مریم فکری: در حالی آمارهای رسمی از کاهش نرخ بیکاری حکایت دارد، اما شواهد و گزارش‌ها از وضعیت نگران‌کننده در حوزه اشتغال و بازار کار حکایت دارد. تازه‌ترین آمارهای رسمی حاکی از آن است که نرخ بیکاری بهار ۱۴۰۴ به ۷.۳ درصد رسیده است، اما روایت‌های میدانی، از تعدیل نیروهای کار و حتی شرایط وخیم کسب‌وکارها حکایت دارد و در این شرایط است که برخی صاحب‌نظران اقتصادی نسبت به آمار جدید نرخ بیکاری ابراز تعجب می‌کنند. این ابراز تعجب هم در حالی است که نرخ مشارکت اقتصادی نیز در آمارها نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه اندکی افزایشی بوده است.
به اعتقاد کارشناسان، در حال حاضر هیچ آماری موجود نیست که بتواند تصویر خوش‌آیندی از آینده اقتصاد ایران به نمایش بگذارد و در این شرایطی که مدام با قطعی برق و گاز مواجه بودیم و نیز جنگ ۱۲ روزه، سیر نزولی رشد اقتصادی و افزایش ریسک سرمایه‌گذاری روبه‌رو هستیم، باید نگران تابستان ۱۴۰۴ باشیم که تمام نتایج این رویدادها روی نرخ اشتغال فصل تابستان امسال اثر منفی می‌گذارد و ناگهان سهم بالایی از نرخ اشتغال افت می‌کند. این در حالی است که در همین مدت نیز از سوی دولت، سیاستی برای حوزه اشتغال و کسب‌وکارها اعلام نشده است.
دولت برنامه‌ای برای ایجاد اشتغال ندارد
حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس بازار کار در گفت‌وگو با خبرگزاری خبرآنلاین درباره سیاست‌های اشتغالی دولت می‌گوید: یکی از موضوعات در حوزه اشتغال، سیاست‌های دولت است که به عنوان برنامه‌ها، دیدگاه‌ها و اهداف دولت در حوزه اشتغال دنبال می‌شود.
وی می‌افزاید: ما در خیلی از دولت‌ها دیدیم که مسایل زیادی راجع به موضوع اشتغال مطرح شد؛ بدون این‌که برنامه‌ای وجود داشته باشد. در دولت قبلی هم مانورهای زیادی روی پایین آمدن نرخ بیکاری داده شد، اما بدون این بود که استناد جدی و یا سیاست‌ها و برنامه‌های جدی در خصوص کاهش نرخ بیکاری مطرح کنند.
این کارشناس بازار کار عنوان می‌کند: ما برای این‌که بدانیم اشتغال رشد پیدا کرده و نرخ بیکاری نیز به تبع آن ریزشی بوده، باید بگوییم چه اتفاقاتی افتاده و با چه برنامه‌ای، این هدف در خصوص کاهش نرخ بیکاری محقق شده است. همین‌طوری که ایجاد اشتغال امکان‌پذیر نیست.
حاج‌اسماعیلی یادآور می‌شود: در دولت چهاردهم هم تاکنون هیچ برنامه‌ای برای حوزه اشتغال ندیده‌ایم و این در حالی است که تصور می‌شد در حوزه اشتغال نگاه متفاوتی ایجاد شود.
نرخ بیکاری چگونه کاهشی به نظر آمد؟
وی با اشاره به شرایط سیاسی و اقتصادی یک سال گذشته و این‌که دولت در این مدت برای شرایط کنونی باید سناریوهایی را در حوزه اشتغال می‌داشت، متذکر می‌شود: دولت چهاردهم از روزی که کار خود را شروع کرده، وارد چالش‌های جدی‌ای شده است. طی چند ماه گذشته هم مسایل خیلی مهمی اتفاق افتاد، اما دولت در این فضا، برنامه‌ریزی و یا سیاست‌گذاری برای اشتغال نداشته است. شورای عالی اشتغال هم برنامه جدی‌ای نداشته است.
این کارشناس بازار کار یادآور می‌شود: این در شرایطی است که در همین دولت شاهد کاهش نرخ بیکاری هستیم. آنچه که در دولت گذشته در رابطه با کاهش نرخ بیکاری بود و روی آن مانور می‌دادند، ناشی از آمارهای سازمان تامین‌اجتماعی بود و من قبلا در خصوص آن‌ها اظهارنظرهای زیادی داشتم که این آمار مبتنی بر بیمه زنان خانه‌دار، دختران و بیمه دانشجویی است. در کنار آن، برنامه‌هایی را از طرف دولت و سازمان‌های کارگری صنفی در رابطه با بیمه رانندگان و کارگران ساختمانی می‌دیدیم. افزایش بیمه‌شده‌ها به استناد بر اظهارات مسوولان سازمان تامین‌اجتماعی، مبتنی بر همین گروه‌ها بود.
حاج‌اسماعیلی با بیان این‌که کاهش نرخ بیکاری در دولت چهاردهم هم به همین شکل بوده، نه این‌که سیاستی اتخاذ شده باشد که ما شاهد رشد اشتغال و ورود جویندگان کار به بازار کار باشیم، عنوان می‌کند: در دولت فعلی به نظر من هیچ سیاست و برنامه مشخصی برای کاهش نرخ بیکاری و اشتغال وجود نداشته است؛ کمااین‌که یکی از مولفه‌های اصلی برای ایجاد اشتغال، سرمایه‌گذاری است. وقتی که بودجه‌های عمرانی را نمی‌توانیم محقق کنیم و دچار کسری بودجه بسیار بالایی هستیم، چگونه می‌خواهیم شغل ایجاد کنیم. در کنار این‌ها، عدم وجود برنامه برای بازار کار و حوزه اشتغال هم جزو انتقادهای اصلی به دولت است.
وی تاکید می‌کند: در کنار این‌ها، ما شاهد یک‌سری عوارض دیگر در بازار کار کشور هستیم؛ مثل قطع برق و نوسانات بیش از حد نرخ دلار که روی بخش تولید به شدت اثر گذاشته است. بانک‌ها هم تسهیلات تکلیفی مثل وام ازدواج یا جوانی جمعیت را نتوانستند به درستی اجرا کنند. حالا چطور می‌خواهند در رابطه با بودجه‌های اشتغال یا بودجه‌های عمرانی کار کنند که ما فکر کنیم آن‌ها تاثیری داشته است.
تورم به شدت به کسب‌وکارها آسیب زده است
این کارشناس بازار کار با بیان این‌که ما فاقد سرمایه‌گذاری یا تخصیص بودجه از طرف دولت به‌خاطر مساله کسری بودجه هستیم، می‌گوید: تورم بالایی هم که شکل گرفته، به شدت روی کسب‌وکارها آسیب‌زا بوده است. خیلی از کسب‌وکارها دچار ضرر و زیان‌های زیادی شدند، چون نرخ تورم بالا، مشکلاتی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند. بانک‌ها هم که سرمایه در گردش تخصیص نداده‌اند؛ به خصوص به بنگاه‌های کوچک.
حاج‌اسماعیلی می‌افزاید: بازار سرمایه هم همین مشکلات را دارد، یکی از وظایف اصلی بورس، تامین سرمایه در گردش برای شرکت‌ها است. الان نقدشوندگی سهام برای خیلی از شرکت‌ها و از جمله سازمان تامین اجتماعی در بورس مشکل‌زا بوده، چون امکان فروش سهام وجود نداشته است؛ به خاطر افت بورس و عدم فعالیت طبیعی بورس.
وی با بیان این‌که به لحاظ تامین نقدینگی برای سیاست‌های اشتغالی دچار مشکل هستیم و در این زمینه تدبیری نشده است، می‌گوید: حالا غیر از این، مشکلی که در حوزه انرژی و قطعی برق شاهد هستیم، خیلی آسیب‌زا بوده است. قطعی برق در روز، کل فعالیت کسب‌وکارها را تحت‌الشعاع قرار داده است.
این کارشناس بازار کار می‌افزاید: با این مشکلاتی که همراه با تحریم‌ها است و پیش‌بینی‌های بسیار نگران‌کننده و پیچیده‌ای که برای کسب‌وکارها وجود دارد و در عین حال، کاهش شدید قدرت خرید مردم، نمی‌شود حال و اوضاع کسب‌وکارها و فعالیت‌های اقتصادی را خوب تلقی کنیم.
چرا نمی‌توان به آمار کاهش نرخ بیکاری اعتماد کرد
این کارشناس بازار کار درباره آمارهای اشتغال و نرخ بیکاری می‌گوید: من فکر می‌کنم مشکلات ما در بخش آماری و استخراج آماری همچنان با تعاریفی که مورد اجماع نیست، ادامه دارد؛ چون آنچه که به صورت جدی می‌توانیم در رابطه با نرخ بیکاری و افزایش اشتغال مطرح کنیم، این است که جمعیت فعال رشد طبیعی را ندارد.
حاج‌اسماعیلی ادامه می‌دهد: هنوز نرخ مشارکت زنان با وجود تغییرات و پدیده‌های جدیدی که برای زنان ایجاد شده، پایین و حدود ۱۴ درصد است. در بخش جوانان نرخ بیکاری بالا و ۱۹.۷ درصد داریم. در بخش فارغ‌التحصیلان دانشگاهی هم ما با دو پدیده بزرگ مواجه هستیم؛ یکی این‌که بیش از ۴۰ درصد نرخ بیکاری ما مربوط به فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است. دومین موضوعی که طی سال‌های اخیر اتفاق افتاده، موج مهاجرت فارغ‌التحصیلان است.
وی تاکید می‌کند: وقتی ما در این سه گروه عمده که جوانان، زنان و فارغ‌التحصیلان هستند، نرخ مشارکت پایین داریم و نرخ بیکاری همچنان بالاست، نمی‌توانیم زیاد اعتماد به آمارهای کاهش نرخ بیکاری کنیم.
این کارشناس بازار کار تصریح می‌کند: من در حال حاضر امید زیادی به حوزه فعالیت‌های کسب‌وکار ندارم که با شرایط طبیعی کار کنند، بنابراین دولت اگر می‌خواهد فعالیت‌های کسب‌وکار رونق بگیرد و شاهد رشد اشتغال باشد، باید تلاش کنیم که گره‌های کوری که تاثیرگذار است، باز کند.
حاج‌اسماعیلی خاطرنشان می‌کند: این‌که دولت در یک چنین شرایط خاصی که با آن مواجه هستیم، مثل شرایط بعد از جنگ و برای آن‌ها هم برنامه‌ای ندارد و حالا روی کاهش نرخ بیکاری مانور داده شود، مایه تعجب است.
وی تاکید می‌کند: در شرایطی که دولت با کمبود منابع برای پرداخت یارانه یا ارزاق عمومی روبه‌رو است، یک مقداری به نظر من ساده‌انگارانه است که تصور کنیم دولت رشد اقتصادی، افزایش اشتغال و کاهش نرخ بیکاری را دنبال می‌کند. هیچ برنامه‌ای هم دولت چهاردهم از اول برای این کارها نداشت.
۲۲۳۲۲۵