به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین استان سمنان ،ایل سنگسر با قدمتی بیش از ۳۴۲۴ سال، با کوچ‌های فصلی و دامداری، نه تنها محصولاتی با کیفیت از شیر می‌ساخت، بلکه فرهنگ و هویت خود را نیز پاس می‌داشت. خوراک‌هایی چون آرشه، چیکو و کشک، تنها مواد غذایی نبودند؛ این‌ها نشانه‌های هویتی بودند که بر سفره و تاریخ ایل حک شده‌اند.
در حافظه تاریخی سنگسر، آیین «نرون» جایگاهی ویژه دارد؛ آیینی برای «عروسی گوسفندان» که با موسیقی محلی و سرودهای چوپانی همراه می‌شد. امروز همین ریشه‌ها در جشنواره لبنیات بازآفرینی می‌شوند تا پیوندی بین گذشته و آینده شکل گیرد و نسل امروز، ارزش‌های فرهنگی و غذایی ایل خود را با تمام حواس درک کند.
***شور مردمی؛ چهار شب مهدیشهر بیدار ماند
پارک تازه احداث‌شده مهدیشهر در این چهار شب، به صحنه‌ای از رنگ، عطر و موسیقی بدل شد. غرفه‌های پر از کشک، ماست، کره محلی، نان‌های سنتی و صنایع‌دستی، با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شدند.
کودکان با چشمانی پر از کنجکاوی ذوق چشیدن محصولات را داشتند، جوانان با تلفن‌های همراهشان نورپردازی‌ها و برنامه‌های موسیقی محلی را ثبت می‌کردند، و سالمندان با نگاهی پرخاطره، روزگار کوچ‌ها و دامداری را به یاد می‌آوردند.
***زهرا مرادی، غرفه‌دار جوان، با لبخند گفت:«هر بار مشتری‌ها لبنیات ما را می‌چشند، می‌گویند طعم کودکی‌هایشان زنده می‌شود. این برای ما بزرگ‌ترین پاداش است و انرژی ما برای ادامه مسیر را دوچندان می‌کند.»
سخنان شهردار شربتدار؛ جشنواره، پلی برای آینده
دکتر شربتدار، شهردار مهدیشهر، در گفت‌وگو با خبرنگار ما گفت:«هدف ما این است که جشنواره ملی لبنیات ایل سنگسر به یک رویداد دائمی و ملی تبدیل شود. ایجاد دبیرخانه دائمی جشنواره، زمینه همکاری‌های فرهنگی و اقتصادی در سطح ملی و حتی بین‌المللی را فراهم خواهد کرد و مهدیشهر را به یک برند هویتی و گردشگری بدل می‌کند.»
او افزود:«بیش از ۸۰ هزار نفر در چهار شب از جشنواره بازدید کردند. این استقبال در حالی رقم خورد که کل هزینه برگزاری کمتر از یک میلیارد تومان بود؛ در حالی که جشنواره‌هایی به مراتب کوچکتر با چندین برابر این هزینه برگزار می‌شوند. این نشان می‌دهد مشارکت مردمی و اعتماد عمومی سرمایه اصلی ماست.»
***توسعه شهری؛ پروژه بزرگ‌ترین آبشار استان در پارک مهرگان در دامنه قله الله صفه
شهردار شربتدار از پروژه‌های آینده نیز سخن گفت:«محل جشنواره به‌طور دائمی طراحی شده است. احداث آمفی تئاتر و وبخش های جانبی قسمتی از این مسیر هستند. سال آینده پروژه بزرگ‌ترین آبشار استان در پارک مهرگان در دامنه قله الله صفه خطی النصفه آغاز می‌شود. این مجموعه با نورپردازی ویژه، از سراسر شهر قابل رویت خواهد بود و به قطب گردشگری استان بدل می‌شود. همچنین کنارگذر شرقی بلوار الغدیر برای دسترسی گردشگران آماده خواهد شد.»
***اقتصاد بومی؛ وقتی لبنیات به بازار ملی می‌رسد
امسال تعداد غرفه‌ها با ۲۰٪ افزایش به ۹۰ رسید. فروشندگان از رونق بازار و آشنایی مسافران با محصولات بومی گفتند.
***حسین احمدی، دامدار قدیمی، توضیح داد:«آرشه و چیکو در حال فراموشی بودند، اما حالا مشتریانی از تهران و مشهد آمده‌اند که قصد خرید عمده و حتی صادرات دارند. این جشنواره ثابت کرد که فرهنگ ما می‌تواند اقتصاد نیز بسازد و ارزش تولیدات بومی را نشان دهد.»
***لبنیات عشایر ایل سنگسری؛ روایت یدالله حاج علیان
عشایر ایل سنگسری، با قدمتی بیش از ۳۴۲۴ سال، از شیر میش و بز محصولاتی متنوع و ارزشمند تولید می‌کنند. گله‌ها در فصل تابستان توسط چوپان به دامنه رشته‌کوه البرز برده می‌شوند و در دو نوبت صبح و عصر به «خیل مال» کنار چادرهای سیاه (گوت) آورده شده و در «بره» دوشیده می‌شوند.
شیر دوشیده شده توسط کدبانوی ایل از صافی «لیوک» عبور داده می‌شود و در دیگ‌های بزرگ «لوی» ریخته می‌شود. از این نقطه، شیر یا برای ماست و پنیر استفاده می‌شود. گله‌های سنگسری، معروف به «سنگسری رمه»، عمدتاً بدون تغذیه دستی هستند و فقط در موارد خاص جو به غذایشان اضافه می‌شود.
عشایر ایل سنگسری بیش از ۶۰ نوع محصول لبنی تولید می‌کنند که در این گزارش به ۵۰ نوع آن پرداخته می‌شود؛ ۴۰ نوع خوراکی مستقیم و ۱۰ نوع مغزی ترکیبی.
تولید مواد لبنی؛ چهار گروه اصلی
گروه شیر: شاخص آن «توک» (سرماست و سر شیر)
گروه ماست: شاخص آن «خورش» (ماست چکیده) و «رهون» (کره گوسفندی)
گروه پنیر: شاخص آن «ارشه» و «وارهون» (روغن زرد)
مواد ترکیبی: شاخص آن «رهون چنگالی» (کره با مغزیجات)
پنیر، گروه سوم، شامل ۱۷ محصول است و تهیه آن نیازمند فرآیند دقیق و تغییرات شیمیایی طبیعی در شیر است. پنیر تولید شده به سه شکل مصرف می‌شود: قالبی یا دلمه، پنیر پوستی یا خیکی، و پنیرو که پایه لور است.
***ارشه سنگسری؛ محصولی با قدمت بیش از ۳۴۰۰ سال
«ارشه» محصولی منحصر به عشایر ایل سنگسری است. تاریخچه آن به بیش از ۳۴۰۰ سال قبل و نام «زریشوم»، کدبانوی سنگسری برمی‌گردد. منابع دوره اشکانیان، از جمله کتاب «درخت آسوریک»، از تولید پنیر و فرآوری آن به روش ارشه یاد کرده‌اند.
فرآیند تولید ارشه شامل مراحل متعدد و ظریف است:
چنگ زدن پنیر در دیگ بزرگ «لوی»
افزودن زردچوبه برای رنگ طبیعی و جدا شدن فیبر پنیر
اضافه کردن آرد گندم به مرحله حمیره
تهیه نیموا (ارشه با روغن زیاد)
برداشت روغن «مامای وو» و تبدیل آن به وارهون
ترکیب ارشه و وارهون به «تیرمنی» برای صبحانه و عصرانه
هر مرحله نیازمند مهارت و دقت بالا است تا کیفیت، رنگ و طعم محصول حفظ شود.
***تجلیل از بزرگان ایل؛ لحظه‌ای ماندگار
اختتامیه جشنواره با تجلیل از بزرگان ایل سنگسر همراه شد؛ مردان و زنانی که نسل‌ها فرهنگ و هنر را پاس داشتند. حاج قربانعلی سنگسری گفت:«ما عمرمان را در دامنه‌ها گذراندیم. حالا خوشحالم که فرزندانمان فرهنگ ما را دوباره زنده می‌کنند.»
***نشاط اجتماعی؛ میراث واقعی جشنواره
چهار شب مهدیشهر بیدار ماند و مردم فارغ از دغدغه‌های روزانه، کنار هم ایستادند تا از اصالت خود بگویند و بخندند. مریم اسدی گفت:«آمده‌ایم تا دخترم بداند ایل ما چه گذشته‌ای داشته. آرشه و چیکو فقط خوراک نیستند، بخشی از هویت او هستند.»
***جمع‌بندی؛ جشنواره‌ای فراتر از طعم لبنیات
این جشنواره توانست گذشته ایل را با آینده شهر پیوند دهد. فرهنگ و اقتصاد، اگر در کنار هم قرار گیرند، می‌توانند هویت را زنده کرده و آینده‌ای روشن‌تر بسازند.
باکس جانبی: محصولات ویژه و آمار جشنواره
محصولات سنتی و اصیل:
آرشه: پنیر محلی با طعم ملایم
چیکو: شیرینی لبنی محلی
کشک سنتی: خشک‌شده به روش طبیعی
کره محلی: کره با طعم ناب
شال‌های سنتی زنان ایل «ساخته مکنه سنگسری»
آمار و ارقام جشنواره:
غرفه‌ها: ۹۰ غرفه (۲۰٪ رشد نسبت به سال گذشته)
بازدیدکنندگان: بیش از ۸۰ هزار نفر
هزینه برگزاری: کمتر از یک میلیارد تومان
روزهای برگزاری: ۴ شب پایانی تابستان
***رونمایی از نخستین قالی خودرنگ سه‌بعدی کشور در مهدیشهر
برای نخستین بار در کشور، قالی خودرنگ سه‌بعدی عشایر ایل سنگسر در سومین جشنواره ملی حاصل مهدیشهر رونمایی شد.
قالی خودرنگ، یکی از اصیل‌ترین دست‌بافته‌های عشایر سنگسر است که با استفاده از پشم طبیعی گوسفندان بدون نیاز به رنگرزی بافته می‌شود. این ویژگی باعث شده رنگ‌ها جلوه‌ای طبیعی و ماندگار داشته باشند.
پویا خادمیان، معرفی‌کننده و احیاگر بین‌المللی این هنر، گفت: قالی خودرنگ همواره به صورت دوبعدی بافته می‌شد اما امسال برای نخستین بار در کشور، با هدف احیای این هنر و معرفی ظرفیت‌های اقتصادی و بین‌المللی آن، به شکل سه‌بعدی طراحی و اجرا شد.
وی افزود: طرح اصلی این قالی الهام‌گرفته از معماری کلیسای وانک اصفهان است اما سایر نقش‌مایه‌ها و نمادها حاصل خلاقیت ذهنی بافنده است.
این قالی خودرنگ سه‌بعدی در قالب یک کلکسیون ۱۳ قطعه‌ای بافته می‌شود؛ به‌گونه‌ای که یک قطعه در موزه قالی خودرنگ سنگسر در شهرستان مهدیشهر نگهداری خواهد شد و ۱۲ قطعه دیگر به موزه‌های کشورهای مختلف جهان ارسال می‌شود.
خادمیان با اشاره به سختی و زمان‌بر بودن فرایند بافت این قالی گفت: دو هنرمند سنگسری، خانم‌ها حاج‌علیان و کیپور، بافت این قالی‌ها را بر عهده دارند و هم‌اکنون قطعه سوم و چهارم آن در دست بافت است.
در چهار سال گذشته، حدود ۳۰ قطعه قالی خودرنگ سنگسری با هدف احیای این هنر – صنعت تولید شده است. نخستین نمونه سه‌بعدی آن در قطع یک و نیم متری و پس از یک سال طراحی و بافت، در جشنواره حاصل مهدیشهر رونمایی شد.
بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده، ۸ قطعه دیگر این کلکسیون تا یک سال آینده تکمیل می‌شود و در نهایت ۱۳ قطعه آن برای نگهداری در موزه‌های داخلی و خارجی آماده خواهد شد.
قالی خودرنگ سنگسری در بافت خود از پشم طبیعی گوسفندان سنگسری بهره می‌برد و هیچ‌گونه رنگرزی شیمیایی یا گیاهی در آن به کار نمی‌رود.
پشم این گوسفندان دارای طیف متنوعی از رنگ‌های سفید، شیری، نخودی، خاکستری، قهوه‌ای و مشکی است که امکان خلق طرح‌های چشم‌نواز و متفاوت را فراهم می‌کند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های این قالی می‌توان به رنگ طبیعی و بدون مواد شیمیایی، سه‌بعدی بودن طرح به دلیل بازی سایه‌روشن رنگ‌ها، اصالت عشایری و پیوند با فرهنگ ایل سنگسر، دوام و کیفیت بالای پشم منطقه و همچنین ارزش هنری و اقتصادی آن اشاره کرد؛ ویژگی‌هایی که قالی خودرنگ سنگسری را به اثری منحصربه‌فرد در میان دست‌بافته‌های ایرانی و جهانی تبدیل کرده است.
» گزارش : مرتضی دهرویه