مینا عینی‌فر: روزهای نزدیک به عید نوروز شکل پیاده‌روها عوض می‌شود. پیاده‌روها شلوغ‌تر می‌شوند و بساط‌های دستفروشی این جا و آن جا پهن می‌شود. مترو هم با وجود مشکلات قانونی و برخورد با دست‌فروشان، انگار شب عید که مردم تب و تاب خرید و نو شدن دارند جای بیشتری برای دست‌فروش‌ها دارد.
دستفروشی زنان در مترو یکی از شکل‌های رایج دستفروشی در ایران است که از دید جامعه‌شناسان و مطالعاتشان پنهان نمانده است. در حالی که دستفروشی در مترو شغلی کاذب به حساب می‌آید، آمار نشان از افزایش سال به سال تعداد زنان دست‌فروش مترو دارد. طبق آمار به دست آمده از حراست کل مترو، تعداد دست‌فروشانی که با آنها از سوی مامورین حراست برخورد شده است، در سال 86 برابر 551 نفر، در سال 87 برابر 612 نفر و در سال 88 برابر 879 نفر بوده است.
مصاحبه با 30 دست‌فروش در قالب یک تحقیق در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران نشان داده این زنان دلایل مشترکی برای دستفروشی در مترو دارند. 33درصد آنها سرپرست خانواده‌شان هستند و بقیه با انگیزه همیاری خانواده، عادت و کسب درآمد و استقلال و تفنن این کار را انجام می‌دهند.
این دسته از زنان به اجبار به دستفروشی در مترو روی آورده‌اند و مشکل اقتصادی و تامین نیازها مهم‌ترین مساله آنهاست. بعضی از آنها بنا به دلایلی مثل فوت، طلاق یا زندانی شدن همسر، سرپرست خانواده خود را از دست داده‌اند و باید به تنهایی مخارج زندگی را تامین کنند.
دسته‌ای دیگر از این زنان متاهل و بدسرپرست هستند و همسرشان به دلایلی مثل اعتیاد و از کارافتادگی نمی‌تواند هزینه زندگی را تامین کند. این زنان علاوه بر تامین هزینه‌های خود باید هزینه زندگی همسرشان را هم تامین کنند. دختران مجرد هم بخشی از زنانی را تشکیل داده‌اند که به دلیل سرپرستی خانواده دستفروشی می‌کنند.
این دختران به دلایلی مثل فوت سرپرست خانواده یا از کار افتادگی او و ناتوانی مادر دستفروشی می‌کنند و به نان‌آور خانه تبدیل شده‌اند.
دست‌فروشانی که به دنبال همیاری خانواده و افزایش درآمد هستند 26.6درصد زنان دست‌فروش مترو را تشکیل داده‌اند که درآمدشان مکمل درآمد اصلی خانواده و جبران کننده کمبود درآمد سرپرست خانواده است.
دستفروشی به دلیل عادت و کسب درآمد انگیزه 26.6درصد زنان بوده که راهی برای فرار از زندگی روزمره و انزوای خانه است و به نیازهای درجه دوم این زنان پاسخ می‌دهد. آنها مدت زمان کمتری را در مترو می‌گذرانند و فقط وقتی نیاز مالی داشته باشند برای دستفروشی می‌آیند.
13.3 درصد این زنان هم با انگیزه استقلال مالی و تفنن به مترو می‌آیند و به خانواده‌های طبقه متوسط تعلق دارند. آنها کار می‌کنند تا از کار بی‌مزد خانگی فرار کنند و بعضی از آنها با دوستان یا اعضای خانواده به صورت گروهی به مترو می‌آیند و دستفروشی می‌کنند. نارضایتی والدین این گروه از زنان درباره شغل‌شان نقطه مشترک آنهاست.
علاوه بر این بعضی عوامل مثل انعطاف داشتن زمان و شرایط کار در مترو، زنانه بودن محیط، و نداشتن نیاز به سابقه کار و مهارت خاص از عواملی است که زنانی را که اغلب از نظر تحصیلات و مهارت در سطح پایینی قرار دارند به این شغل جذب می‌کند.
در نمودار زیر دلایل رشد دستفروشی در مترو را می بینید:
همچنین در جدول زیر سهم دلیل دستفروشی زنان را می بینید؛
|
دسته‌بندی دلایل دستفروشی زنان
|
میزان
|
درصد متاهلین
|
درصد مجردین
|
|
سرپرستی خانواده
|
33.3 درصد
|
80درصد
|
20 درصد
|
|
همیاری خانواده
|
26.6 درصد
|
62.5 درصد
|
37.5 درصد
|
|
عادت و کسب درآمد
|
26.6 درصد
|
37.5 درصد
|
62.5 درصد
|
|
استقلال مالی و تفنن
|
13.3 درصد
|
25 درصد
|
75 درصد
|
4747