زهرا مهاجری: شاید 172 سال پیش که اولین رسانه مکتوب منتشر شد، هیچ‌کس فکرش را هم نمی‌کرد که روزی روزنامه و در کل رسانه با اختراع اینترنت دستخوش تحولات بزرگی شود اما عوض شدن دوره و زمانه، خیلی چیزها را تغییر داده. با گسترده شدن تکنولوژی‌های ارتباطی، ذائقه‌ها، سلیقه‌ها، علاقه‌مندی‌ها، تفریحات و خلاصه همه چیز تغییر کرده. اولین و بزرگ‌ترینِ این تغییرات را می‌شود در رسانه‌ها مشاهده کرد. حالا رسانه‌های الکترونیک، از 12-10 سال پیش که به دنیا آمدند تا امروز، جای خود را بسیار در بین مخاطبان و کاربران باز کرده‌اند و بسیار محبوب شده‌اند.
روزنامه الکترونیک، هووی زیبا و جذاب روزنامه‌های سنتی
با به وجود آمدن اینترنت به عنوان غنی‌ترین تکنولوژی ارتباطی، نوع جدیدی از روزنامه‌نگاری به نام روزنامه‌نگاری الکترونیک رواج پیدا کرد. این اتفاق در دنیا برای اولین بار در سال 1992 افتاد و به فاصله نه چندان زیادی در کشور خودمان رایج شد.
کم‌کم خبرگزاری‌های برخط و سایت‌های خبری گوناگون جای خود را باز کردند و هر کس به اینترنت دسترسی داشت، در سریع‌ترین زمان ممکن می‌توانست اخبار را چندثانیه پس از مخابره بخواند و نیازی نبود برای مطلع شدن از چیزی، تا شنیدن اخبار از تلویزیون یا احیاناً خواندن روزنامه فردا صبر کند.
برنامه‌ریزان رسانه‌ای پیش‌بینی کردند که تا چند سال دیگر، تمامی روزنامه‌های چاپی به صورت نسخه الکترونیک روی سیستم‌ها، تبلت‌ها و گوشی‌های همراه قابل مطالعه باشد و همین پیش‌بینی، شمارش معکوس برای فرارسیدن مرگ روزنامه‌نگاری سنتی را آغاز کرد.
این تحول، روزنامه‌نگاری سنتی را با چالشی بزرگ روبه‌رو کرد اینکه نکند این هووی جوان، زیبا و جذاب، روزنامه سنتی را از رونق بیندازد.
چه کسانی هنوز روزنامه می‌خوانند؟
هر چقدر هم که اینترنت جای خود را باز کرده باشد، باز هم صحنه ایستادن مردم جلوی کیوسک روزنامه‌فروشی و خواندن نیم‌صفحه رنگارنگ روزنامه‌ها صحنه دور از ذهن و فراموش‌شده‌ای نیست. با اینکه در ایران از رونق اینترنت و رواج روزنامه‌نگاری الکترونیک تنها یک دهه می‌گذرد، تغییر ذائقه مخاطبین بسیار پررنگ و مشهود است اما باز هم روزنامه‌ها با تغییراتی که در خود ایجاد کرده‌اند، مخاطبان خود را دارند. طبق آماری که اخیراً گرفته شده، گروه سنی 18 تا 25 سال علاقه بیشتری به خواندن خبر و مطلب از اینترنت دارند و 50 تا 60 ساله‌ها، همچنان طرفداران پروپاقرص این رسانه قدیمی هستند. مخاطبان روزنامه‌های سنتی را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
عادت‌کرده‌ها: وقتی 30-20 سال هر روز، همان موقع که نان صبحانه‌ات را می‌خری سر راه یک روزنامه هم بگیری و بیاوری و همان صبح مشغول خواندنش شوی، روزنامه خریدن و خواندن می‌شود عادت و یکی از برنامه‌های ثابت روزانه‌ات! یکی از مستحکم‌ترین طرفداران روزنامه‌ها، قدیمی‌ها و پیرترها هستند؛ آنهایی که از زمانی که فقط دو روزنامه در کشور چاپ می‌شد تا الان، اعتمادشان به روزنامه را از دست نداده‌اند و نه فقط به خاطر دسترسی نداشتن به اینترنت که به خاطر عادتی که دارند مشتری روزنامه‌ها باقی می‌مانند. اعضای این گروه اقبال بیشتری به روزنامه‌های قدیمی مثل کیهان و اطلاعات و همشهری دارند و فارغ از هرگونه جناح سیاسی، همان قدیمی‌ها را مطالعه می‌کنند.
ورزشی‌خوان‌ها: هنوز هم پرطرفدارترین روزنامه‌های داخلی، ورزشی‌ها هستند. با اینکه اخبار ورزشی به طور لحظه‌ای از اینترنت و رسانه‌های آنلاین به گوش ورزشی‌دوست‌ها می‌رسد اما باز هم این روزنامه‌ها با پرداختن به حواشی و افشای برخی مطالب، طرفداران خود را پای کیوسک‌ها می‌کشانند، به طوری که صبح‌ها، اکثر فروش دکه‌های روزنامه‌فروشی از این روزنامه‌‌هاست و در تاکسی و اتوبوس و مترو، دست خیلی از جوان‌ها و میانسال‌ها این روزنامه‌ها را می‌شود دید. تیترهای جذاب، حواشی خط قرمزدار و عکس‌ها و مصاحبه‌های جنجالی تنها بخشی از رمز موفقیت این روزنامه‌های سرزنده و شاداب است.
مخاطبان خاص: برخی روزنامه‌ها با ایجاد صفحات و ضمیمه‌های خاص، مشتریان خود را جذب کرده‌اند. این صفحات یا ضمائم، به طور خاص به یک مسئله مثل حوادث یا اتفاقات شهری می‌پردازند و در مورد این موضوعات پرونده‌هایی با تیترهای جذاب تهیه می‌کنند. مطالبی که کمتر می‌شود در سایت‌ها یا اخبار منتشرشده پیدایشان کرد. دوستداران حوادث بزرگ‌ترین اعضای این گروه هستند چراکه همیشه صفحات حوادث، یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های روزنامه است. معمولاً پرداختن به جزئیات یک قتل یا جنایت، در صفحات اختصاصی برخی روزنامه‌ها چاپ می‌شود که این جزئیات، در سایت‌های خبری پیدا نمی‌شود. به‌هر‌حال خوب یا بد، این صفحات خیلی‌ها را روزنامه‌خوان نگه می‌دارند!
بی‌اعتمادها: با افزایش قارچ‌گونه تعداد خبرگزاری‌ها و سایت‌های اینترنتی، حجم اخبار مخابره شده بالا رفته است و طبیعتاً این وسط سر برخی ماجراها، ضدونقیض‌گویی‌ها و شایعات بازارش داغ می‌شود؛ شایعاتی که در جو رسانه‌ای منتشر شده و شاید چند دقیقه بعد از انتشار حذف یا ویرایش شود. همین خاصیت رسانه‌های الکترونیک سبب شده تا برخی‌ها به این رسانه اعتماد نداشته باشند و هنوز معتقد باشند سندیت رسانه کاغذی بالاتر است چراکه با دقت بیشتری اخبار و تحلیل‌ها انتخاب می‌شوند و هر شنیده بی‌سندی منتشر نمی‌شود یا اگر منتشر شود، منتشر‌کننده پای حرفی که زده می‌ایستد و امکان دخل و تصرف در آن را ندارد. پس روزنامه همچنان در بین این افراد پررونق است.
تحلیل‌دوست‌ها:با تغییر شیوه‌های اطلاع‌رسانی، دیگر کسی نیست که خبری را از روزنامه صبح دریافت کند. رادیو و تلویزیون و ماهواره و اینترنت، اخبار اولیه را در کمترین زمان به اطلاع مخاطبانشان می‌رسانند اما آنچه روزنامه را از این رسانه‌ها متمایز می‌کند، تحلیلی است که یک رسانه درمورد سوژه‌ای ارائه می‌دهد.
چه بسیارند کسانی که خبری را شب دریافت می‌کنند و منتظرند ببینند فلان روزنامه با فلان جناح سیاسی فردا در مورد این اتفاق چه می‌نویسد و چه تیتری انتخاب می‌کند یا اینکه اصلاً به فلان اتفاق بها می‌دهد و تیتر یکش را به آن اختصاص می‌دهد یا نه. برای این گروه، همیشه تحلیلی که روزنامه‌های صاحب‌نظر در مورد یک اتفاق ارائه می‌دهند و تفاوت دیدگاه‌ها و واکنش‌ها در رسانه‌های مختلف جذاب است و روزنامه را می‌خوانند برای تحلیل خبر نه خود آن.
آمارهایی هم از تعداد روزنامه‌خوانان منتشر شده که نشان می‌دهد حدود 40 درصد از مردم روزنامه می‌خوانند و سهم مردان از این 40 درصد بیشتر از زنان است. تأثیر تاهل و تجرد بر مطالعه و حتی نقش اقلیم در بالا رفتن یا پایین آمدن مطالعه روزنامه در این آمار مشخص شده که نشان می‌دهد سبک زندگی و فرهنگ، در روزنامه‌خوان بودن یا نبودن افراد نقش دارد.
دودی که از کنده روزنامه‌های سنتی بلند شد!
رسانه‌های آنلاین با جذابیت‌های روزافزون خود وارد رقابت شده بودند و تلاش داشتند تا روزنامه‌نگاری بدون کاغذ را رواج دهند؛ اتفاقی که بنا به دلایلی نه در جهان و نه در کشور خودمان هرگز نیفتاد!
با اینکه در دنیا، اینترنت و دسترسی آنلاین به اطلاعات، از ایران به مراتب بهتر است، با این حال مشاهده می‌شود که به هیچ‌وجه روزنامه‌های چاپی، فراموش نشده‌اند و هنوز از اقبال خوبی برخوردارند. مردم کشورهایی مثل چین، هند، ژاپن، آمریکا و آلمان همچنان روزنامه‌خوان‌ترین مردم دنیا هستند و رونق رسانه‌های الکترونیک نتوانسته روزنامه‌های سنتی‌شان را از رونق بیندازد، البته در این بین نمی‌توان منکر تأثیر روزنامه‌های الکترونیکی بر کم شدن تیراژ روزنامه‌های چاپی شد.
یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های روزنامه‌های چاپی نسبت به روزنامه‌های الکترونیک، دسترسی آسان و همه جایی به آنهاست. در هر کجا که باشی، تاکسی، اتوبوس، مترو، محل کار، خانه، هواپیما و... این همراه کاغذی بدون احتیاج به امکانات خاص نه تنها وقتت را پر می‌کند که کلی هم اطلاعات می‌دهد. اگر اینترنت گران و سرعتِ پایین و محدود ایران، بلای جان هرکار و هر چیزی است، این بار به کمک روزنامه‌های چاپی آمده و محبوبیت آنها را حفظ می‌کند.
یکی دیگر از ویژگی‌های روزنامه‌های چاپی، دسته‌بندی و نظم آنهاست. این نظم باعث می‌شود تا کسانی که ذهنشان سردرگمی سایت‌های اینترنتی را برنمی‌تابد، همچنان مخاطب روزنامه باقی بمانند و تیترهای بزرگ و کوچک با موضوعات مختلف و به قول معروف درهم و برهم، نظم ذهنشان را به هم نزند. گرافیک و ستون‌بندی منظم و عکس مرتبط با موضوع، از آن ویژگی‌هایی است که روزنامه‌ها را همچنان زنده نگه داشته است.
ثبات خبری و پرهیز از انتشار شایعات بی‌اساس و سندیت داشتن اخبار که در بالا اشاره شد هم یکی دیگر از مزیت‌های روزنامه‌های چاپی است.
در هر حال، اینکه بعد از گذشت 20 سال در جهان و بیش از 10 سال در ایران، هنوز روزنامه‌های چاپی زنده‌اند، می‌تواند امید به زندگی روزنامه‌های چاپی را بیشتر کند! هنوز هستند کسانی که بوی کاغذ کاهی و سرب و دست گرفتن روزنامه را با نگاه کردن به پیشرفته‌ترین تبلت‌ها و لپ‌تاپ‌ها عوض نمی‌کنند و همچنان روزنامه، یکی از اعضای خانواده‌شان باقی می‌ماند.
5757