به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین ، دکتر لیلا اردبیلی که در نشست «بازنمایی و جنگ»، در نشست انجمن جامعه شناسی ایران سخنرانی کرده، و فایل صوتی آن در کانال انجمن منتشر شده، در سخنرانی خود با عنوان «سرنوشت جنگ در دست روایت‌ها» تأکید می کند که «روایت‌ها صرفاً بازنمایی واقعیت نیستند، بلکه آن را می‌سازند و شکل می‌دهند. پژوهش‌های علمی نشان می‌دهند که چگونه روایت‌ها می‌توانند بر ساختارهای مغزی و کنش‌های انسانی تأثیر بگذارند. برای درک این نبرد پنهان، لازم است ویژگی‌های کلیدی روایت‌ها را بشناسیم.»
جنگ روایت‌ها: واقعیت نبردهای معاصر
«در دنیای امروز، جنگ روایت‌ها به اندازه جنگ‌های نظامی اهمیت یافته است و پیروزی در یک درگیری، صرفاً به قدرت تسلیحاتی بستگی ندارد، بلکه به توانایی یک بازیگر در ساخت و کنترل روایت‌ها وابسته است.» در این سخنرانی، در ادامه اردبیلی می گوید «روایت‌ها صرفاً ابزاری برای بازنمایی واقعیت نیستند، بلکه خودشان ضمن اقدام به ساختن واقعیت، معنای وقایع را برای مخاطب تعیین می‌کنند. پژوهش‌های نوین در حوزه روایت‌شناسی شناختی نشان می‌دهند که فرآینده شکل گیری روایت‌ها چگونه است و چگونه بر ساختارهای مغزی و شیمیایی تأثیر می‌گذارند و در نتیجه، می‌توانند رفتارها و کنش‌های ما را کنترل کنند.» او تاکید می کند که این روند تاثیرگذاری خود نیازمند سواد رسانه ای و شناخت است.
ویژگی‌های کلیدی روایت‌ها و تحلیل نمونه‌ها
اردبیلی در ادامه برای افزایش سواد رسانه‌ای، شناخت سه ویژگی کلیدی روایت‌ها را ضروری می داند: ۱-نقطه آغاز روایت: اولین قدم در تحلیل یک روایت، یافتن نقطه شروع آن است. راوی، نقطه‌ای را برای آغاز داستان خود انتخاب می‌کند که به اهدافش خدمت کند. به عنوان مثال، اسرائیل روایت جنگ غزه را از ۷ اکتبر آغاز می‌کند تا به ۷۵ سال اشغالگری فلسطین نپردازد و به این ترتیب، مسئولیت‌های تاریخی خود را نادیده بگیرد. ۲-گزینشی بودن: روایت‌ها هرگز تمام واقعیت را منعکس نمی‌کنند. راوی به صورت هدفمند و گزینشی، بخشی از اطلاعات را انتخاب کرده و آن‌ها را در کنار هم قرار می‌دهد تا بر ذهن مخاطب تأثیر بگذارد. ۳-نمایانگر ذهن راوی: هر روایتی همذات‌پنداری‌ها و جهت‌گیری‌های درونی راوی را نشان می‌دهد و همزمان، بر درک حسی و ذهنی مخاطب از جهان، به ویژه در شرایط بحران، تأثیر می‌گذارد.»
اردبیلی در ادامه، به استفاده ماهرانه اسرائیل از روایت‌های غالب اشاره می کند و می گوید که «اسرائیل با استفاده از استعاره‌هایی مانند «جبران لطف تاریخی» و تأکید بر اینکه «ما با مردم کار نداریم، جنگمان با حکومتی‌هاست»، تلاش کرد تا روایت خود را به مردم ایران منتقل کند و بر ذهنیت آن‌ها تأثیر بگذارد.در سطح جهانی، اسرائیل از کلان‌روایت‌های مورد پذیرش غرب استفاده کرد. با تمرکز بر مفاهیمی مانند آزادی و تهدید، ایران را به عنوان یک «تهدید بزرگ» برای جامعه جهانی معرفی کرد و حملات خود را در قالب «دفاع مشروع» از امنیت خود توجیه کرد تا حمایت بین‌المللی را به دست آورد.»
در مقابل، اردبیلی به موفقیت روایت‌سازی حماس نیز پرداخت. از نظر او «حماس با ایجاد یک استعاره مرکزی که «خودمختاری فلسطینی‌ها را با حمایت از حماس» معادل می‌دانست، توانست حمایت بخش قابل توجهی از افکار عمومی جهان را جلب کند. این موفقیت در ساخت روایت، حتی به رسمیت شناختن و مذاکره دولت‌ها با حماس به عنوان یک حزب غیردولتی کمک کرد.»
در پایان، اردبیلی نتیجه‌گیری کرد که «در عصر کنونی، جنگ نرم و قدرت رسانه، که شامل استفاده هوشمندانه از روایت‌سازی و کنترل گفتمان‌ها می‌شود، اهمیتی حیاتی دارد و باید در اولویت سیاست‌گذاران قرار گیرد. صرفاً تمرکز بر تسلیحات نظامی برای پیروزی در نبردهای معاصر کافی نیست.»
«زندگی در جنگ»: روایت سوم، صدایی علیه ایدئولوژی‌ها
سخنران دیگر این نشست دکتر شیما وزوایی بود. او در سخنرانی خود با عنوان «گزارش داده و گزارش شده: درباره ساختن روایت سوم از جنگ»، به سه گفتمان اصلی در روایت‌سازی از جنگ پرداخت. او دو گفتمان را به عنوان روایت‌های غالب معرفی کرد: روایت جنگ‌طلبانه که جنگ را به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف می‌داند (که می‌تواند رویکرد حقوق بشری یا رادیکال داشته باشد) و روایت ملی‌گرا و حامی دولت که بر هژمونی و وحدت تاکید دارد و صداهای دیگر را حذف می‌کند.
وزوایی در مقابل این دو گفتمان غالب، به «روایت سوم» اشاره می‌کند؛ روایتی که توسط روزنامه‌نگاران مستقل ساخته می‌شود و هدف آن افشای ایدئولوژی‌ها و نمایش «زندگی در جنگ» است. این روایت، که صدای اکثریت جامعه است، توسط رسانه‌های مستقل پشتیبانی می‌شود و با شفافیت و به چالش کشیدن قدرت، به دنبال نمایش واقعیت‌های پنهان است.
چالش‌های روایت‌سازی و لزوم حمایت از روزنامه‌نگاران
در ادامه، وزوایی به چالش‌های پیش روی روزنامه‌نگاری جنگ پرداخت. او فقدان آموزش و تجربه کافی برای روزنامه‌نگاران جوان، سرعت بالای اطلاعات و ضرورت تولید محتوا در لحظه را از جمله این چالش‌ها دانست. همچنین، محدودیت‌های اینترنت، تامین امنیت روزنامه‌نگاران و شهروند-خبرنگاران و فقدان حمایت نهادی از دیگر موانع جدی بر سر راه ساخت روایت سوم هستند.
به گفته وزوایی، یکی از کارکردهای اصلی ایدئولوژی، پوشاندن حقیقت است و روایت‌های غالب این کار را انجام می‌دهند. وی همچنین به تغییر نقش روزنامه‌نگاری در ایران اشاره کرد که در آن از روزنامه‌نگار انتظار می‌رود مانند یک مسئول روابط عمومی عمل کند و در غیر این صورت، با برچسب‌هایی مانند «وطن‌پرست» یا «وطن‌فروش» مواجه می‌شود که این امر مانع از عینیت‌گرایی می‌شود. در پایان، وزوایی بر لزوم اعتماد به روزنامه‌نگاران مستقل، برجسته کردن روایت‌های آن‌ها و برگزاری دوره‌های آموزشی برای حمایت از آنان در شرایط پرخطر و بدون حمایت نهادی تأکید کرد.
۲۱۶۲۱۶