*حسن هانی زاده
شهر حمص در "160 کیلومتری دمشق" همواره در طول تاریخ سیاسی سوریه نماد شکل گیری جریان های دینی، سیاسی و نظامی بوده و هست زیرا اغلب مردان تأثیرگذار سوریه از این شهر برخاسته اند. حوادث منطقه باباعمرو،کشتار شیعیان در حی الزهراء"س" و قتل عام ساکنان منطقه الحوله حمص خلاصه ای از فصل کتاب خونین رخدادهای تأثرانگیز سوریه است که به خوبی زوایای پنهان بحران 16 ماهه این کشور را باز گو می کند. فرار ژنرال "مناف مصطفی طلاس" فرمانده تیپ ویژه پنجم گارد جمهوری سوریه و از نزدیکترین یاران بشار اسد رئیس جمهوری این کشور، نشانه خطرناکی از بروز شکاف عقیدتی گسترده میان ارکان نظام حاکم سوریه دارد. داستان خانواده طلاس و اسد نمونه کاملی از اوضاع دراماتیکی سوریه و ترجمان واقعی رخدادهای میدانی، سیاسی وعقیدتی این کشوراست. ارتباط خانواده اسد که تمثیلی از طایفه اقلیت سرکوب شده علوی و طلاس که نماینده اهل سنت آریستوکرات سوریه است به 6 دهه پیش باز می گردد. در سال 1953 حافظ اسد " علوی مذهب" و مصطفی طلاس " سنی مذهب" بطور تصادفی در دانشکده نظامی شهر حمص با یکدیگر آشنا شدند. دو دانشجوی جوان این دانشکده علیرغم اختلافات عقیدتی و گرایش به دو مذهب متفاوت به دور از کنش های عقیدتی درونی با یکدیگر عهد بستند که تا آخرین نفس از همدیگر جدا نشوند. حافظ اسد و مصطفی طلاس" پیمان خون" بستند که در صورت رسیدن به پست های بالا از یکدیگر پشتیبانی کنند.
از عجایب روزگار این بود که دو دانشجوی دانشکده نظامی حمص در سال 1955 ،پس از فراغت از تحصیل برای تکمیل دوره نظامی به مصر عزیمت کردند و دوستی اسد و طلاس در قاهره مستحکم تر شد. هر دو وارد حزب بعث شدند و به سرعت مدارج ترقی را در نیروهای مسلح سوریه طی کردند. در سال 1970 حافظ اسد که در آن زمان وزیر دفاع سوریه بود در یک کودتای بدون خونریزی "نورالدین الاتاسی "رئیس جمهوری وقت" اهل شهر حمص" را بر کنار و خود قدرت را دردست گرفت. به دلیل وابستگی نورالدین الاتاسی به عشایر ریشه دار حمص، حافظ اسد برای جلوگیری ازشورش این عشایر، مصطفی طلاس را که خود اهل شهر حمص است به عنوان وزیر دفاع انتخاب کرد. این انتخاب هوشمندانه باعث شد تا عشایر حمص خود را شریک نظام جدید حافظ اسد تلقی و با این نظام نوپا همکاری کنند. مصطفی طلاس در طول حاکمیت 30 ساله حافظ اسد جزء نزدیکترین و وفادارترین یاران اسد بشمار می رفت.
ارتباط خانوادگی اسد و طلاس بقدری عمیق و ریشه دار بود که هر دو خانواده تصمیم گرفتند تا برای ادامه این دوستی، فرزندان خود را نیز وارد نیروهای مسلح کنند. باسل اسد و مناف طلاس فرزندان حافظ اسد رئیس جمهوری وقت و مصطفی طلاس وزیر دفاع وقت که از کودکی با یکدیگر دوست بودند در جوانی وارد دانشکده افسری شدند و هردو مانند پدران خود عهد بستند که تحت هیچ شرایطی از یکدیگر جدا نشوند. اما سرنوشت چیز دیگری را رقم زده بود زیرا باسل اسد در سال 1994 در یک حادثه رانندگی در مسیر فرودگاه بین المللی دمشق جان سپرد. لذا برادر کوچکتر وی بشار اسد که دوره چشم پزشکی را در دانشگاه طی می کرد خود را برای به دست گرفتن قدرت پس از مرگ احتمالی حافظ اسد آماده ساخت.
طبیعت سیاسی سوریه به گونه ای است که تا کنون هیچ رئیس جمهوری خارج از بدنه نیروهای مسلح قدرت را در دست نگرفته است. طبیعی است در چنین شرایطی بشار اسد باید وارد خدمت ارتش شود و به همین دلیل پس از ورود به دانشکده افسری دوستی خود رابا مناف مصطفی طلاس ادامه داد. در سال 2000 حافظ اسد درگذشت و بشار اسد با کمک ژنرال مصطفی طلاس وزیر دفاع و عبدالحلیم خدام معاون اول رئیس جمهوری به ریاست جمهوری انتخاب شد. از آنجائی که رئیس جمهوری سوریه فرماندهی کل قوا را نیز بعهده دارد لذا بشار اسد در مدت کوتاهی از درجه سرهنگی به درجه سپهبدی ارتقا یافت. اما بشار اسد جوان تنها 4 سال، مصطفی طلاس وزیر دفاع کارکشته و ژنرال 3 ستاره خود را تحمل کرد و سر انجام در سال 2004 با مشورت ژنرال های علوی، مصطفی طلاس را از خدمت در ارتش بازنشسته کرد. در عوض، بشار اسد رابطه خود را با مناف مصطفی طلاس گسترده تر کرد و با ارتقاء وی به درجه سرتیپی، فرماندهی نیروهای ویژه تیپ 5 گارد جمهوری را به وی سپرد. فرماندهی گارد جمهوری که از نخبه ترین نیروهای مسلح سوریه بشمار می روند به عهده ماهر اسد برادر کوچکتر بشار اسد است. اما بحران 16 ماهه سوریه بسیاری از مسائل پنهان این کشور را در ابعاد سیاسی و اعتقادی آشکار ساخت و ثابت کرد که کنش های اعتقادی و مذهبی فراتر از کنش های سیاسی هستند. صف آرائی ژنرال های علوی در برابر ژنرال های سنی مذهب قوام و پایداری نیروهای مسلح سوریه را برای مقابله با گروه های تروریستی دچار تزلزل ساخته است. شماری از ژنرال های ارتش سوریه از جمله سرتیپ مناف طلاس تحت تاثیر شرایط موجود از بدنه نیروهای مسلح جدا شده و این امر، کنش های عقیدتی را در برابر رخدادهای سوریه پررنگتر می کند.
بنابراین با توجه به این که اساسا خانواده طلاس نزدیکترین خانواده سنی مذهب به خانواده علوی مذهب بشاراسد هستند لذا جدائی مناف طلاس از نیروهای مسلح و فرار وی به پاریس بدنه ارتش را دچار تزلزل خواهد ساخت. شاید صف آرائی دولتمردان علوی و سنی مذهب سوریه در برابر هم مقدمه ای برای اجرائی کردن طرح سال 1932 فرانسه استعمارگر باشد که درآن زمان، تقسیم سوریه به 3 دولت مسیحی، سنی و علوی نشین مورد توجه استعمارگران فرانسوی قرار گرفته بود. امروز سوریه شرایط دشواری را پشت سر می گذارد و هر روز شماری از یاران بشار اسد که عمدتاً اهل شهر حمص هستند از نظام اسد جدا می شوند. لذا طولانی شدن بحران و نیز فعالیت های تخریبی رسانه های عربستان و قطربرای تأثیر گذاری بر روی دولتمردان سوریه به فرو پاشی تدریجی این نظام منجر خواهد شد.
*کارشناس خاورمیانه
49263