*قاسم محب علی
آنکارا چند روزی است که میزبان نظامیان آمریکایی برای استقرار سپر دفاعی و همچنین موشک‌های پاتریوت است؛ اقدامی که طی ماههای اخیر با واکنش های متفاوتی از سوی همسایگان آنکارا روبرو شده است. اما در تحلیل این مسئله باید چند نکتۀ مهم و اساسی را مدنظر داشت؛ اول اینکه نصب موشک‌های پاتریوت در ترکیه به درخواست آنکارا صورت گرفته و ثانیاٌ در اهداف این تصمیم باید چهارچوب بزرگتری به نام" استراتژی امنیت ملی آمریکا" را مورد بررسی قرار داد. سال گذشته دولت باراک اوباما در سند منتشر شده استراتژی امنیت ملی این کشور که اهداف و برنامه‌های آمریکا برای دهۀ جاری را شامل می‌شد، سه را حوزه مد نظر قرار داد: امنیت داخلی آمریکا، امنیت سرزمینی آمریکا و در نهایت امنیت متحدین آمریکا، امنیت دوستان آمریکا، منافع و نیروهای آمریکا در گسترۀ جهان. سال جاری این مسئله در بودجۀ دفاعی 2013 به طور دقیق‌تری تعریف شده است. پروژۀ مذکور به بخش های مختلفی از جمله تهدیدات هسته‌ای و موشکی کره شمالی و ایران، امنیت دفاعی، امنیت سرزمینی، امنیت متحدین آمریکا و امنیت نیروهای آمریکایی در منطقه آسیا، خاورمیانه، خلیج فارس، اهداف و برنامه‌های آمریکا در قبال این مناطق پرداخته شده است. آمریکا برای اجرایی کردن اهداف و برنامه‌های سند استراتژی امنیت ملی خود سطوح مختلف دفاعی را پیش‌بینی کرده است:
*سیستم دفاعی در برابر تهدیداتی که مستقیماً سرزمین و منافع آمریکا را هدف قرار می‌دهند که در این بخش به ایران و کره شمالی اشاره شده و در این سند حتی آمده است که جدای از موشک‌های دوربرد متعارف این موشک‌ها می‌توانند اتمی باشند. موشک‌های دفاعی آمریکا قرار است در اقصی نقاط جهان برای دفاع از این کشور چیده شود که یکی از آنها می‌تواند ترکیه باشد.
*سیستم جلوگیری از حمله‌های اتمی از دیگر اهدافی که در سند امنیت استراتژیک آمریکا پیش بینی شده است و می‌تواند در فضا موشک‌ها را نابود کند. در همین رابطه حتی اجرای پروژه‌ای برای کاهش آثار و تبعات زیست‌محیطی و تخریبی پخش مواد رادیو اکتیو در فضا نیز تعریف شده است.
به نظر من آنچه در حال وقوع است، اگرچه با تحولات سوریه و مناقشات ایران و اسراییل مرتبط است، اما بخشی از سیستم دفاعی است که آمریکایی‌ها برای امنیت خود و متحدانشان و جهان غرب در جهان پیش رو در حال برنامه ریزی و اجرا هستند.
مشخصاً اگر تهدیدات آمریکا را مورد ارزیابی قرار دهیم، این تهدیدات رابطۀ مستقیم با چند تحول مهم دارد که عبارتند از: تکثیر سلاح‌های هسته‌ای، تولید سامانه‌های موشک‌های دوربرد و در نهایت تروریسم و به اصطلاح مهمترین تهدید تعریف شده از سوی آمریکا در حال حاضر تکثیر سلاح‌های هسته‌ای توسط نیروهایی است که احتمالاً مرتبط با تروریسم هستند.
در سند استراتژی امنیت ملی آمریکا، ایران بخش قابل توجهی را به خود اختصاص داده است. از این رو نصب چنین سپری می‌تواند در درازمدت تهدیدات موشکی از جانب ایران به سمت اروپا، غرب و متحدین ناتو را خنثی نماید.
اما سوال اصلی اینجاست که چرا ترکیه برای نصب چنین سپر دفاعی انتخاب شد؟ واقعیت اینست که ترکیه پروژه ای را از دهۀ پیش در دست اجرا دارد که جایگاه این کشور را در جهان پیش رو تعریف می‌کند. آنکارا برای اجرایی کردن این پروژه، اهدافی را بر اساس جایگاه منطقه‌ای، جهانی و موقعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تعریف کرده است. از سوی دیگر اهمیت ژئوپولیتیک ترکیه موقعیت و جایگاه ویژه‌ای به این کشور در تعاملات منطقه‌ای و بین المللی داده است؛ ترکیه به 3 منطقۀ استراتژیک خاورمیانه، قفقاز و اروپا مشرف است. این وضعیت خاص ترکیه به این کشور اجازه می‌دهد در سیاست‌های امنیتی و دفاعی اروپا، آمریکا و ناتو جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. ترکیه نیز در این میان تلاش می‌کند سهم خود را در تعاملات با طرف غربی در منطقه اطراف خویش بدست آورده و به یک قدرت منطقه‌ای در نظم جدید بین المللی تبدیل گردد. نصب سپر دفاعی و موشک‌های پاتریوت نیز در سایۀ همین تحولات در حال وقوع است که باید نقش همۀ عوامل اشاره شده مورد بررسی قرار گیرد. اما در لابلای اظهارات سیاسی مقامات ترکیه می‌توان تا انداره‌ای به اهداف آنکار نیز پی برد. احمد داوود اوغلو نخست وزیر ترکیه به تازگی اعلام کرده بود: "آنکارا حاضر نیست همسایۀ ترکیه سلاحی داشته باشد که ترکیه آن را نداشته باشد".
موشک‌های ترکیه کدام کشورها را نشانه می‌گیرد؟
کارکرد این موشک‌ها در شرایط فعلی که خاورمیانه دستخوش بحران است، تفاسیر زیادی را تاکنون به همراه داشته است. باید این واقعیت را در نظر داشت که موشک‌های پاتریوت اصولاً دفاعی هستند و توان تهاجمی ندارند.ارتش آمریکا در خلیج فارس و شرق مدیترانه امکانات تهاجمی فراوانی را تدارک دیده است. لذا احتمالا آنها می‌خواهند نقاط ضعف خویش را در برابر هر واکنش متقابل احتمالی به حداقل برسانند. از این رو در وهلۀ اول باید این مسئله را مدنظر داشت که آنها جهت تهدیدات را از کدام سو دیده و یا فرض کرده اند و در پی آن سپرهای موشکی نصب شده در ترکیه قرار است کدام یک از آنها را خنثی نماید.
منشاً تهدیدات می‌تواند ایران، سوریه و حتی روسیه و چین باشد. همۀ این کشورها می‌توانند منشأ تهدید احتمالی سرزمین، منافع و کشورهای متحد و دوست آمریکا باشند. در واقع این موشک‌ها قرار است امنیت منافع و سرزمین آمریکا، متحدین آمریکا و کشورهای دوست آمریکا(کشورهای خلیج فارس) را تأمین کند و محتملا در اقصی نقاط خاورمیانه، آسیا و اروپا نصب خواهد شد. اما نمی توان گفت که دفاع موشکی در حال نصب در ترکیه مستقیما برای دفاع از اسرائیل در برابر تهدیدات فرضاً موشکی جمهوری اسلامی ایران برنامه‌ریزی شده است. پیشتر در اروپای شرقی و اسرائیل این سیستم ها نصب شده و قرار است این سیستم در خلیج فارس نیز نصب شود، از این رو در تحلیل اهداف و پیامدهای نصب سپر دفاع موشکی ترکیه باید مجموعه‌ای از دلایل و واقعیات داخلی، منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای مدنظر قرار گیرد.
از سویی در خصوص سیاست‌های امنیتی و نظامی آمریکا توجه به این نکته مهم است که بیش از 60% هزینه‌های نظامی جهان در آمریکا مصرف می شود و علیرغم پایان جنگ سرد کاهش قابل توجهی در هزینه های دفاعی آمریکا دیده نمی شود. با این حال علی‌القاعده بایستی برای گنجاندن این حجم عظیم اعتبار در بودجه سالانه، توجیهات قابل قبولی برای جامعه و مالیات دهندگان آمریکائی واقعا وجود داشته و یا با استفاده از اشتباهات دیگران ساخته و فراهم آورده شود.
4952