به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از ایبنا، عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما یکی از شاهزادگان برجسته قاجار و از نسل عباس‌میرزا نایب‌السلطنه و پدرش نیز از رجال تاثیرگذار و بانفوذ دوران ناصری است. او با وجود این‌که در زمانه ما نزیسته و از نظر زمانی بیشتر از یک قرن با دوران ما فاصله دارد، اما دیدگاه‌های او در زمینه سیاست، فرهنگ و زندگی خانوادگی قابل تامل است.
کتاب «میراث فرمانفرما» نگاهی به زندگی عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما، واقف انستیتو پاستور ایران چهاردهمین کتاب از مجموعه کتاب‌های وقف‌پیشگان به کوشش مه‌سا رجبی همدانی از سوی نشر دیروز به بازار کتاب آمده است.
این کتاب در شش فصل به موضوعاتی همچون زندگی خانوادگی و سرانجام عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما، جایگاه و روابط حکومتی و چالش‌های زندگی عبدالحسین‌میرزا، فرزندان عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما، نامه‌های خانوادگی عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما، موقوفات عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما و انستیتو پاستور ایران مهم‌ترین موقوفه عبدالحسین میرزا پرداخته است.
مه‌سا رجبی در مقدمه کتاب خاندان فرمانفرماییان را از خاندان‌های پرآوازه و ثروتمند ایرانی برمی‌شمارد و می‌نویسد: «نفوذ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این خانواده در طول دوران قاجار و حتی پس از آن غیرقابل انکار است. عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما مهم‌ترین و بانفوذترین عضو این خانواده است. نگارش زندگی پرفراز و نشیب او که مردی قدرتمند، بانفوذ و زیرک در عرصه سیاست بود، از چند نظر اهمیت دارد. از یک سو عبدالحسین میرزا صاحب تعداد زیادی فرزند و نواده است که اغلب آن‌ها در زمینه‌های مختلف دانش و انواع مهارت، پرآوازه و صاحب اثر هستند و راه پدر را در شاخه‌های مختلف ادامه داده‌اند. در میان فرزندان او از معمار استادیوم ورزشی آزادی تا متخصص در امور بانکی و مادر مددکار اجتماعی تا مورخ و حتی مبارز سیاسی وجود دارد و همه این‌ها به رویکرد و نگاه آینده‌نگر عبدالحسین‌میرزا و عطش او برای یادگیری علوم و فنون جدید و ترغیب و تشویق و سخت‌گیری او برای علم‌آموزی فرزندانش بازمی‌گردد که منجر به ایجاد عقبه‌ای بزرگ شده است.»
مولف کتاب، وقفیات عبدالحسین میرزا را دارای اهمیت قابل توجهی برمی‌شمارد که با مطالعه زندگی او و خاندانش متوجه می‌شویم که اغلب خاندان او از مادر، خواهر و برادر همه وقفیاتی دارند که حائز اهمیت است:
«شاهزاده هما خانم، مادر عبدالحسین‌میرزا، مسجد و مدرسه شاهزاده خانم که امروز با نام مسجد الزهراء شناخته می‌شود را وقف کرد. نجم‌السلطنه خواهر تنی او، بیمارستان نجمیه که اولین بیمارستان خصوصی تهران بود را وقف بیماران مستمند کرد. دکتر مصدق، خواهرزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما است که مردم او را بیشتر به عنوان سیاستمدار می‌شناسند و کمتر کسی می‌داند که او یکی از واقفانی است که یک دانگ و نیم از روستای مالمیر اراک را به خواهرش ملوک خانم، عشرت‌الدوله و خیرات مادرش، نجم السلطنه خانم بخشیده و همچنین بیمارستان نجمیه، وقف نموده است.»
عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما اما بانی و واقف یکی از مهم‌ترین موسسات پژوهشی و پزشکی کشور یعنی انستیتو پاستور است که ۹۰ سال پیش در بخشی از اراضی خویش در غرب تهران آن روزگار بنیان گذارد و تاکنون خدمات مفیدی در زمینه مبارزه با امراض مسری و واگیردار به مردم تهران و ایران ارائه کرده است.
کتاب «میراث فرمانفرما» در فصل ششم به انستیتو پاستور ایران مهم‌ترین موقوفه عبدالحسین میرزا می‌پردازد.
«در متن وقف‌نامه، هدف از ساخت این موسسه، تهیه و تدارک مواد تزریقی لازم و اسباب و لوازم تلقیح امراضی مانند آبله، طاعون، وبا، هاری، سفلیس، سوزاک و غیره ذکر شده است. فرمانفرما مبلغ ۱۰ هزار تومان آن زمان هم برای ساخت این بناها اختصاص داد. اراضی مورد نظر برای محل ساخت این موسسه، محلی بود که فرمانفرما آن را از خواهرش نجم‌السلطنه و نیز ورثه سید فندرسکی خریداری کرده بود.
فرمانفرما در تاریخ بیست‌ویکم فروردین ماه سال ۱۳۰۳ ش. زمین این موسسه را به انضمام مجرای دو ساعت در گردش هفت از مجرای قنات کوثریه به طور رسمی برای استفاده در مریضخانه با سقف پذیرش ۲۰ بیمار، طبیب، جراح و مستخدم وقف نمود. قنات کوثریه، طولانی‌ترین قنات تهران آن زمان نیز به دست عبدالحسین‌خان و با هزینه شخصی‌اش احداث شد. مظهر این قنات، نبش خیابان پاستور و ۱۲ فروردین امروز بود. علاوه بر مصرف شخصی و نیز وقف بخشی از آب این قنات برای انستیتو پاستور، فرمانفرما اجازه داد تا سهم دیگری از آب این قنات، به مصرف ساکنان غرب شهر تهران برسد.
طبق متن وقف‌نامه موجود، تولیت موقوفات فرمانفرما تا زمان حیات به عهده خودش و بعد از آن به عهده بزرگ‌ترین فرزندان ذکور او، فرزندان ذکور همسرش عزت‌الدوله، نسل در نسل گذاشته شده است. نظارت بر این موقوفات هم برعهده بزرگ‌ترین فرزند ذکورش که ممکن است از سایر همسران او باشند، نسل در نسل گذاشته شده است (یعقوبی، ۱۴۰۰: ۱۷۳-۱۷۴) انستیتو پاستور از اقدامات ارزشمندی بود که در پایان دوره قاجار انجام شد و به‌تدریج در مهار بیماری شایع عفونی ازجمله سل در ایران نقش عمده‌ای داشت. (قدسی، ۱۳۵۰: ۱۲۷)»
کتاب «میراث فرمانفرما» نگاهی به زندگی عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما، واقف انستیتو پاستور ایران چهاردهمین کتاب از مجموعه کتاب‌های وقف‌پیشگان با ۱۳۵ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه و بهای ۱۰۰ هزار تومان به کوشش مه‌سا رجبی همدانی از سوی نشر دیروز منتشر شد.
۲۵۹