به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، اربعین سید و سالار شهیدان، مقارن با روز بیستم ماه صفراست. چهل روز از واقعه عاشورا و شهادت مظلومانه اباعبدالله و یاران باوفای ایشان می گذرد. هنوز گرد ماتم از سینه های شیعیان پاک نشده است. از این رو در جهت التیام آلام خویش، در پی اعمال و مناجاتی هستند تا هم، با حضرت زینب کبری(س) ابراز همدردی نمایند و هم با شور حسینی، در هوای عشق به حسین علیه السلام کسب فضیلت نمایند. در کتب و منابع شیعه برای شب و روز اربعین، اعمالی ذکر شده است که برای دسترسی آسان عاشقان آن حضرت، آنها را در اینجا گردآوری کرده ایم.
بنابر روایت شبستان، برای آشنایی با اعمال شب و روز اربعین حسینی، با ما همراه باشید.
اربعین و دلیل اهمیت آن
روز بیستم ماه صفر، دقیقا چهل روز پس از شهادت جانسوز حضرت سیدالشهداء، موسوم به اربعین حسینی است. طبق نظر شیخ مفید در کتاب ارزشمند مسار الشیعه و همینطور شیخ طوسی در کتاب مصباح المجتهد، اربعین، هنگام بازگشت اسرای عاشورا و اهل بیت امام حسین علیه السلام، از شام به سمت مدینه است. همینطور هم، عنوان شده که در این روز، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی برجسته پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای زیارت قبر مطهر حضرت امام حسین علیه السلام وارد کربلا شده و به عنوان نخستین زائر آن حضرت، آیین زیارت را به جای آورده است. از این رو، برخی جابر بن عبدالله انصاری را بانی و مؤسس سنت زیارت اربعین امام حسین علیه السلام می دانند.
پیشینه مراسم اربعین
در اسناد و روایات زیارت اربعین فقط برای امام حسین علیه السلام آمده است و هیچ پیشینه ای، نه برای معصومین قبل از ایشان و نه برای معصومین بعد از ایشان، ذکر نشده است و این امر، مختص امام حسین علیه السلام و از امتیازات ایشان می باشد. اما عدد چهل و قداست آن، به احادیث و روایاتی برمی گردد که در بین مردم رواج داشته است. من جمله اینکه حضرت فاطمه سلام الله علیها در سوگ پدر بزرگوارشان، حضرت محمد صلوات الله چهل روز عزاداری کردند و بین به صلیب کشیده شدن عیسی مسیح علیه السلام و عروج ایشان چهل روز فاصله بوده است و …
همینطور عزاداری چهل روزه برای امام حسین علیه السلام، نیز ریشه در احادیث و روایات امامان بزرگوار بعد از آن حضرت علی الخصوص امام جعفر صادق علیه السلام دارد. از آن جمله است حدیثی از ایشان که می فرماید: «آسمان و زمین و خورشید، چهل روز به سختی و تیرگی برای شهادت حسین بن علی علیه السلام، خون می گریند.»
فضیلت روز اربعین
چهلمین روز شهادت سید و سالار شهیدان امام حسین علیه السلام، به نام اربعین معروف است. همه ساله تعداد زیادی از عاشقان ایشان، با پای پیاده به زیارت آن حضرت می روند تا از فضایل بی شمار این زیارت مستفیض شوند. سایر اعمال اربعین نیز مانند زیارت امام حسین علیه السلام ثواب بسیاری دارد. چنانچه امام باقرعلیه السلام در توصیف فضیلت خواندن زیارت اربعین می‌فرمایند: «اگرقدر و ارزش قرائت زیارت اربعین را بدانید، هر آینه از شوق قالب تهی می‌کنید و از حسرت زیاد جانتان متلاشی خواهد شد.» این روایت ارزش بیش از اندازه خواندن این زیارت را بیان می کند و غفلت از خواندن آن حسرت فراوانی به دنبال خواهد داشت.
زیارت اربعین، یکی ازنشانه های مؤمن
تقرب به بارگاه الهی و کسب مدارج ایمان، همواره آرزوی قلبی کسانی بوده است که رضایت خداوند را لذت بخش ترین پاداش برای اعمال نیک می دانسته اند. از این رو، در پی کسب رضای پروردگار و کسب نشان ایمان، همواره به دنبال به جای آوردن عبادات و اعمالی بوده اند که این امر را تحقق بخشد.
امام حسن عسکری علیه السلام در روایتی نشانه های مؤمن را پنج چیز معرفی کرده اند: «علامات المؤمن خمس: صلاه احدی و خمسین وزیاره الاربعین و التختم بالیمین و تعفیر الجبین و الجهر بسم الله الرحمن الرحیم.»: ادای پنجاه و یک رکعت نماز روزانه شامل هفده رکعت نمازهای یومیه و سی و چهار رکعت نمازهای نافله و زیارت اربعین و داشتن انگشتر در دست راست و گذاشتن پیشانی بر خاک به هنگام سجده و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در نماز.
به همین دلیل است که هرساله، در آستانه اربعین حسینی، خیل کثیری از مشتاقان زیارت اباعبدالله، پیاده و سواره، عازم زیارت مرقد مطهر ایشان می شوند تا از فیوضات و کرامات آن بهره مند گردند. اما، در کتب فقهی شیعه از جمله مفاتیح الجنان برای شب و روز اربعین، اعمال و آدابی ذکر شده که برای بهره مندی کامل از فیوضات این روز، به بررسی آنها می پردازیم:
اعمال شب و روز اربعین
شیخ عباس قمی در کتاب ارزشمند مفاتیح الجنان، برای شب اربعین اعمالی را ذکر کرده که در ادامه به آن می پردازیم:
قرائت زیارت اربعین
برای خواندن زیارت امام حسین علیه السلام در شب اربعین دو دستورالعمل ذکر شده است: اولی زیارتی است که طبق روایت شیخ طوسی به نقل از صفوان بن جمال(ازیاران امام جعفر صادق علیه السلام و امام موسی کاظم علیه السلام و از راویان احادیث آنان است) در کتاب تهذیب و مصباح آمده که وی در بیان فضیلت و آداب اربعین به نقل از حضرت امام صادق علیه السلام اینچنین فرموده اند که: «هنگامی که بیشتر از نصف روز سپری شد، این زیارت را بخوان:
السَّلامُ عَلَی وَلِیِّ اللَّهِ وَ حَبِیبِهِ السَّلامُ عَلَی خَلِیلِ اللَّهِ وَ نَجِیبِهِ السَّلامُ عَلَی صَفِیِّ اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِیِّهِ السَّلامُ عَلَی الْحُسَیْنِ الْمَظْلُومِ الشَّهِیدِ السَّلامُ عَلَی أَسِیرِ الْکُرُبَاتِ وَ قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ اللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِیُّکَ وَ ابْنُ وَلِیِّکَ وَ صَفِیُّکَ وَ ابْنُ صَفِیِّکَ الْفَائِزُ بِکَرَامَتِکَ أَکْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَهِ وَ حَبَوْتَهُ بِالسَّعَادَهِ وَ اجْتَبَیْتَهُ بِطِیبِ الْوِلادَهِ وَ جَعَلْتَهُ سَیِّدا مِنَ السَّادَهِ وَ قَائِدا مِنَ الْقَادَهِ وَ ذَائِدا مِنَ الذَّادَهِ وَ أَعْطَیْتَهُ مَوَارِیثَ الْأَنْبِیَاءِ وَ جَعَلْتَهُ حُجَّهً عَلَی خَلْقِکَ مِنَ الْأَوْصِیَاءِ فَأَعْذَرَ فِی الدُّعَاءِ وَ مَنَحَ النُّصْحَ وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَهِ وَ حَیْرَهِ الضَّلالَهِ وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَی وَ شَرَی آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْکَسِ وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّی فِی هَوَاهُ وَ أَسْخَطَکَ وَ أَسْخَطَ نَبِیَّکَ،
وَ أَطَاعَ مِنْ عِبَادِکَ أَهْلَ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاقِ وَ حَمَلَهَ الْأَوْزَارِ الْمُسْتَوْجِبِینَ النَّارَ [لِلنَّارِ] فَجَاهَدَهُمْ فِیکَ صَابِرا مُحْتَسِبا حَتَّی سُفِکَ فِی طَاعَتِکَ دَمُهُ وَ اسْتُبِیحَ حَرِیمُهُ اللَّهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْنا وَبِیلا وَ عَذِّبْهُمْ عَذَابا أَلِیما السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ سَیِّدِ الْأَوْصِیَاءِ أَشْهَدُ أَنَّکَ أَمِینُ اللَّهِ وَ ابْنُ أَمِینِهِ عِشْتَ سَعِیدا وَ مَضَیْتَ حَمِیدا وَ مُتَّ فَقِیدا مَظْلُوما شَهِیدا وَ أَشْهَدُ أَنَّ اللَّهَ مُنْجِزٌ مَا وَعَدَکَ وَ مُهْلِکٌ مَنْ خَذَلَکَ وَ مُعَذِّبٌ مَنْ قَتَلَکَ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ وَفَیْتَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِهِ حَتَّی أَتَاکَ الْیَقِینُ فَلَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّهً سَمِعَتْ بِذَلِکَ فَرَضِیَتْ بِهِ،
اللَّهُمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنِّی وَلِیٌّ لِمَنْ وَالاهُ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ کُنْتَ نُورا فِی الْأَصْلابِ الشَّامِخَهِ وَ الْأَرْحَامِ الْمُطَهَّرَهِ [الطَّاهِرَهِ] لَمْ تُنَجِّسْکَ الْجَاهِلِیَّهُ بِأَنْجَاسِهَا وَ لَمْ تُلْبِسْکَ الْمُدْلَهِمَّاتُ مِنْ ثِیَابِهَا وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ مِنْ دَعَائِمِ الدِّینِ وَ أَرْکَانِ الْمُسْلِمِینَ وَ مَعْقِلِ الْمُؤْمِنِینَ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ الْإِمَامُ الْبَرُّ التَّقِیُّ الرَّضِیُّ الزَّکِیُّ الْهَادِی الْمَهْدِیُّ وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْأَئِمَّهَ مِنْ وُلْدِکَ کَلِمَهُ التَّقْوَی وَ أَعْلامُ الْهُدَی وَ الْعُرْوَهُ الْوُثْقَی وَ الْحُجَّهُ عَلَی أَهْلِ الدُّنْیَا وَ أَشْهَدُ أَنِّی بِکُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِیَابِکُمْ مُوقِنٌ بِشَرَائِعِ دِینِی وَ خَوَاتِیمِ عَمَلِی وَ قَلْبِی لِقَلْبِکُمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِکُمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِی لَکُمْ مُعَدَّهٌ حَتَّی یَأْذَنَ اللَّهُ لَکُمْ فَمَعَکُمْ مَعَکُمْ لا مَعَ عَدُوِّکُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ عَلَی أَرْوَاحِکُمْ وَ أَجْسَادِکُمْ [أَجْسَامِکُمْ] وَ شَاهِدِکُمْ وَ غَائِبِکُمْ وَ ظَاهِرِکُمْ وَ بَاطِنِکُمْ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.
و دومی زیارتی است که جابر بن عبدالله انصاری آن را ذکر نموده است. به این شرح که عطا یا همان عطیه عوفی کوفی همسر جابر که در سفر زیارت اربعین همراه او بود اینگونه روایت کرده است که: در روز بیستم ماه صفر همراه جابر بودم. وقتی که به غاضریه رسیدیم، در آب فرات غسل کرد. سپس جامه پاکیزه ای که به همراه داشت بر تن کرد و از من پرسید که آیا رایحه خوش و عطر به همراه داری؟ پاسخ دادم آری! مقداری سعد کوفی همراه دارم. آن را از من گرفت و مقداری بر سر و تن پاشید و سپس با پای برهنه راه افتاد تا به نزدیک سر مبارک امام حسین علیه السلام رسید و آنجا ایستاد. سپس سه بار تکبیر گفت و از هوش رفت. وقتی به هوش آمد، شنیدم که می گفت: «السلام علیک یا آل الله…» که دقیقا همان زیارت نیمه ماه رجب است و به جز چند کلمه، تفاوتی با آن ندارد و شرح آن، چنین است:
السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا آلَ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا صَفْوَهَ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا خِیَرَهَ اللَّهِ مِنْ خَلْقِهِ السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا سَادَهَ السَّادَاتِ السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا لُیُوثَ [عَلَی لُیُوثِ] الْغَابَاتِ السَّلامُ عَلَیْکُمْ یَا سُفُنَ النَّجَاهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الْحُسَیْنَ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عِلْمِ الْأَنْبِیَاءِ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ [السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ آدَمَ صَفْوَهِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلِ اللَّهِ] السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ إِسْمَاعِیلَ ذَبِیحِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُوسَی کَلِیمِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ عِیسَی رُوحِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ مُحَمَّدٍ حَبِیبِ اللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ مُحَمَّدٍ الْمُصْطَفَی السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ فَاطِمَهَ الزَّهْرَاءِ
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ خَدِیجَهَ الْکُبْرَی السَّلامُ عَلَیْکَ یَا شَهِیدَ ابْنَ الشَّهِیدِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا قَتِیلَ ابْنَ الْقَتِیلِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا وَلِیَّ اللَّهِ وَ ابْنَ وَلِیِّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّهَ اللَّهِ وَ ابْنَ حُجَّتِهِ عَلَی خَلْقِهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ قَدْ أَقَمْتَ الصَّلاهَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاهَ وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ رُزِئْتَ [وَ بَرَرْتَ] بِوَالِدَیْکَ وَ جَاهَدْتَ عَدُوَّکَ وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ تَسْمَعُ الْکَلامَ وَ تَرُدُّ الْجَوَابَ وَ أَنَّکَ حَبِیبُ اللَّهِ وَ خَلِیلُهُ وَ نَجِیبُهُ [نَجِیُّهُ] وَ صَفِیُّهُ وَ ابْنُ صَفِیِّهِ یَا مَوْلایَ [وَ ابْنَ مَوْلایَ] زُرْتُکَ مُشْتَاقاً فَکُنْ لِی شَفِیعاً إِلَی اللَّهِ یَا سَیِّدِی وَ أَسْتَشْفِعُ إِلَی اللَّهِ بِجَدِّکَ سَیِّدِ النَّبِیِّینَ وَ بِأَبِیکَ سَیِّدِ الْوَصِیِّینَ وَ بِأُمِّکَ فَاطِمَهَ سَیِّدَهِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ أَلا لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلِیکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ ظَالِمِیکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ سَالِبِیکَ وَ مُبْغِضِیکَ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ الْآخِرِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ الطَّاهِرِینَ.
اقامه دو رکعت نماز
پس از قرائت زیارت اربعین به کیفیتی که ذکر شد، توصیه به اقامه دو رکعت نماز به نیت نماز اربعین کرده و سپس دعا و طلب حوائج سفارش شده است.
زیارت مرقد شریف و مطهر امام حسین علیه السلام در شب اربعین
احیای شب اربعین
گرفتن روزه
صدقه دادن
نماز شب اربعین
قرائت زیارت وداع اربعین