محمد سرابی
با قتل «کمال حمامی» از فرماندهان ارتش آزاد سوریه، کشمکش در پشت جبهه مخالفان جدی ترشده است و سازمان «کشور شام و عراق اسلامی» که وابستگی مستقیمی به القاعده دارد با این کار بی اعتمادی میان دشمنان دولت دمشق را به شدت افزایش داد. حامیان غربی این گروه‌ها هم دچار این سردرگمی و تردید شده‌اند که شاید حمایت آن‌ها به جای نابودی اسد منجر به ایجاد «لشگر اسامه بن لادن» در خاورمیانه شود.
در هفته‌های اخیر مخالفان بشار اسد چند نقطه استراتژیک را به نیروهای ارتش واگذار کردند. درگیری‌های داخلی مصر و سقوط دولت مرسی هم به نفع موضع بشار اسد منتهی شد. در واقع بر هم خوردن ثبات در مصر می‌تواند به تقویت این نظریه منتهی شود که انقلاب‌های عربی نمی‌توانند به برقراری یک حکومت توانا و منظم منجر شوند. اسد و هواداران او هم این نظریه را ترویج می‌کنند که درگیری با دولت مرکزی و از میان برداشتن آن پس از مدتی به هرج و مرج و ناامنی ختم خواهد شد. اگرچه اتفاقاتی که در تونس افتاده است، روند دیگری را نشان می‌دهد، اما مصر با توجه به جایگاه خود در جهان عرب معیار قوی‌تری برای محاسبه نتایج احتمالی است.
در این میان عامل زیانبار دیگری موضع مخالفان اسد را تضعیف می‌کند و آن حضور القاعده در جنگ داخلی است. در ابتدای ناآرامی‌ها گفته می‌شد برخی از گروه‌ها وابستگی‌هایی به القاعده دارند یا از سوی آن حمایت می‌شوند ولی چند حادثه باعث شد تا ارزیابی‌ها به سمت دیگری حرکت کند. فرض کنونی بر این است که القاعده در سوریه ارتشی دارد که شاید پرچم رسمی آن را حمل نکند ولی تا حد بسیار زیادی اهداف این سازمان تروریستی را دنبال می‌کند.
پیش از این نیز در صحرای آفریقا از ارتش القاعده سخن گفته شده بود. در ماجرای گروگانگیری تاسیسات پالایشگاه الجزایر و ادامه آن که به درگیری‌های داخلی کشور مالی انجامید، واحد‌های شبه نظامی با پرچم القاعده و فرماندهی «مختار بالمختار» به جنگ با نیروهای دولتی پرداختند اما این ارتش ویژگی‌هایی داشت که آن را از نیروهای امروز سوریه متفاوت می‌کرد. گروه بالمختار سابقه طولانی در باجگیری داشتند و با اینکه چند بار خود را وابسته و جداشده از القاعده معرفی کردند باز هم همان هویت «راهزن» را حفظ کرده بودند. دیگر ویژگی گروه بالمختار و گروهای مشابه صحرای آفریقا این است که در هیچ «خط مقدمی» نمی‌جنگند.
جنگ داخلی سوریه فرصت‌های جدیدی در اختیار القاعده قرار داد. سازمان تروریستی اسامه بن لادن توانست تجربه‌هایی از اداره یک ارتش و جنگیدن در خطوط نبرد را به دست آورد، برای جنگ برنامه ریزی کند و در آخرین اتفاق - بنا به برخی اطلاعات منتشر شده - با فرمانده یکی از دیگر گروه‌ها به مذاکره بنشیند که البته این ملاقات از ابتدا به صورت تله‌ای برای قتل او در آمد. اکنون مخالفان اسد باید هم به مبارزه با دولت مرکزی بیندیشند و هم اصطکاک‌های داخلی را کاهش دهند و در عین حال حمایت غربی‌ها را حفظ کنند.
صحنۀ فجیع پاره‌کردن سینۀ سرباز دولتی و خوردن قلب او از سوی یکی از افراطی‌های مسلح هم تجربه خاص دیگری مخصوص سوریه بود که در مقابل دوربین آزمایش شد و تاثیر تبلیغاتی فراوانی بر جای گذاشت. باید دید سرکردگان القاعده این بار هم قلب دشمنانشان را خورده اند یا اینکه به کشتن او اکتفا کردند.
5252