زندگی کنند. این راه‌حل مبتنی بر مرزهای پیش از ۱۹۶۷ است، با بیت‌المقدس شرقی به‌عنوان پایتخت فلسطین و امکان تبادل محدود اراضی برای تأمین امنیت معنا پیدا کرد. اگرچه این راه‌حل به همکاری بین‌المللی و احترام به حقوق ملی هر دو طرف وابسته است. به گزارش واشنگتن پست، اروپا و آمریکا از این ایده به‌عنوان تنها راه‌حل پایدار برای منازعه حمایت کرده‌اند، اما اسرائیل تحت رهبری نتانیاهو با گسترش شهرک‌سازی در کرانه باختری و الحاق بیت‌المقدس شرقی، آن را تضعیف کرده است.
از این رو اتحاد اروپا در حمایت از این راه‌حل در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵) تقویت شده است. فرانسه اعلام کرد فلسطین را در مجمع عمومی سازمان ملل در شهریور ۱۴۰۴ به رسمیت می‌شناسد، که نخستین گام از سوی یک کشور عضو گروه ۷ است. اسپانیا، ایرلند، نروژ، و اسلوونی در سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴) فلسطین را به رسمیت شناختند، و کشورهای دیگر مانند بلژیک و هلند در حال بررسی این اقدام هستند. امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، این تصمیم را «ضروری برای صلح» خواند و خواستار آتش‌بس فوری، آزادی اسرا و کمک گسترده به غزه شد.
از یک منظر حمایت اروپا از دوکشوری نتیجه نگرانی از بی‌ثباتی منطقه‌ای و فشار افکار عمومی است. چه آنکه حمایت عمومی از اسرائیل در اروپا، به‌ویژه فرانسه، پس از بحران غزه کاهش یافته است. اما اروپا با تأکید بر «حقوق فلسطینیان» هویتی مبتنی بر عدالت بین‌المللی ایجاد کرده است. آمریکا، هرچند از دوکشوری حمایت می‌کند، اما به دلیل روابط نزدیک با اسرائیل، رویکرد محتاطانه‌تری دارد. این در حالی است که دولت دونالد ترامپ این تصمیم فرانسه را «بی‌ملاحظه» خواند، که نشان‌دهنده شکاف بین اروپا و آمریکا است.
اتحاد کشورهای اروپایی برای تشکیل کشور فلسطین
اتحاد اروپا در حمایت از فلسطین در سال ۱۴۰۴ بی‌سابقه بوده است. به گزارش نیویورک تایمز، تصمیم فرانسه به‌عنوان تنها عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل در اتحادیه اروپا، وزن دیپلماتیک این اقدام را افزایش داده است. اسپانیا، ایرلند، و نروژ در ۷ خرداد ۱۴۰۳ فلسطین را به رسمیت شناختند و خواستار عضویت کامل آن در سازمان ملل شدند. اسلوونی نیز در ۱۴ خرداد ۱۴۰۳ با رأی قاطع پارلمان به این جمع پیوست.
به گزارش پولیتیکو، فرانسه از ۶ خرداد ۱۴۰۴ مذاکراتی با بریتانیا، هلند، و بلژیک برای به رسمیت شناختن مشترک فلسطین در کنفرانس سازمان ملل در نیویورک (خرداد ۱۴۰۴ / ژوئن ۲۰۲۵) آغاز کرد. این تلاش‌ها با حمایت عربستان سعودی و قطر همراه شد، که نشان‌دهنده همگرایی دیپلماتیک اروپا و اعراب است. از سوی دیگر بریتانیا، فرانسه، و کانادا در ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۴ اعلام کردند محاصره غزه نقض قوانین بشردوستانه است و تهدید به تحریم مقامات اسرائیلی کردند، که نشانه‌ای از تغییر سیاست سنتی اروپا است.
در نتیجه این اتحاد نتیجه همکاری نهادی در اتحادیه اروپا و تعهد به قوانین بین‌المللی است. اتحادیه اروپا از سال ۲۰۰۰ بیش از ۷۰۰ میلیون یورو کمک بشردوستانه به فلسطینیان ارائه کرده و بزرگ‌ترین اهداکننده به آژانس آنروا است. اروپا با این اقدامات به دنبال کاهش نفوذ آمریکا و تقویت جایگاه ژئوپلیتیکی خود در خاورمیانه است. به همین دلیل به رسمیت شناختن فلسطین بخشی از هویت اروپایی مبتنی بر حمایت از حقوق بشر و خودمختاری ملت‌هاست.
اقدامات اروپا برای حمایت از مردم غزه
در مجموع اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن اقدامات گسترده‌ای برای کاهش بحران انسانی در غزه انجام داده‌اند. اتحادیه اروپا از سال ۲۰۰۰ بیش از ۱.۵۶ میلیارد یورو کمک بشردوستانه به فلسطینیان ارائه کرده، که بخش اعظم آن یعنی ۱.۳۵ میلیارد یورو از مهر ۱۴۰۲ (پس از عملیات ۷ اکتبر) بوده‌است. در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵)، کمیسیون اروپا ۱۷۰ میلیون یورو برای غزه و کرانه باختری اختصاص داد، که برای غذا، سرپناه، و خدمات پزشکی استفاده می‌شود.
فرانسه نقش کلیدی در کمک‌رسانی داشته است. به گزارش وزارت امور خارجه فرانسه، این کشور از مهر ۱۴۰۲ (اکتبر ۲۰۲۳) حدود ۱,۲۰۰ تن کمک شامل دارو، غذا، و تجهیزات پزشکی از طریق دریا، هوا، و زمین به غزه ارسال کرده است. فرانسه همچنین ۲۲ پزشک ذخیره و ۸ متخصص امنیت مدنی را با همکاری هلال احمر مصر به غزه اعزام کرد و کودکان مجروح را در بیمارستان‌های خود پذیرفت.
اتحادیه اروپا پل هوایی بشردوستانه (EU HAB) راه‌اندازی کرد که تا اردیبهشت ۱۴۰۴ با ۷۲ پرواز، بیش از ۴,۷۰۰ تن کالا به غزه منتقل کرد. کشورهای بلژیک، آلمان، یونان، ایرلند، ایتالیا، و اسپانیا در این عملیات مشارکت داشتند. با این حال، محاصره کامل غزه از ۱۲ اسفند ۱۴۰۳ این تلاش‌ها را مختل کرد تا آنجا که به گزارش دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد (OCHA) ۴۷۰,۰۰۰ نفر در غزه در فاز ۵ ناامنی غذایی (قحطی) قرار دارند.
در یک سطح تحلیل این اقدامات نشان‌دهنده تعهد اروپا به اصول بشردوستانه است. اتحادیه اروپا و ۱۰۰ سازمان بین‌المللی در ۴ مرداد ۱۴۰۴ خواستار رفع محاصره غزه شدند. این کمک‌ها برای کاهش بی‌ثباتی منطقه‌ای و جلوگیری از مهاجرت گسترده به اروپا انجام می‌شود و اروپا با این اقدامات هویتی مبتنی بر مسئولیت جهانی ایجاد کرده است.
دلایل اتحاد اروپا برای به رسمیت شناختن کشور فلسطین
از یک زاویه، اتحاد اروپا نتیجه نگرانی از بی‌ثباتی خاورمیانه و نیاز به کاهش وابستگی به سیاست‌های آمریکا است. چرا که تصمیم فرانسه فشار بر اسرائیل را افزایش داده و می‌تواند حماس را به موضع سخت‌تر در مذاکرات آتش‌بس سوق دهد. اما از سوی دیگر این اتحاد مبتنی بر تعهد به قوانین بین‌المللی و تقویت نهادهای جهانی مانند سازمان ملل است. اتحادیه اروپا از سال ۱۹۹۴ در فرآیند صلح خاورمیانه فعال بوده و از طریق آمریکا، روسیه، و سازمان ملل برای دوکشوری تلاش کرده است. از منظر سازه‌انگاری، به رسمیت شناختن فلسطین بخشی از هویت اروپایی است که بر عدالت و حقوق بشر تأکید دارد. تصاویر کودکان گرسنه در غزه و کشتار غیرنظامیان، اجماع سنتی حمایت از اسرائیل در اروپا را شکسته است. این تغییر هویت، اروپا را به سوی سیاست‌های مستقل‌تر سوق داده است.
از منظر تاریخ روابط بین‌الملل، حمایت اروپا از تشکیل کشور فلسطین ریشه در احساس مسئولیت تاریخی دارد. فلسطین تحت قیمومیت بریتانیا (۱۹۲۲-۱۹۴۸) بود، و تصمیم مجمع عمومی در ۸ آذر ۱۳۲۶ (۲۹ نوامبر ۱۹۴۷) برای تقسیم فلسطین (قطعنامه ۱۸۱) به دو کشور عرب و یهود، نقطه عطفی بود. این تصمیم، که به تأسیس اسرائیل در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۲۷ (۱۴ مه ۱۹۴۸) منجر شد، احساس گناه تاریخی در اروپا ایجاد کرد. اروپا، به‌ویژه بریتانیا و فرانسه، به دلیل نقش استعماری در خاورمیانه که از تأسیس «میهن یهودی» حمایت کرد، خود را مسئول رنج فلسطینیان می‌داند.
فرانسه به دلیل روابط تاریخی با اعراب و حضور بزرگ‌ترین جمعیت مسلمان و یهودی در اروپا، نقشی ویژه در این مسئله دارد. آلمان نیز به دلیل هولوکاست، حمایت از اسرائیل را با تعهد به حقوق فلسطینیان متعادل می‌کند. از منظر سازه‌انگاری، این احساس دین تاریخی بخشی از هویت پسااستعماری اروپاست که بر جبران اشتباهات گذشته تأکید دارد. به همین دلیل، اروپا با حمایت از فلسطین، به دنبال بازسازی اعتبار خود در جهان جنوب است.
همچنین اتحاد اروپا برای تشکیل کشور فلسطین، نتیجه نگرانی‌های ژئوپلیتیکی، فشار افکار عمومی، و تعهد به قوانین بین‌المللی است. این اقدامات برای کاهش بی‌ثباتی منطقه‌ای و تقویت جایگاه اروپاست. اما اروپا با حمایت از فلسطین، هویتی مبتنی بر عدالت ایجاد کرده است که این اتحاد نشان‌دهنده تعهد به نظم جهانی است.
در مجموع تصمیم فرانسه و حمایت اروپا از فلسطین نقطه عطفی در منازعه اسرائیل-فلسطین است. اقدامات بشردوستانه اروپا در غزه و فشار دیپلماتیک برای دوکشوری، امیدی برای صلح ایجاد کرده است.
۲۱۳/۴۲