پرستیژ دودآلود؛ وقتی ترک اعتیاد، خود به اعتیاد تبدیل می‌شود
در کافه‌های مدرن شهر، در جمع‌های دوستانه و حتی در فضای مجازی، تصویر جوانانی که دستگاه‌های خوش‌رنگ و براقی را به لب نزدیک می‌کنند و ابرهای غلیظ و معطری را بیرون می‌دهند، به صحنه‌ای تکراری تبدیل شده است. این دستگاه‌ها که با نام «ویپ» یا سیگار الکترونیکی شناخته می‌شوند، با وعده طعم‌های دل‌انگیز از توت‌فرنگی و چیزکیک گرفته تا قهوه و نعناع، توانسته‌اند جای خود را در میان نوجوانان و جوانانی باز کنند که شاید هرگز به کشیدن سیگار سنتی فکر هم نمی‌کردند.
این پدیده، یک پارادوکس بزرگ را در حوزه سلامت عمومی ایجاد کرده است: ابزاری که با شعار «کاهش آسیب» (Harm Reduction) برای کمک به سیگاری‌های قهار طراحی شد، چگونه به دروازه ورود نسلی جدید به دنیای اعتیاد به نیکوتین تبدیل شده است؟
مزایا در برابر معایب: یک مقایسه خطرناک
طرفداران ویپ، اغلب به گزارش سازمان بهداشت عمومی انگلستان (PHE) استناد می‌کنند که در سال ۲۰۱۵ اعلام کرد ویپینگ «حدود ۹۵ درصد کم‌خطرتر از سیگار کشیدن» است. استدلال اصلی این است که در ویپ، فرآیند «سوختن» تنباکو که عامل تولید هزاران ماده سمی و سرطان‌زا است، حذف شده و تنها نیکوتین و چند ماده دیگر «بخار» می‌شوند. این دیدگاه، ویپ را به عنوان یک جایگزین منطقی برای افرادی معرفی می‌کند که قادر به ترک کامل سیگار نیستند.
اما این تمام داستان نیست. سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) با نگاهی محتاطانه‌تر به این موضوع می‌نگرند. آن‌ها هشدار می‌دهند که «کم‌خطرتر» به معنای «بی‌خطر» نیست. به گزارش CDC، بخارات سیگارهای الکترونیکی صرفاً «بخار آب» نیستند و می‌توانند حاوی مواد مضر و بالقوه سرطان‌زا باشند. مشکل اصلی زمانی آغاز می‌شود که افراد غیرسیگاری، به ویژه نوجوانان، به مصرف‌کنندگان اصلی این محصولات تبدیل می‌شوند.
کالبدشکافی مایع ویپ: کوکتلی شیمیایی با طعم فریب
برای درک عمق خطر، باید نگاهی دقیق‌تر به محتویات مایع ویپ (E-liquid) بیندازیم:
۱. پروپیلن گلیکول (PG) و گلیسیرین گیاهی (VG): این دو ماده، پایه اصلی مایع ویپ را تشکیل می‌دهند و وظیفه تولید بخار را بر عهده دارند. هر دو «عموماً برای خوردن بی‌خطر» شناخته می‌شوند، اما ایمنی آن‌ها برای «استنشاق مداوم و در دمای بالا» هرگز تأیید نشده است. تحقیقات نشان می‌دهد که حرارت دیدن این مواد می‌تواند آن‌ها را به ترکیبات سرطان‌زای شناخته‌شده‌ای مانند فرمالدئید و اکرولئین تجزیه کند. اکرولئین، همان ماده‌ای است که باعث آسیب شدید به ریه‌ها می‌شود.
۲. نیکوتین: عامل اصلی اعتیاد. بسیاری از ویپ‌ها، به خصوص انواع جدیدتر مانند پاد-سیستم‌ها، از «نمک نیکوتین» (Nicotine Salts) استفاده می‌کنند که جذب نیکوتین را بسیار سریع‌تر و راحت‌تر کرده و به کاربر اجازه می‌دهد مقادیر بسیار بالاتری از نیکوتین را بدون احساس سوزش در گلو مصرف کند. بر اساس گزارش‌های متعدد، برخی از این دستگاه‌ها در هر پاد، معادل یک پاکت کامل سیگار نیکوتین دارند. این امر پتانسیل اعتیادآوری آن‌ها را به شدت افزایش می‌دهد، به خصوص برای مغز در حال رشد نوجوانان که بسیار آسیب‌پذیرتر است.
۳. طعم‌دهنده‌های شیمیایی: فاجعه در لباس مبدل
شاید خطرناک‌ترین و ناشناخته‌ترین بخش ماجرا، هزاران نوع طعم‌دهنده شیمیایی باشد که در این مایع‌ها استفاده می‌شود. بسیاری از این طعم‌دهنده‌ها برای مصارف خوراکی تأیید شده‌اند، اما استنشاق آن‌ها می‌تواند سمی باشد.
-
دی‌استیل (Diacetyl): معروف‌ترین مثال در این زمینه، ماده‌ای است که برای ایجاد طعم کره‌ای در پاپ‌کورن استفاده می‌شود. استنشاق این ماده منجر به یک بیماری نادر اما تخریب‌کننده و غیرقابل بازگشت ریوی به نام «برونشیولیت انسدادی» یا «ریه پاپ‌کورنی» می‌شود. اگرچه بسیاری از شرکت‌ها ادعا می‌کنند این ماده را حذف کرده‌اند، اما در بسیاری از محصولات غیر استاندارد همچنان یافت می‌شود.
-
سینامالدئید (Cinnamaldehyde): این ماده که طعم دارچین را ایجاد می‌کند، در مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که به سلول‌های ریه آسیب می‌رساند و عملکرد سیستم ایمنی را مختل می‌کند.
۴. فلزات سنگین و ذرات معلق: فرآیند گرم شدن کویل (سیم‌پیچ حرارتی) دستگاه، می‌تواند ذرات ریزی از فلزات سنگین مانند سرب، نیکل و کروم را آزاد کرده و وارد بخار و نهایتاً ریه‌ها کند. این ذرات می‌توانند در اعماق بافت ریه نفوذ کرده و باعث التهاب مزمن و آسیب‌های بلندمدت شوند.
از EVALI تا آسیب قلبی: عوارض ثبت‌شده
در سال ۲۰۱۹، شیوع یک بیماری ریوی مرموز و شدید در آمریکا که با نام EVALI (آسیب ریوی مرتبط با مصرف سیگار الکترونیکی یا ویپ) شناخته شد، جهان را شوکه کرد. این بیماری که منجر به بستری شدن هزاران نفر و مرگ ده‌ها تن شد، زنگ خطری جدی را به صدا درآورد. اگرچه تحقیقات بعدی، این اپیدمی را بیشتر به مایع‌های حاوی THC (ماده روان‌گردان حشیش) و یک افزودنی روغنی به نام ویتامین E استات مرتبط دانست، اما این واقعه نشان داد که ریه‌ها تا چه حد در برابر مواد استنشاقی ناشناخته آسیب‌پذیر هستند.
علاوه بر این، انجمن قلب آمریکا (AHA) هشدار می‌دهد که مصرف نیکوتین از طریق ویپ، باعث افزایش فوری ضربان قلب و فشار خون شده و می‌تواند در بلندمدت خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش دهد.
نتیجه‌گیری: یک انتخاب آگاهانه
سیگار الکترونیکی یک پدیده پیچیده است. برای یک فرد سیگاری ۵۰ ساله که بارها برای ترک تلاش کرده و شکست خورده، شاید ویپ یک ابزار «کاهش آسیب» موقت باشد. اما برای یک جوان ۱۸ ساله غیرسیگاری، این دستگاه نه یک راه نجات، بلکه یک تله اعتیاد خوش آب و رنگ است که با پرستیژی دروغین، او را به مسیری می‌کشاند که انتهای آن نامشخص و بالقوه خطرناک است.
این ابرهای معطر، حامل حقیقتی تلخ هستند: سلامت، به ویژه سلامت ریه‌ها، یک کالای لوکس و غیرقابل جایگزین است که نباید آن را فدای یک پرستیژ زودگذر و دودآلود کرد. انتخاب، نیازمند آگاهی است و به نظر می‌رسد در این اپیدمی مدرن، آگاهی بزرگترین قربانی بوده است.