تجربه اقتصاد ایران در مواجهه با بحران‌های تحریم، نوسانات ارزی و چالش‌های لجستیکی طی دهه‌های گذشته ثابت کرده است که ظرفیت درونی و منابع انسانی توانمند می‌تواند بخش زیادی از فشارها را مهار کند. اما تجربه جنگ اخیر نشان می‌دهد که این تاب‌آوری ذاتی نیازمند یک طراحی علمی و ساختارمند است تا هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی بحران به حداقل برسد.
نقطه کلیدی بحران اخیر چیست؟
شرکت‌های ایرانی با تهدیدات متعددی روبه‌رو هستند:
اختلال احتمالی در واردات مواد اولیه حیاتی،
فشار مضاعف بر زنجیره‌های توزیع داخلی،
نوسانات شدید نرخ ارز و سرمایه در گردش،
خطر قطع موقت زیرساخت‌های ارتباطی و مالی.
این تهدیدها دیگر فرضیه نیستند؛ واقعیتی هستند که هر لحظه ممکن است دوباره شدت بگیرند.
چه باید کرد؟
راهکارها روشن‌اند، اگر اجرا شوند:
۱_بازطراحی نقشه زنجیره تأمین:
هر کسب‌وکار باید تأمین‌کنندگان جایگزین داشته باشد، چه در داخل و چه در همسایگان امن‌تر. در صنایع استراتژیک، ایجاد ذخایر مواد اولیه کلیدی می‌تواند تا چند هفته استمرار تولید را تضمین کند.
۲_سناریونویسی چندگانه:
یک مدل حرفه‌ای BCP فقط یک نقشه ندارد. مدیران باید برای سه تا پنج سناریوی واقعی از ادامه درگیری تا قطع خطوط ارتباطی برنامه عملیاتی مکتوب داشته باشند.
۳_ ارتقای سرمایه انسانی و لجستیک چابک:
تیم‌های کاری باید توان کار در شرایط خاص (دورکاری بحران‌محور، چندمهارته بودن نیروها، انعطاف در شیفت‌بندی) را داشته باشند.
۴_ پشتیبانی دیجیتال و زیرساخت فناورانه مقاوم:
از زیرساخت ارتباطی داخلی گرفته تا نرم‌افزارهای مدیریت مالی و فروش آنلاین، همه باید طوری طراحی شوند که در صورت محدودیت‌های خارجی یا حملات سایبری داخلی بتوانند ادامه کار دهند.
۵_حمایت سیاست‌گذار و نظام مالی:
حمایت مالی هدفمند، بیمه بحران و صندوق‌های حمایت اضطراری باید در دسترس باشد. بدون این سازوکارها، بخش بزرگی از SMEها در موج بحران بعدی دوام نمی‌آورند.
جمع‌بندی
جنگ ایران و اسرائیل یک شوک هشداردهنده بود؛ یک یادآوری که مدیریت ریسک و تداوم کسب‌وکار نباید روی کاغذ بماند. اگر قرار است اقتصاد ایران، از دل تحریم و تهدید، فرصت بسازد باید بنگاه‌ها از رویکرد انفعالی به سمت مدیریت علمی ریسک و سناریونویسی عملیاتی حرکت کنند.
این مسیر آسان نیست اما شدنی است؛ به‌شرطی که منابع انسانی توانمند، ساختار فناورانه و حمایت هوشمندانه در کنار هم قرار گیرند.
مدیریت ریسک و برنامه‌ریزی تداوم کسب‌وکار نباید در اسناد و شعارها باقی بماند.
اقتصاد ایران با پشتوانه ظرفیت‌های بومی، تنها زمانی از مرگ اقتصادی فاصله می‌گیرد که بنگاه‌ها رویکرد انفعالی را کنار بگذارند و با یک مدل BCP علمی، عملی و تمرین‌شده وارد میدان شوند.
مدیریت ریسک یعنی عبور از بحران، تداوم کسب‌وکار یعنی ساختن فرصت در دل تهدید.
فرصتی که امروز بیش از هر زمان دیگری حیاتی است.....
مدرس دانشگاه_دکترای تخصصی اقتصاد-توسعه اقتصادی*