محمود حاج‌زمان: زمانی‌که دانشگاه کرنل رصدخانه آرسیبو را در پورتوریکو و نزدیک خط استوا ساخت، بشر هنوز روی ماه قدم نگذاشته بود. با این وجود، این رصدخانه قادر بود بدون آنکه نیازی به حرکت دادن بشقاب 300 متری خود داشته باشد، به مشاهده سیارات منظومه شمسی بپردازد.
به گزارش پاپ‌ساینس، از زمان ساخت رصدخانه آرسیبو، این رصدخانه کمک‌رسان نسل‌های مختلف اخترشناسان بوده است. در اوایل کار، اخترشناسان رادار و ابزارهای رادیویی آن را برای کشف پایه‌های علم اخترشناسی؛ مانند سرعت چرخش سیارات عطارد و زهره، و تهیه نقشه عوارض سطحی ماه و سیارات همسایه زمین به کار گرفتند. بعدها، داده‌های این رصدخانه منجر به کشف نخستین منظومه سیاره‌ای شد که به دور خورشیدی بیگانه می‌چرخید. امروزه، این رصدخانه کماکان یکی از بزرگ‌ترین رادیو تلسکوپ‌های فعال دنیا است و 24 ساعت شبانه‌روز در خدمت دانشمندان است. اخترشناسان از داده‌های آرسیبو خصوصا برای مطالعه اجرام دوردست مانند کهکشان‌ها، سیارک‌ها و تپ اخترها استفاده می‌کنند.
به افتخار پنجاهمین سالگرد تولد این رصدخانه در روز 1 نوامبر / 10 آبان، به برخی از بزرگ‌ترین لحظات تاریخ این رصدخانه و دیگر عکس‌های دیدنی آن نگاهی می‌اندازیم.
2- الو، زهره؟
در سال 1967 / 1346، دانشجویی به نام ری یورگن با استفاده از داده‌های آرسیبو عارضه‌ای جدید را روی زهره کشف کرد که بعدها ماکسول نامیده شد. شاید به نظر شما این تصویر بی‌کیفیت و مات به نظر رسد؛ اما در زمانی‌که اخترشناسان هنوز مشغول تعیین اطلاعات پایه‌ای همچون سرعت چرخش سیارات داخلی منظومه شمسی بودند، گنجی ارزشمند به شمار می‌رفت. پس از اصلاح و نوسازی آرسیبو، این رصدخانه توانست تا تصاویر سطحی شفاف‌تری را تهیه کند.
4- گوش دادن به تپ اخترها
در اواخر دهه 1960 میلادی / 1340 شمسی، اخترشناسانی که به داده‌های آرسیبو و سایر رادیوتلسکوپ‌های دنیا گوش می‌دادند، نخستین تپ اخترها را کشف کردند. تپ اخترها ستاره‌های نوترونی چرخانی هستند که از انفجارهای ابر نواختری ستارگان سنگین باقی مانده‌اند. این ستارگان پالس‌هایی رادیویی را در بازه‌های منظم از خود ساطع می‌کنند، که باعث شده بود اخترشناسان در ابتدا فکر کنند که آنها پیام‌هایی از بیگانگان هوشمند فرازمینی هستند.
اخترشناسان هنوز از داده‌های آرسیبو برای مطالعه تپ اخترها استفاده می‌کنند، اگرچه امروزه ابزارهای دیگری نیز برای تهیه تصاویر شفاف‌تر ساخته شده است. عکس بالا تپ اختر بادبان را در صورت فلکی بادبان (شراع) نشان می‌دهد؛ تپ اختری که عکس آن همین امسال و توسط رصدخانه فضایی پرتو ایکس چاندرا ناسا تهیه شده است.
6- نقشه‌برداری از همسایگان
در دو دهه اول عمر آرسیبو، داده‌های راداری این رصدخانه به اخترشناسان کمک کرد بدون آنکه زمین را ترک کنند، نقشه سطح ماه و سیارات نزدیک به زمین را ترسیم کنند. عکس بالا، تصویری است که همچون قطعات کنار هم چیده شده کاشی، نقشه سطح زهره را نشان می‌دهد. نقشه‌برداری آرسیبو از سطح مریخ به ناسا کمک کرد تا محل فرود مریخ‌نشین وایکینگ 1 را تعیین کنند.
8- سرنخ‌های روشن
انعکاس امواج رادار از سطح یخ، با انعکاس آن از سطح صخره‌های سیلیسی که بخش اعظم عطارد را پوشانده است تفاوت دارد. با استفاده از همین ویژگی و داده‌های رادار رصدخانه آرسیبو، اخترشناسان موفق شدند نخستین شواهد وجود یخ قطبی روی جهنم داغ‌ترین سیاره منظومه شمسی را به دست آورند. بعدها، فضاپیماهایی که به ملاقات این سیاره رفتند، شواهد محکم‌تری در تایید این یافته پیدا کردند. عکس بالا نواحی اطراف قطب شمال عطارد را نشان می‌دهد که بر اساس داده‌های آرسیبو در آنجا یخ وجود داشت.
10- دهانه‌های ماه
در دهه 1990 / 1370، اخترشناسان با استفاده از داده‌های آرسیبو اقدام به جستجوی یخ در دهانه‌های برخوردی ماه نمودند. این عکس از داده‌های آرسیبو طی همین دوره ساخته شده است، که البته در نهایت منجر به یافت هیچ چیز نشد. علامت مثبت سفیدرنگ نشانگر قطب شمال ماه است.
12- دنیاهای دیگر
نخستین مدرک از وجود منظومه‌ای سیاره‌ای که به دور ستاره‌ای به جز خورشید ما در حال گردش است، توسط آرسیبو به دست آمد.
14- سیارک استخوانی
این استخوان سگ در حقیقت سیارکی با شکل غیرعادی است که کلئوپاترا-216 نام دارد. در سال 2000 / 1379، نرم‌افزارهای رایانه‌ای با تحلیل سیگنال‌های راداری آرسیبو این مدل سه‌بعدی از جرم مذکور را خلق کردند. سیارک کلئوپاترا حدود 220 کیلومتر طول دارد.
53275