ذره معلق به هر ماده‌ای غیر از آب خالص گفته می‌شود که در شرایط معمول به حالت جامد و ابعاد بزرگ‌تر از ابعاد مولکولی وجود داشته باشد. معمولا شاخص آلودگی ذرات معلق، ذرات با قطر کمتر از 10 میکرومتر (PM10) است، چراکه این ذرات به راحتی می‌توانند به سیستم تنفسی تحتانی راه یابند و باعث تشدید بیماری‌های قلبی‌ریوی، کاهش مقاومت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماری‌ها، از بین رفتن بافت ریه، آسم کودکان، مرگ‌ومیر زودرس و شیوع سرطان شود. حد مجاز این ذرات براساس برآورد سازمان بهداشت جهانی، 20 میکروگرم بر مترمکعب است؛ یعنی وجود کمتر از 20میلیونیوم گرم ذره معلق در هر متر مکعب از هوا خطری برای انسان ندارد. در مقابل، فراوانی بیش از 380 میلی‌گرم بر مترمکعب ذرات معلق با ظرفیت حیاتی ریه را کاهش می‌دهد.
چند سالی هست که آلایندگی ذرات معلق با معیار جدید PM2.5 (ذرات معلق با قطر کمتر از 2.5 میکرومتر که 30 برابر از قطر موی انسان کوچک‌تر است) تعیین می‌شود، چراکه این ذرات تا اعماق ریه نفوذ کرده و با رسوب در آنجا باعث تحریک ریه می‌شوند. . قرار گرفتن در معرض این ذرات منجر به اثرات کوتاه‌مدتی چون سوزش چشم، گلو، بینی و ریه، سرفه، عسطه، آبریزش بینی و تنگی نفس می‌شود و با گذشت چند هفته، علائم فوق تشدید شده و درنهایت منجر به ابتلا به آسم و یا بیماری‌های قلبی می‌شود.
ذرات معلق هم به شیوه طبیعی و هم به‌طور مصنوعی تولید می‌شوند. فعالیت آتشفشانی، آتش‌سوزی جنگل‌ها، باد، طوفان و گردباد جزو منابع طبیعی تولید ذرات معلق به شمار می‌روند و فرآیندهای احتراقی (مانند احتراق در موتور خودرو، نیروگاه‌های برق و سوختن چوب)، فعالیت صنعتی، راه‌سازی و گردوغبار ناشی از تردد در جاده‌ها هم جزو منابع مصنوعی محسوب می‌شوند.
سازمان بهداشت جهانی، سال گذشته گزارشی از وضعیت آلاینده‌های ذرات معلق را در سطح جهان منتشر کرد که بر اساس دو معیار PM10 و PM2.5 تنظیم شده بود. آمار آلایندگی ذرات معلق در کشور ایران که بر اساس گزارش‌های سازمان حفاظت از محیط زیست استخراج شده بود، فقط آلایندگی PM10 را در بر می‌گرفت. همان‌طور که در جدول 1 ملاحظه می‌کنید، ایران هشتمین کشور آلوده از نظر ذرات معلق به شمار می‌آید.
|
جدول 1: آلوده‌ترین کشورهای جهان بر اساس معیار ذرات معلق کوچک‌تر از 10 میکرومتر
|
|||
|
رتبه
|
کشور
|
متوسط سالیانه PM10 (میکروگرم بر متر مکعب) |
سال
|
|
1
|
مغولستان
|
279
|
2008
|
|
2
|
بوتسوانا
|
216
|
2005
|
|
3
|
پاکستان
|
198
|
2003-2004
|
|
4
|
سنگال
|
145
|
2010
|
|
5
|
عربستان سعودی
|
143
|
2003
|
|
6
|
مصر
|
138
|
2008
|
|
7
|
امارات متحده عربی
|
132
|
2008
|
|
8
|
ایران
|
124
|
2009
|
|
9
|
نیجریه
|
124
|
2006
|
|
10
|
کویت
|
123
|
2003
|
|
11
|
بنگلادش
|
120
|
2007
|
|
12
|
بوسنی و هرزگوین
|
117
|
2008
|
|
13
|
هند
|
109
|
2008
|
|
14
|
نپال
|
106
|
2005
|
|
15
|
چین
|
98
|
2009
|
|
16
|
غنا
|
98
|
2008
|
|
17
|
میانمار
|
94
|
2007
|
|
18
|
بولیوی
|
82
|
2007
|
|
19
|
تونس
|
80
|
2006
|
|
20
|
سریلانکا
|
77
|
2008
|
|
21
|
پرو
|
74
|
2010
|
|
22
|
کلمبیا
|
71
|
2005-2007
|
|
23
|
یوگسلاوی سابق
|
70
|
2008
|
|
24
|
ماداگاسکار
|
68
|
2003
|
|
25
|
ترکیه
|
66
|
2008
|
|
26
|
تانزانیا
|
64
|
2005-2006
|
|
27
|
شیلی
|
62
|
2007-2008
|
|
28
|
کره شمالی
|
61
|
2007
|
|
29
|
بلغارستان
|
60
|
2008
|
|
30
|
رژیم اشغالگر قدس
|
59
|
2009
|
|
31
|
مکزیک
|
55
|
2009
|
|
32
|
اندونزی
|
55
|
2008
|
|
33
|
قبرس
|
53
|
2007
|
|
34
|
لبنان
|
53
|
2004
|
|
35
|
السالوادور
|
52
|
2007
|
|
36
|
آفریقای جنوبی
|
52
|
2009
|
در جدول 2 می‌توانید وضعیت آلوده‌ترین شهرهای جهان را از نظر سطح آلودگی ذرات معلق مشاهده کنید. همان‌طور که می‌بینید، شهر اهواز با متوسط سالانه 372 میکروگرم بر مترمکعب که نزدیک به 19 برابر حد مجاز سازمان بهداشت جهانی است، آلوده‌ترین شهر جهان به شمار می‌آید.
|
جدول 2 : آلوده‌ترین شهرهای جهان بر اساس ذرات معلق کوچک‌تر از 10 میکرومتر
|
||||
|
رتبه جهانی
|
کشور
|
شهر
|
متوسط سالانه آلایندگی PM10 (میکروگرم بر مترمکعب) |
سال
|
|
1
|
ایران
|
اهواز
|
372
|
2009
|
|
2
|
مغولستان
|
اولانباتار
|
279
|
2008
|
|
3
|
ایران
|
سنندج
|
254
|
2009
|
|
4
|
هند
|
لودیانا
|
251
|
2008
|
|
پاکستان
|
کویته
|
251
|
2003-2004
|
|
|
6
|
ایران
|
کرمانشاه
|
229
|
2009
|
|
7
|
پاکستان
|
پیشاور
|
219
|
2003-2004
|
|
8
|
بوتسوانا
|
گابورون
|
216
|
2005
|
|
9
|
ایران
|
یاسوج
|
215
|
2009
|
|
10
|
هند
|
کانپور
|
209
|
2008
|
|
11
|
پاکستان
|
لاهور
|
200
|
2003-2004
|
|
12
|
هند
|
دهلی
|
198
|
2008
|
|
13
|
پاکستان
|
کراچی
|
193
|
2003-2004
|
|
14
|
پاکستان
|
اسلام آباد
|
189
|
2003-2004
|
|
15
|
هند
|
لاکنو
|
186
|
2008
|
|
16
|
پاکستان
|
راول پندی
|
185
|
2003-2004
|
|
17
|
ایران
|
ارومیه
|
183
|
2009
|
|
18
|
ایران
|
قم
|
176
|
2009
|
|
19
|
هند
|
ایندور
|
174
|
2008
|
|
20
|
ایران
|
خرم آباد
|
168
|
2009
|
|
21
|
هند
|
آگرا
|
165
|
2008
|
|
22
|
امارات متحده عربی
|
العین
|
158
|
2008
|
|
23
|
عربستان سعودی
|
ریاض
|
157
|
2003
|
|
24
|
عربستان سعودی
|
الهفوف
|
151
|
2003
|
|
25
|
چین
|
لانژو
|
150
|
2009
|
|
26
|
هند
|
کلکته
|
148
|
2008
|
|
27
|
ترکیه
|
وان
|
146
|
2008
|
|
28
|
سنگال
|
داکار
|
145
|
2010
|
|
29
|
عربستان سعودی
|
مکه
|
142
|
2003
|
|
30
|
چین
|
زینینگ
|
141
|
2009
|
|
31
|
چین
|
اورومچی
|
140
|
2009
|
|
32
|
هند
|
فریدآباد
|
139
|
2008
|
|
33
|
مصر
|
قاهره
|
138
|
2008
|
|
34
|
مکزیک
|
مکزیکالی
|
137
|
2009
|
|
35
|
هند
|
جبل پور
|
136
|
2008
|
|
36
|
بنگلادش
|
داکار
|
134
|
2007
|
|
37
|
هند
|
بمبئی
|
132
|
2008
|
|
38
|
هند
|
زنباد
|
131
|
2008
|
|
39
|
ایران
|
ایلام
|
129
|
2009
|
|
عربستان سعودی
|
جده
|
129
|
2003
|
|
|
41
|
هند
|
الله آباد
|
128
|
2008
|
|
42
|
ایران
|
بوشهر
|
125
|
2009
|
|
ایران
|
کرمانشاه
|
125
|
2009
|
|
|
44
|
چین
|
جینان
|
123
|
2009
|
|
کویت
|
کویت
|
123
|
2004
|
|
|
46
|
نیجریه
|
لاگوس
|
122
|
2006
|
|
47
|
چین
|
پکن
|
121
|
2009
|
|
عربستان سعودی
|
دمام
|
121
|
2003
|
|
|
49
|
هند
|
پاتنا
|
120
|
2008
|
|
50
|
بوسنی و هرزگوین
|
سارایوو
|
117
|
2008
|
|
امارات متحده عربی
|
ابوظبی
|
117
|
2008
|
|
|
52
|
هند
|
مروت
|
115
|
2008
|
|
53
|
چین
|
زی آن
|
113
|
2009
|
|
54
|
هند
|
جیپور
|
112
|
2008
|
|
ایران
|
قزوین
|
112
|
2009
|
|
|
56
|
اندونزی
|
مدان
|
111
|
2008
|
|
چین
|
چنگ دو
|
111
|
2009
|
|
|
چین
|
هه فی
|
111
|
2009
|
|
|
59
|
چین
|
شنیانگ
|
110
|
2009
|
|
60
|
عربستان سعودی
|
ینبوع
|
108
|
2003
|
|
61
|
نپال
|
دره کاتماندو
|
106
|
2005
|
|
چین
|
تای یوان
|
106
|
2009
|
|
|
هند
|
ورانسای
|
106
|
2008
|
|
|
64
|
چین
|
چانگ کینگ
|
105
|
2009
|
|
چین
|
ووهان
|
105
|
2009
|
|
|
ایران
|
اصفهان
|
105
|
2009
|
|
|
67
|
چین
|
شیجیاژوانگ
|
104
|
2009
|
|
ترکیه
|
کنیا
|
104
|
2008
|
|
|
69
|
ترکیه
|
کارس
|
103
|
2008
|
|
ایران
|
همدان
|
103
|
2009
|
|
|
71
|
ایران
|
اراک
|
102
|
2009
|
|
72
|
چین
|
هاربین
|
101
|
2009
|
|
چین
|
تیان جین
|
101
|
2009
|
|
|
74
|
چین
|
نانجینگ
|
100
|
2009
|
|
ترکیه
|
دنیزلی
|
100
|
2008
|
|
|
76
|
چین
|
ژنگژو
|
99
|
2009
|
|
هند
|
پونا
|
99
|
2008
|
|
|
78
|
ترکیه
|
هاتای
|
98
|
2008
|
|
هند
|
نگپور
|
98
|
2008
|
|
|
غنا
|
آکرا
|
98
|
2008
|
|
|
81
|
چین
|
هنگ ژو
|
97
|
2009
|
|
82
|
ایران
|
تهران
|
96
|
2009
|
|
میانمار
|
یانگون
|
96
|
2007
|
|
|
84
|
ترکیه
|
ارزروم
|
95
|
2008
|
|
85
|
هند
|
بوپال
|
93
|
2008
|
|
86
|
چین
|
چانگ شا
|
92
|
2009
|
|
87
|
هند
|
ویجایاوادا
|
91
|
2008
|
|
88
|
مکزیک
|
تکات
|
90
|
2009
|
|
چین
|
یین چوان
|
90
|
2009
|
|
|
هند
|
بنگلور
|
90
|
2008
|
|
در جدول 3 نیز می‌توانید وضعیت آلودگی شهرهای کشور را مشاهده کنید. شهر تهران با متوسط سالانه 96 میکروگرم ذره معلق کوچک‌تر از 10 میکرومتر در هر مترمکعب هوا، هشتادودومین شهر آلوده جهان و پانزدهمین شهر آلوده کشور محسوب می‌شود. توجه داشته باشید که این آمار، متوسط آلایندگی را نشان می‌دهد و بدان معنی است که اگر تمام روزهای سال را درنظر بگیریم، شهر اهواز آلوده‌ترین هوا را در بین شهرهای ایران دارد. همان‌طور که در شهر اهواز هم روزهایی با هوای پاک وجود دارد، در برخی شهرهای دیگر مانند تهران، عواملی مانند وارونگی هوا می‌تواند این شهر را برای چند روز در صدر آلوده‌ترین هوای شهرهای کشور قرار دهد.
|
جدول 3 : آلودگی ذرات معلق کوچک‌تر از 10 میلی‌متر (PM10) در کشور ایران
|
||||||||
|
متوسط سالانه PM10 |
تعداد ایستگاه‌های اندازه‌گیری در مناطق ...
|
پوشش زمانی
|
||||||
|
رتبه
|
شهر
|
میکروگرم بر مترمکعب |
ترافیک شهری |
مسکونی تجاری |
شهری و حومه |
صنعتی
|
فضای سبز
|
(%)
|
|
1
|
اهواز
|
372
|
1
|
3
|
0
|
0
|
0
|
100
|
|
2
|
سنندج
|
254
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
35
|
|
3
|
کرمانشاه
|
229
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
62
|
|
4
|
یاسوج
|
215
|
0
|
0
|
0
|
0
|
1
|
20
|
|
5
|
ارومیه
|
183
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
100
|
|
6
|
قم
|
176
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
15
|
|
7
|
خرم‌آباد
|
168
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
48
|
|
8
|
ایلام
|
129
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
100
|
|
9
|
بوشهر
|
125
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
20
|
|
کرمان
|
125
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
100
|
|
|
11
|
قزوین
|
112
|
1
|
0
|
0
|
0
|
0
|
20
|
|
12
|
اصفهان
|
105
|
2
|
2
|
0
|
0
|
0
|
100
|
|
13
|
همدان
|
103
|
0
|
1
|
0
|
0
|
0
|
57
|
|
14
|
اراک
|
102
|
3
|
2
|
1
|
0
|
0
|
83
|
|
15
|
تهران
|
96
|
9
|
10
|
6
|
1
|
0
|
100
|
|
16
|
مشهد
|
87
|
3
|
2
|
1
|
0
|
0
|
100
|
|
17
|
تبریز
|
82
|
2
|
2
|
0
|
0
|
0
|
67
|
|
18
|
شیراز
|
70
|
1
|
1
|
0
|
0
|
0
|
100
|
5353