نگار علی- در سرزمینی که مرزهای جغرافیایی‌اش هزاران خانواده را از هم گسسته و زخم مهاجرت بر پیکرش نشسته است، اینترنت تنها رگ حیات و روزنه امید بود. شبکه‌های فیبر نوری که زمانی با آرزوی اتصال افغانستان به جهان ساخته شدند، امروز به صحنه نبرد میان ایدئولوژی و واقعیت تبدیل گشته‌اند. در این میان، طالبان، که خود زمانی از ابزارهای پیشرفته برای تبلیغ و پیشروی استفاده می‌کرد، در مواجهه با قلمرو حکمرانی، ناچار شد که بپذیرد نمی‌توان «شریان اصلی اقتصاد، سیاست و امنیت» را برای همیشه مسدود کرد. این گزارش، روایتگر لحظاتی است که این شریان حیاتی قطع شد و سایه‌ای سنگین از سکوت دیجیتال بر ۴۳ میلیون نفر جمعیت کشور افتاد.
خاموشی سراسری اینترنت در افغانستان با فرمان هبت‌الله آخندزاده
نقطه آغاز این خاموشی، نه یک نقص فنی ساده، بلکه فرمان قاطع و ایدئولوژیک رهبر عالی طالبان، ملا هبت‌الله آخندزاده، بود. دستور از قندهار صادر شد: اینترنت پرسرعت فیبر نوری باید برای جلوگیری از «فعالیت‌های غیراخلاقی» و «منکرات» قطع شود. نخستین بارقه‌های این سرکوب در اواسط شهریور در ولایت‌هایی چون بلخ، قندهار، هرات و چندین منطقه دیگر پدیدار شد، جایی که مقامات محلی صراحتاً هدف را «مبارزه با فساد اخلاقی» اعلام کردند.
اما در شامگاه ۷ مهر، این ممنوعیت محلی به یک «خاموشی کامل اینترنتی» در سراسر کشور تبدیل شد. داده‌های سازمان‌های فنی بین‌المللی مانند نت‌بلاکس و IODA نشان داد که سطح اتصال ملی افغانستان به کمتر از یک درصد سطح عادی سقوط کرد. این اقدام، که یک مقام دولتی طالبان آن را قطع تدریجی «هشت تا نه هزار دکل مخابراتی» توصیف کرد، عملاً تمام کشور را در تاریکی دیجیتال فرو برد.
تناقض درون طالبان؛ مبارزه با منکرات یا تعویض کابل‌های فرسوده؟
این خاموشی فراگیر، همچون طوفانی که هیچ‌کس انتظارش را نداشت، اقتصاد و امور حیاتی را فلج کرد. نظام بانکی از حرکت ایستاد، تجارت متوقف شد و پروازها به فرودگاه کابل لغو شدند. در واکنش به این فاجعه عملیاتی، صدای جناح عمل‌گرا در کابل بلند شد. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی ارشد طالبان، در بیانیه‌ای عمومی، ممنوعیت سراسری را انکار کرد و آن را نتیجه «زیرساخت‌های فرسوده فیبر نوری» دانست که اکنون در حال تعویض هستند.
این تناقض آشکار، فرمان هبت‌الله آخندزاده برای مبارزه با فساد در مقابل روایت رسمی برای فرسودگی کابل، شکاف عمیقی در درون طالبان را برملا ساخت. شکست ایدئولوژی در برابر واقعیت‌های حکمرانی و فشار تاجران داخلی باعث شد تا روایت «تعویض کابل‌های فرسوده» جایگزین فرمان «مبارزه با منکرات» شود. این عقب‌نشینی سریع، که پس از حدود ۴۸ تا ۷۲ ساعت رخ داد، گواه این حقیقت بود که حتی ایدئولوژی سنت‌گرای مطلق نیز توان «سه روز ایستادگی» در برابر ضرورت‌های حیات مدرن را ندارد.
خاموشی سراسری اینترنت، نه یک اختلال فنی، بلکه یک «بحران انسانی» بود که مستقیماً قلب معیشت و حقوق شهروندان را هدف قرار داد.
خاموشی اینترنت صدای زنان افغانستان را خاموش‌تر کرد
فعالان مدنی و سازمان‌های حقوق بشر، این اقدام را محکوم کردند و آن را تلاشی برای «پنهان کردن جنایات، سرکوب‌ها و تبعیض سیستماتیک» طالبان دانستند.
این قطعی بیشترین تأثیر را بر آسیب‌پذیرترین قشر جامعه گذاشت: زنان و دختران. پس از ممنوعیت حضور آنها در دانشگاه‌ها و مدارس، آموزش آنلاین تبدیل به «تنها روزنه امید تحصیلی» شده بود. با قطع اینترنت، هزاران دانش‌آموز از کلاس‌های آنلاین بازماندند. دیدبان حقوق بشر هشدار داد که این اقدام «سکوت زنان و دختران افغانستان را عمیق‌تر می‌کند». یک خبرنگار زن در هرات، پس از بازگشت اتصال، با نگرانی گفت: «حال روحی من خیلی بد بود، نمی‌دانم اگر امروز به اینترنت وصل نشده بودم، چه بر سرم می‌آمد».
در کشوری با یکی از ضعیف‌ترین اقتصادهای جهان، اینترنت به «ستون فقرات معیشت» تبدیل شده است.
-
فلج شدن بانکداری و حواله‌ها: کار بانک‌ها و صرافی‌ها متوقف شد، حواله‌های مالی از خارج که منبع درآمد حیاتی برای بیش از هشت میلیون مهاجر افغانستانی است، مسدود شد.
-
بحران ارتباطات اجتماعی: جامعه‌ای که بخش مهمی از زندگی‌اش با ارتباطات خارجی گره خورده است، ناگهان در سکوت و تاریکی فرو رفت و خانواده‌ها از تماس با بستگان مهاجر خود محروم شدند.
-
لغو پروازها: حتی سیستم‌های کنترل ترافیک هوایی مختل و پروازها از فرودگاه بین‌المللی کابل لغو شد.
طالبان پس از قطع کامل، به کاهش عمدی سرعت اینترنت روی آورد
خدمات اینترنت سرانجام در روز چهارشنبه پس از حدود سه روز قطعی سراسری، ابتدا در شهرهای بزرگ مانند کابل، هرات و مزارشریف به صورت محدود بازگشت. اما این بازگشت، بازگشت به روزهای عادی نبود؛ اتصال به صورت محدود و تدریجی از سر گرفته شد و گزارش‌ها نشان داد که سرعت اینترنت به شدت پایین و عملکرد آن ناپایدار است.
در حقیقت، استراتژی طالبان از «خاموشی کامل» (Blackout) به سمت «کاهش عمدی سرعت» (Throttling) و «کنترل محتوا» شیفت کرده است. دستور رهبر طالبان مبنی بر کاهش سرعت اینترنت همراه از نسل‌های ۴G و ۳G به نسل‌های پایه، تضمین می‌کند که در حالی که حداقل اتصال برای تراکنش‌های بانکی حفظ می‌شود، مردم همچنان در یک فضای «اینترنت کند و ناپایدار» باقی می‌مانند.
این کاهش سرعت عمدی، ارسال محتوای تصویری و سازماندهی فعالیت‌های مدنی را به شدت دشوار می‌کند.
نیروهای طالبان موبایل مردم را برای یافتن پست‌های انتقادی بازرسی می‌کنند
طالبان همچنان به دنبال تحمیل نظم اخلاقی خود بر فضای مجازی است. وزارت مخابرات این گروه در حال نهایی کردن طرحی برای «مسدود کردن فیسبوک» در افغانستان است. دلیل اعلام شده، نگرانی از «ضایع شدن وقت و پول جوانان بی‌سواد» در این شبکه‌ها است. این در حالی است که شرکت‌های مادر فیسبوک (متا) و توییتر، خود حساب‌های رسمی رسانه‌های طالبان را به دلیل قوانین مبارزه با تروریسم مسدود کرده‌اند.
علاوه بر این، طالبان به افزایش سانسور بر رسانه‌ها و نظارت بر کاربران ادامه می‌دهد. ۲۳۱ رسانه در افغانستان بسته شده‌اند و نیروهای امنیتی موبایل‌های مردم را در ایست‌های بازرسی به دنبال پست‌های انتقادی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی بازرسی می‌کنند. هرچند تلاش‌ها برای ممنوعیت کامل اپلیکیشن‌هایی مانند تیک‌تاک و پابجی انجام شده اما کاربران همچنان با استفاده از فیلترشکن‌ها (VPN) به این پلتفرم‌ها دسترسی پیدا می‌کنند. اما طالبان تلاش دارد با افزایش نظارت فیزیکی، دایره سانسور را تنگ‌تر کند.
بیش از ۱۰۰ نهاد مدنی قطع اینترنت در افغانستان را نقض حقوق بشر خواندند
بیش از ۱۰۰ نهاد مدنی، جنبش اعتراضی و سازمان حقوق بشری در بیانیه‌ای مشترک، قطع اینترنت را «نقض سیستماتیک حقوق بشر» و «خیانت بزرگ» به مردم افغانستان دانستند. سازمان‌های بین‌المللی چون سازمان ملل (یوناما) و عفو بین‌الملل نیز به این اقدام بی‌ملاحظه واکنش نشان دادند و هشدار دادند که افغانستان به طور کامل از جهان جدا شده است.
کنشگران مدنی خواهان یک موضع‌گیری قاطع جهانی هستند و معتقدند «سکوت جامعه جهانی... به تداوم نقض حقوق بشر یاری می‌رساند». آنها از جهان می‌خواهند که طالبان را به دلیل سلب حقوق شهروندی بازخواست کرده و راهکارهای عملی برای «تضمین دسترسی آزاد» شهروندان افغانستان به اینترنت فراهم آورد. برای زنانی که آخرین سنگر دفاعی‌شان فضای آنلاین بود و برای فعالانی که وظیفه مستندسازی سرکوب‌ها را بر عهده دارند، اینترنت نه یک ابزار تفریحی، بلکه «شریان بقا» و «آخرین روزنهٔ امید» است.
۲۲۷۲۲۷