به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، شاید بارها در مباحث بازاریابی و همچنین مشاوره های اقتصادی و به ویژه در خرید سهام در «بازار بورس» از سوی کارشناسان ذیربط با این ضرب المثل جالب روبرو شده اید که: «همۀ تخم مرغ هایت را در یک سبد نچین!»
این ضرب المثل از فرهنگِ اقتصادی غرب، وارد فرهنگ اقتصادی ما شده است و معادل انگلیسی آن، عبارت زیر می شود:
(Don't Put All your Eggs in One Basket)
معنی و مفهوم این عبارت این است که در مسائل مالی و تجاری با متنوع سازی سرمایه گذاری یعنی همان «پُرتفوی» (Portfolio) یا «سبدهای مختلف سرمایه گذاری»، صرفۀ اقتصادی ایجاد می شود.
لازم به ذکر است که پُرتفوی یکی از روش های مدیریت ریسک در فعالیت های اقتصادی محسوب می شود.
با این اوصاف، ممکن است برایتان این موضوع جالب باشد که بدانید، مفهوم این ضرب المثل اقتصادیِ غربی در قالب حدیثی از سوی امام صادق (ع) مُتوفای ۱۴۸ قمری (۷۶۵ میلادی)، در پاسخ به یکی از اصحابشان بیان شده که بیانگر تدبیر اقتصادی و مالی آن امام هُمام در آن روزگاران در منطقۀ «حِجاز» بوده است. البته نقل حدیث را نخستین بار امام رضا (ع) (م. ۲۰۳ق.) از پدربزرگ گرامی خویش انجام داده اند.
«کُلَینی» (م. ۳۲۹ق.)، از دانشمندان ایرانی و مورد اعتماد شیعه در کتاب معروف خود موسوم به «کافی» در بابی با عنوان: «بَابُ شِرَاءِ الْعَقَارَاتِ وَ بَیْعِهَا»، بابِ خرید و فروش «عَقارات» که شامل آب و زمین و درخت می شود، حدیثی را با سلسلۀ اسناد و راویان، از استادان و مشایخ خویش آورده که هم مضمون با ضرب المثل اقتصادیِ «همۀ تخم مرغ هایت را در یک سبد نچین!» در محاوراتِ دنیایِ اقتصادیِ امروز ما است.
«مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع یَقُولُ إِنَّ رَجُلًا أَتَی جَعْفَراً ص شَبِیهاً بِالْمُسْتَنْصِحِ لَهُ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ کَیْفَ صِرْتَ اتَّخَذْتَ الْأَمْوَالَ قِطَعاً مُتَفَرِّقَةً وَ لَوْ کَانَتْ فِی مَوْضِعٍ [وَاحِدٍ] کَانَتْ أَیْسَرَ لِمَئُونَتِهَا وَ أَعْظَمَ لِمَنْفَعَتِهَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع اتَّخَذْتُهَا مُتَفَرِّقَةً فَإِنْ أَصَابَ هَذَا الْمَالَ شَیْءٌ سَلِمَ هَذَا الْمَالُ وَ الصُّرَّةُ تُجْمَعُ بِهَذَا کُلِّهِ.» [۱]
(«مُعَمَّر بن خَلّاد» گوید: از حضرت امام رضا(ع) شنیدم که می فرمودند: مردی خدمت [جَدّم] حضرت امام صادق (ع) شرفیاب شد و با حالتی شبیه به نصیحت و دلسوزی کردن به آن حضرت(ع) عرض کرد:
ای ابا عبدالله! (ای امام صادق!) چرا اموال [ تجاری] شما همگی متفرق و پراکنده است؟! [بهتر نیست] همۀ آن ها را در یک جا متمرکز بفرمایید که [در این صورت] زحمتِ [مراقبت، رسیدگی و هزینه های اصلی و جانبی] آن ها [به مراتب] کمتر است و [بنا بر این] سودشان [از نظر صَرفه و صلاح و توجیه اقتصادی] بیشتر خواهد بود!
آنگاه امام صادق(ع) در جواب فرمودند:
من بدین جهت آن ها را پراکنده قرار دادم که اگر آسیبی به یکی از آن ها برسد، مال [و سرمایه گذاری] دیگر سالم و ایمن بماند و «کیسه» [در نهایت] همه [ سود این اموال] را جمع می کند.(یعنی در پایان کار، سودِ همۀ این اموال تجاری در یک جا جمع و متمرکز می شود!))
بحث
۱- «نَجاشی» (م. ۴۵۰ ق.)، از متقدمان و بزرگان دانش «رِجال» در بین طایفۀ شیعه، «مُعَمَّر بن خَلّاد» (راوی اصلی این حدیث) را شخصیتی ثِقَه و مورد اعتماد در نقل حدیث بر شمرده و او را از اصحاب حضرت امام رضا (ع) معرفی نموده است. [۲]
۲- از این حدیث شریف استفاده می شود که حضرت امام صادق(ع) که در «مدینه» زندگی می کردند، اموال بسیار و ثروت هنگفتی داشته اند. این اموال و دارایی ها به احتمال قوی در قالب های گوناگونِ سرمایه گذاری اعم از درخت، آب و زمین در جاهای مختلف بوده است که می توانسته در داخل یا خارج از این شهر و همین طور روستاهای اطراف آن باشند. همچنین استفاده می شود فراوانی آن ها به گونه ای بوده که شخص سوال کننده را وادار نموده تا از امام صادق (ع) چنین پرسشی دلسوزانه و نصیحت وار در خصوص تمرکز آن ها در یک جا انجام دهد.
۳- از ظاهر روایت، تجارت پیشگی و کسب در آمد توسط امام صادق(ع) و همین طور شغل و طریق مَمَر روزی و معاش ایشان استنباط می شود.
۴-اگر چه کلینی (ره) این حدیث را در باب خرید و فروش عَقارات (زمین و آب و درخت) در کتاب خود قرار داده است اما این بدان معنا نیست که الزاماً اموالی که در این حدیث از امام پرسیده شده است در قالب عَقارات در نظر گرفته شوند چون در متن حدیث اشاره ای به جنس آن ها نشده است و محتمل است حیوانات و اَحشام نیز مشمول آن اموال و دارایی های پراکنده و متفرق امام (ع) بوده اند؛ یعنی امام صادق(ع) در زمینۀ برخورداری از گوسفندان و بُزها و نظایر آن ها نیز سرمایه گذاری هایِ تجاری داشته اند.
۵-از دیگر نکات این که «شفافیت مالی» در اموال امام صادق(ع) به عنوان شخص اول دین در زمان خودشان از این حدیث شریف برداشت می شود که مردمِ هم روزگارِ ایشان به روشنی می دانستند که امام صادق(ع) در کجا چه مال و اموالی دارند یا آن بزرگوار در چه در زمینه هایی، سرمایه گذاری های تجاری و اقتصادی انجام داده اند.
۶-با توجه به سئوالی که آن شخص از امام صادق(ع) پرسیده، شاید بتوان آن مرد را نیز شخصی تجارت پیشه و سرمایه گذار اقتصادی و صاحبنظر در آن عصر و روزگار تصور نمود به احتمال قوی اگر این گونه نبود، نسبت به این موضوع نیز برانگیخته نمی شد و واکنشی نشان نمی داد.
۷-تدبیر اقتصادی و مدیریت مالی امام صادق(ع) نکتۀ مهم دیگری است که از این حدیث شریف استفاده می شود که می تواند برای افراد تجارت پیشه در همه دوران ها الگو واقع شود.
۸-امام صادق(ع) شخصیتی معنوی و الهی بودند و به تعبیر بهتر، معنوی ترین و خدایی ترین شخصیت زمان خود به شمار می رفتند ولی متأسفانه نگاه های برخی از مردم به اشتباه به این گونه افراد نگاهی همچون نگاه به افرادِ «تارِک دنیا» و «راهِب» در ادیان دیگر است اما از این حدیث شریف به درستی استنباط می شود که پیشوایان اسلام عزیز، جامع و همه سو نگر بودند یعنی هم به فکر «مَعاد» بوده اند و هم به فکر«مَعاش» و آن حضرت(ع) به هیچ وجه در سیره و رفتار دنیوی مانند عارفان و زاهدانی نبودند که منحرف از مسیر و طریق حق هستند و تنها به کنج عزلت و کناره گیری از مردم و کسب و کار اکتفا نموده اند، بلکه در مسیری متعادل و معقول در زندگی دنیوی، دست از کار و تجارت برنداشته و تنها وجود مقدس خویش را به عبادت و اعمال مرتبط با آخرت مشغول نساخته بودند.
۹- وجود فضای باز نقد و ابراز نظر مردم عادی و همچنین منشِ پاسخگو بودن امام صادق(ع) حتی در مورد مسائل شخصی خود، از جمله نکات مهم دیگری است که از حدیث مزبور مرتبط با رفتار و سیرۀ عملی این امام بزرگوار برای همگان روشن می شود.
۱۰-عملکرد اقتصادی امام صادق (ع) در اصطلاحات اقتصادی عصر ما، همان «پُرتفوی» است یعنی عدم سرمایه گذاری بر روی یک دارایی و تنوع سازی دارایی ها و اموال که بیشتر این خصوصیت و اصطلاح در بازار بورس انجام می شود و خریدار بورس به جای تمرکز بر روی یک سهام، سبد سهم های مختلف را خریداری نموده و روی آن سرمایه گذاری می نماید.
۱۱-شاید تجمیع اموال و تمرکز بر یکی از آن ها در نگاه اول، سود آوری فراوان، هزینۀ کم و توجیه اقتصادی داشته باشد ولی با توجه به آفت های گوناگونی که ممکن است در زمان های مختلف و موقعیت های متفاوت، یک کار اقتصادی را تهدید کند درایت و دورنگری اقتضا می کند که تدبیری همچون امام صادق(ع) برای کارهای اقتصادی و مالی در جهت کاهش ریسک اندیشیده شود یعنی برای شخص تجارت پیشه، امنیت مالی و اقتصادی در تجارت، باید بالاتر از کسب منفعت و سود بیشتر در آن باشد و این چنین است که «نباید همۀ تخم مرغ ها را در یک سبد چید!» و بی شک کسانی که در طول زندگی، کار اقتصادی حرفه ای انجام داده و در این مسیر متحمل خسارات و زیان های فراوانی شده اند این موضوع و کلام استوارِ امام صادق(ع) را بهتر از دیگران درک و هضم می کنند.
پی نوشت
[۱]الکافی، ج۵، ص۹۱. ، الوافی، ج۱۷، ص۱۳۵. ، وسائل الشیعة، ج۱۷، ص۶۹. ، حلیة الابرار، ج۴، ص۱۲۶. ، مرآة العقول، ج۱۹، ص۱۴۱. ، بحارالانوار، ج۴۷، ص۵۸. ، عوالم العلوم، ج۲۰، قس۱، ص۱۹۶. ، جامع احادیث الشیعة، ج۲۲، ص۳۰۰، مسند الامام الکاظم (ع)، ج۲، ص ۳۸۸. ، مسند الامام الرضا (ع)، ج۲، ص۳۰۳.
[۲] رجال النجاشی، ص ۴۲۱.