طی روزهای گذشته یک بار دیگر روس‌ها رویه‌ی قطع صادرات گاز به اوکراین و اروپا را پیش گرفته‌اند. فارغ از اینکه به مناقشه‌ی جاری میان روسیه و اوکراین بپردازیم و مقصر اصلی این نزاع‌ها را بیابیم، باید به نقش فزاینده‌ی گاز در معادلات و معاملات بین المللی اشاره نماییم به نحوی که روابط کنونی اتحادیه اروپا و روسیه نیز تحت‌الشعاع چنین امری قرار گرفته است. به خصوص با توجه به سخنان پوتین که از به سر آمدن دوران گاز ارزان سخن گفته، یک بار دیگر هراس اروپایی‌ها در خصوص امنیت انرژی، افزایش یافته است. چنین امری برای اتحادیه اروپا که در آینده‌ی نزدیک با مشکلات عظیمی در تامین انرژی مصرفی خود مواجه خواهد شد، یک تهدید امنیتی محسوب می شود. به ویژه که طی 10 سال آینده تمام ذخایر نفت و گاز این اتحادیه به پایان می رسد و کشورهای اروپایی تا سال 2030 به وارد کننده‌ی تمام عیار منابع انرژی مبدل خواهند شد.
از این رو روسیه که در حال حاضر 44 درصد از گاز مصرفی اروپا را تامین می کند، در آینده نقشی به مراتب مهمتر ایفا خواهد نمود. روس‌ها که از این جایگاه حیاتی خویش آگاه هستند، سعی کرده‌اند از ابزارها و شیوه‌های مختلفی برای حفظ انحصار خود بر بازارهای انرژی اروپا استفاده نمایند. در این راستا پیش گرفتن «بازی روسی»، «خرید گاز کشورهای حاضر در مناطق آسیای مرکزی و قفقاز»، «کنترل مسیرهای انتقال انرژی» و «پیگیری ایده‌ی تشکیل اوپک گازی» از جمله روش‌هایی محسوب می شوند که کرملین جهت حفظ سلطه‌ی انحصاری بر گاز اروپا از آن ها استفاده کرده است.
بازی روسی
روس‌ها در خصوص قطع صدور گاز به اوکراین و اروپا، یک بار دیگر به «بازی روسی» روی آورده‌اند. مطابق با «بازی روسی»، مالک منبع انرژی در سخت‌ترین شرایط، عرضه این منبع را به مصرف‌کنندگان متوقف می کند و تقاضای قیمت بالاتر می نماید. در چنین موقعیتی، اغلب کشورها مجبور به پذیرش قیمت پیشنهادی می شوند و در صورتی که آن کشور قیمت جدید را نپذیرد، از فهرست شرکای تجاری مالک منبع انرژی خارج می شود. طی سال‌های گذشته، کشورهای اوکراین و بلاروس مهمترین قربانیان «بازی روسی» بوده‌اند. ضمن آنکه سال گذشته، ترکمنستان نیز در برابر ایران به بازی روسی دست زد و با قطع صدور گاز در سرمای سخت زمستان، ایران را مجبور به پذیرش قیمت بالاتر کرد.
کنترل مسیرها و معاملات گازی
روسیه طی سال‌های گذشته سعی کرده از یک سو از شکل گیری مسیرهای جدید انتقال انرژی به اروپا که خارج از خاک روسیه می باشند، ممانعت به عمل آورد و از سوی دیگر به عنوان یک واسطه میان کشورهای حاضر در مناطق قفقاز و آسیای مرکزی با اروپا عمل کند. در این راستا قراردادهای متنوعی میان روسیه با کشورهایی نظیر آذربایجان و ترکمنستان منعقد شده که همگی به خرید گاز این کشورها توسط مسکو و فروش آن به کشورهای اروپایی انجامیده است.
در واقع روس‌ها با خرید گاز کشورهای منطقه، سعی کرده‌اند از یک سو ایجاد رابطه مستقیم میان کشورهای منطقه با اروپا را منتفی نموده و همچنان به عنوان یک واسطه میان منطقه و اروپا به ایفای نقش بپردازند و از سوی دیگر حاکمیت انحصاری خود در خصوص صادرات انرژی به اروپا را نیز حفظ نمایند. ضمن آنکه روس‌ها با خرید گاز کشورهایی نظیر ترکمنستان به قیمتی ارزان و فروش آن به قیمت بالاتر در بازار، درآمد قابل توجهی نیز از این نقل و انتقال کسب کرده‌اند. به عنوان نمونه در شش ماهه نخست سال 2008، روسیه در ازای هر 1000 متر مکعب گاز به ترکمنستان، 130 دلار پرداخت کرده و در عوض هر 1000 متر مکعب گاز خود را به قیمت 370 دلار به کشورهای اروپایی فروخته است.
تشکیل اوپک گازی
راهکار دیگر روس‌ها برای حفظ حاکمیت انحصاری خود بر حوزه‌های انرژی اروپا به حمایت مسکو از ایده‌ی تشکیل «اوپک گازی» باز می گردد که باعث ابراز نگرانی‌هایی از سوی مقامات اروپایی نیز شده است. به خصوص که عموما ایجاد این نوع تشکل‌ها باعث افزایش قیمت و قدرت فروشندگان در برابر خریداران نیز می شود. از این رو کشورهای اروپایی در کنار آمریکا بر این باورند که ایجاد سازمان اوپک گازی، یک خطر جدی برای صدور منابع انرژی جهانی محسوب می‌شود و آن را تهدیدی برای کشورهای مصرف کننده گاز می‌دانند. بر این اساس اروپایی‌ها معتقدند تشکیل هر سازمانی که کشورهای صادر کننده گاز را به یکدیگر نزدیک نماید، افزون بر آنکه صادرکنندگان گاز را از رقابت مستقیم با یکدیگر باز می‌دارد، می‌تواند آن ها را به سوی توافقات مهمی جهت تعین قیمت نهایی گاز صادراتی به اروپا سوق دهد. در چنین شرایطی علاوه بر تبعات سیاسی، تاسیس اوپک گازی و افزایش بهای گاز می تواند عواقب شدیدی بر پایه‌های تولیدات صنعتی و اقتصادی در اروپا داشته باشد.
بنابراین روسیه با تشکیل اوپک گازی می تواند سلطه خود در زمینه انرژی را بر سراسر اروپا بگستراند. در واقع اوپک گازی می‌تواند این امکان را به مسکو بدهد که هر شرطی را در امر صدور و قیمت‌گذاری گاز صادراتی، به اروپایی‌ها دیکته کند. چنین اتفاقی، وابستگی اقتصادی اتحادیه اروپا به اراده سیاسی مسکو را تا حد زیادی افزایش خواهد داد. ضمن آنکه می‌تواند قیمت گاز وارداتی اروپا از روسیه را به بیش از 500 دلار نیز برساند. این موضوع شرکت روسی «گازپروم» را در موقعیت بهتری نسبت به کمپانی‌های بزرگ اروپایی که تنها توزیع‌کننده و فروشنده گاز هستند، قرار می‌دهد. بدین ترتیب اتحادیه اروپا از ابزارها و پتانسیل لازم برای اعمال فشار به روسیه بی‌بهره می ماند و بازار گاز اروپا تحت سیطره کامل مسکو در خواهد آمد.