خبرآنلاین اصفهان _ فاطمه کازرونی: چارلز دیکنز نویسنده مشهور انگلیسی در توصیف و ستایش قیام مقدس اباعبدالله الحسین(ع) چنین می گوید: «اگر منظور امام حسین(ع) جنگ در راه خواسته‌های دنیایی خود بود، من نمی فهمم چرا او خواهران و زنان و اطفالش را به همراه برده بود پس عقل چنین حکم میکند که او فقط به خاطر اسلام، فداکاری کرده است».
روح حماسی و الهی قیام امام حسین (ع)، در طول تاریخ پیوندی ناگسستنی با هنر و ادبیات داشته است به نوعی که برترین نویسندگان و هنرمندان جهان از هر دین و آیینی که بنا بر نوع هنر خود، به خوبی روح زندگی مادی و معنوی انسانها را می شناسند ماهیت این قیام را ستوده، در کتابهای خود از این حماسه استفاده و صدالبته در برابر توصیف این عظمت جا مانده اند.
یکی از هنرهایی که همواره، پیوندی ناگسستنی با حماسه عاشورا داشته و ثانیه ثانیه از لحظات نفس‌گیر حیاتش را در هوای روح‌بخش آزادگی و عزت نفس کشیده است، تعزیه است، هنری که در لحظه‌هایی از تاریخ که گلوی نازکِ حقیقت در زیر چکمه‌های ظلم و خفقان نفس‌های آخر را به لرزه نشسته است، تیغ تیز از دستار هنرآفرین خود برکشیده و در دفاع از حقیقت قیام «ثارالله» قد علم کرده است.
این هنر آیینی از گذشته‌های دور تاکنون در استان اصفهان نقشی پر رنگ در سوگواری ایام عزاداری سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) داشته است و به ویژه در اواخر ماه صفر و ایام وفات پیامبر اکرم (ص) و شهادت امام حسین مجتبی (ع) و امام رضا (ع) رونق ویژه‌ای می‌گیرد.
نکته مهم در ارتباط با تعزیه این است که این هنر آیینی در ارتباط با دیگر پیامبران و اسطوره‌های تاریخی و حماسی مانند سیاوش (یکی قهرمانان شاهنامه) نیز رواج داشته است اما داستان تمامی تعزیه‌های آیینی نیز در نهایت به نوعی به مظلومیت امام حسین (ع) و یادآوری قیام عاشورا بازمی‌گردد.
قدمت تعزیه به یک هزار سال پیش می‌رسد
تعزیه برخی آن را شبیه خوانی نیز نامیده اند، هنری سنتی آیینی است که قدمت آن در ایران به بیش از یک هزار سال می رسد و از ۴۰۰ سال پیش تاکنون در عزاداری های ائمه معصومین استفاده می شود.
می توان گفت که تلفیق هنر اصیل و بومی ایرانی با آموزه‌های دینی و اعتقادی در تعزیه نشان ازهوشمندی ایرانیان و استواری باورهای دینی آنها دارد، زمانی که شبیه‌خوانی شکل عزا، سوگ و حزن و اندوه را به خود بگیرد به شکل تعزیه در می‌آید وسه عنصر موسیقی، نمایش و ادبیات مبنای هنری آن را شکل می‌دهد.
برخی تعزیه‌ها مانند داستان شهادت امام حسین(ع) و حضرت ابوالفضل (ع) در تعزیه‌خوانی به نام مرسوم خوانده می‌شوند چرا که بیشتر از بقیه موارد اجرایی می‌شود و برخی مانند تعزیه‌های پیامبران و برخی امامان معصوم که تعزیه غریب خوانده می‌شوند کمتر در میان تعزیه‌خوانان متداولند.
تفاوت تعزیه مرسوم و غریب
تعزیه وفات پیامبر گرامی اسلام (ص)، شهادت امام حسن (ع) و امام رضا (ع) که در سه روز آخر ماه صفر در اصفهان به ویژه روستای مشهور و بین‌المللی قودجان رونق ویژه‌ای می‌گیرد جزو تعزیه‌های غریب محسوب می‌شود.
موسیقی تعزیه بسیار متفاوت و دارای ریتم خاص است، موسیقی آغاز تعزیه کاملا مشخص و از نظر احساسی فضای خاصی برای مخاطب می‌آفریند و این حس با موسیقی بخش‌های دیگر تعزیه متفاوت است.
شیوه رجزخوانی حُر در ابتدای تعزیه، در زمان پشیمانی و همچنین در جنگ با اشقیاء متفاوت و مشخص است، در واقع موسیقی تعزیه پس از پشیمانی حُر در دستگاه شور است که نماد پشیمانی غم و اندوه و درونی است و بر این اساس نمی‌توان آن را به در دستگاه ماهور که حماسی شاد را القاء میکند اجرا کرد.
تعزیه‌های حماسی نیز به جاودانگی قیام عاشورا ختم می‌شود
تعزیه تنها به واقعه کربلا نمی‌پردازد و درباره امامان، پیامبران، شخصیت های تاریخی قابل اجرا است، هیچ حماسه‌ای در طول تاریخ به عظمت قیام عاشورا نمی‌پردازد و بر این اساس تمامی تعزیه‌های پیامبران و یا شخصیت‌های حماسی به نوعی به جاودانگی قیام عاشورا ختم می‌شود.
به طور مثال در برخی تعزیه‌های مربوط به پیامبر گرامی اسلام (ص) ایشان از میان دو انگشت خویش حادثه خونین عاشورا را به امام علی (ع) نشان می دهد و در نهایت این حادثه برای مخاطبان بازآفرینی می‌شود.
تعزیه شهادت امام رضا (ع) به مناسبت روز آخر صفر در این تعزیه نیز شهادت امام رضا (ع) نیز این واقعه از زبان امام هشتم برای امام جواد (ع) بازگو می شود.
تعزیه روستادی قودجان، افتخار جهان اسلام
تعزیه روستای قودجان معروف به پایتخت تعزیه جهان اسلام شهرتی بین‌المللی دارد به نوعی که شهرستان خوانسار در ماه صفر پذیرای تعزیه‌گردانانی از سرتاسر کشور است و مراسم تعزیه آن در ایام سوگواری پایان ماه به شکل مستقیم نیز پخش می‌شود.
روستای قودجان از بزرگترین مراکز اجرای تعزیه در ایران وجهان است که همه ساله از اربعین حسینی پذیرای علاقه مندان به تعزیه است؛ تاریخچه اجرای تعزیه در این حسینیه به ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال پیش برمی گردد، در این روستا به طور معمول از روز اربعین ۱۸ مجلس تعزیه در ۹ روز برگزار می‌شود.
شکل ظاهری مشابه حسینیه‌های سنتی و به شکل میدانی ساخته شده است بدین شکل که سن اصلی در مرکز حسینیه قرار دارد و دور تا دور سن اصلی فضایی خاکی برای تردد اسبها و سپاهیان اشقیاء وجود دارد.
همچنین و در اطراف این فضای خاکی سکوهایی خاص جهت نشستن تماشاگران در طبقه همکف که مخصوص آقایان است وجود دارد ودر بالای این سکوها حجره هایی فرش کرده جهت نشستن سالخوردگان قرار دارد ضمن اینکه در روی حجره ها، دو طبقه جهت نشستن بانوان ساخته شده است.
تعزیه در دوران ظلم ستمگران که امکان روشنگری‌های صریح وجود نداشته از مهم ترین راه های زنده نگه داشتن قیام امام حسین (ع) محسوب می‌شود اما این هنر نیز از آسیب دور نمانده است اما به دلیل عدم آموزش‌های دانشگاهی، نبود پژوهش‌های صحیح و با توجه به شیوه انتقال نسل به نسل در طول سالیان دچار آسیب‌ها و تحریف‌هایی شده است.
ترویج متون غیرمستند از مهم‌ترین آسیبهای تعزیه است
کارشناسان تعزیه می‌گویند که ترویج متون غیرمستند به ویژه در تعزیه‌های مرسوم از مهم‌ترین آسیبهای تعزیه است به شکلی که تعزیه‌خوان حاضر نیست اشتباهات متون یا نقل‌های اشتباه را تغییر دهد و این امر نیازمند توجه جدی است.
در حقیقت هنر تعزیه، نیازمند متون معتبر است اما کار پژوهشی در زمینه تعزیه کمتر انجام شده است، به گفته کارشناسان، آموزش این هنر اصیل باید مانند بسیاری از هنرهای دیگر به شکل آکادمیک و دانشگاهی درآید و در بحث هنرهای نمایشی ورود پیدا کند تا جایگاه خود را به درستی بازیابد.
در اواخر ماه صفر در اغلب مناطق اصفهان از جمله قودجان خوراسگان، نطنز، گلپایگان، خمینی‌شهر، خورزوق، دولت‌آباد روستای ورپشت تیران و کرون، شاهد اجرای تعزیه هستیم و بسیاری از تعزیه‌های شهرستان به عنوان میراث معنوی به ثبت ملی رسیده است، نکته جالب توجه اینکه بسیاری از وسایل و ملزومات تعزیه توسط مردم استان اصفهان و در قالب نذر تهیه می‌شود.
در نهایت اینکه، تعزیه امام حسین (ع) یکی از آداب عزاداری اصفهانی‌ها است که از قدیم الایام در اکثر شهرستان‌های استان جریان داشته است؛ این هنر نمایشی سوگواری امام حسین (ع) از ماه محرم در شهرستان‌های مختلف آغاز و در اواخر ماه صفر مصادف با ایام وفات پیامبر گرامی اسلام (ص) و شهادت امام حسن(ع) رونق بیشتری پیدا میکند.
تعزیه معروف روستای قودجان در اواخر ماه صفر برگزار می شود
تعزیه روستای قودجان که در کشور شهرت دارد در اواخر ماه صفر برگزار پذیرای تعزیه‌گردانانی از سرتاسر کشور است و مراسم تعزیه آن در ایام سوگواری پایان ماه به شکل مستقیم پخش می‌شود.
مهم‌ترین آیین نطنز در دهه نخست محرم برپایی آیین ۹۰۰ ساله نخل گردانی است که پس از ۹۰۰ سال همچنان به شیوه قدیم خود در تمام نقاط این شهرستان برگزار می شود و دستخوش تغییر نشده است.
همچنین آیین تعزیه‌خوانی در چهار حسینیه مرکز شهرنظنز نیز یعنی، ارشاد علیا، افوشه و سرشک نیز شهرت خاصی دارد و برترین تعزیه خوانان کشور عصرها در این شهر این آیین قدیمی را اجرا می‌کنند.