الهه جعفرزاده: اظهارات اخیر مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، مبنی بر اینکه «دستفروشی کار غلطی است و قابل ساماندهی نیست»، در تضاد آشکار با روندهای جهانی مدیریت اقتصاد غیررسمی قرار دارد. او هم‌چنین در واکنش به طرح‌های ساماندهی دستفروشان در مترو، موضعی صریح و منفی اتخاذ کرده و گفته است: «دستفروشی در ذات خود با مفهوم ساماندهی در تضاد است و چنین اقداماتی از اساس اشتباه است.» او تأکید کرده که فعالیت اقتصادی در مترو باید صرفاً در قالب مغازه‌های دارای سرقفلی انجام شود، نه در مسیر حرکت مسافران.
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که در بسیاری از شهرهای بزرگ جهان، دستفروشی نه‌تنها پذیرفته شده، بلکه با سیاست‌گذاری شهری، مشارکت اجتماعی و قانون‌گذاری دقیق، به‌عنوان بخشی از اقتصاد شهری ساماندهی شده است. از کلکته تا نیویورک، از کوالالامپور تا مکزیکوسیتی، تجربه‌های موفق نشان می‌دهند که مدیریت دستفروشی ممکن است؛ به شرط آن‌که نگاه حاکم، از حذف به سمت تنظیم و حمایت تغییر کند.
کلکته: خط زرد برای نظم شهری
در شهر ۱۴ میلیون نفری کلکته، شهرداری از سال ۲۰۲۴ قانونی به نام «خط زرد» را اجرا کرده که براساس آن، دستفروشان فقط مجازند یک‌سوم عرض پیاده‌رو را اشغال کنند. این قانون نه‌تنها مانع فعالیت دستفروشان نشده، بلکه با مشارکت کمیته‌ای متشکل از نمایندگان فروشندگان، شهرداری، پلیس و سازمان‌های مردم‌نهاد، به‌صورت تدریجی اجرا شده است. در برخی مناطق مانند مقابل گراندهتل، این ساماندهی موفق بوده و مسیر عبور و مرور آزاد شده است.
نیویورک: محدودسازی در مناطق گردشگری
در نیویورک، حضور گسترده دستفروشان روی پل بروکلین باعث شد شهرداری محدودیت‌هایی اعمال کند. با نصب اعلامیه‌هایی به سه زبان و جابه‌جایی فروشندگان قدیمی، تلاش شد تا تعادل میان گردشگری، ایمنی و اقتصاد غیررسمی برقرار شود. این در حالی‌ست که نیویورک سالانه هزاران مجوز رسمی برای فروش مواد غذایی، کتاب، کالاهای فصلی و فرهنگی صادر می‌کند.
لس‌آنجلس: از ممنوعیت تا حمایت قانونی
در لس‌آنجلس، دستفروشی سال‌ها غیرقانونی بود، اما ناکارآمدی این رویکرد باعث شد شهرداری مطالعاتی برای قانونمند کردن آن انجام دهد. در سال ۲۰۲۴، شورای شهر محدودیت‌ها را در مناطق پرتردد مانند هالیوود و استادیوم داجر لغو کرد و صندوقی برای حمایت مالی از فروشندگان راه‌اندازی شد. این اقدامات با حمایت قانون‌گذاران ایالتی و فعالان اجتماعی همراه بود.
پاریس و مکزیکوسیتی: بازارهای رسمی و چرخشی
در پاریس، شهری با جمعیت ۲.۲ میلیون نفر، ۹۷ بازار روز در هفته برگزار می‌شود و سالانه ۶۰۰ هزار بنگاه خرده‌فروشی ثبت می‌شود. در مکزیکوسیتی، دولت بازارهای چرخشی و چهارچرخ‌هایی برای فروش قانونی تعیین کرده، در حالی‌که نوعی دیگر از دستفروشی همچنان غیررسمی و چالش‌برانگیز باقی مانده است.
آفریقای جنوبی: قرارداد ملی برای حمایت
دولت آفریقای جنوبی با تنظیم قراردادی ملی، دستفروشان را به‌عنوان صاحبان مشاغل کوچک به رسمیت شناخته و موظف شده محیط مناسبی برای فعالیت آنان فراهم کند. این رویکرد، دستفروشی را از یک معضل شهری به یک فرصت اقتصادی تبدیل کرده است.
دستفروشی، برخلاف تصور برخی مدیران شهری، نه‌تنها قابل ساماندهی است بلکه با مشارکت اجتماعی، قانون‌گذاری شفاف و طراحی شهری هوشمند، می‌تواند به بخشی از اقتصاد شهری، عدالت اجتماعی و حتی هویت فرهنگی شهر تبدیل شود. تجربه‌های جهانی نشان می‌دهند که حذف دستفروشی نه ممکن است و نه مطلوب؛ بلکه ساماندهی آن نیازمند اراده سیاسی، گفت‌وگوی اجتماعی و برنامه‌ریزی شهری است.
منابع:
۴۷۲۳۲