رضا رضایی
رجب طیب اردوغان که این روزها سودای ریاست جمهوری ترکیه را در سر می پروراند، با یک موضعگیری بسیار نادر ارامنه را غافلگیر کرد.
نخست وزیر ترکیه، که بارها واکنش های تندی نسبت به ایراد اتهام به نیاکانش درباره کشتار ارامنه از خود نشان داده بود روز چهارشنبه در اقدامی ناباورانه خواستار عذرخواهی برای نسل کشی ارامنه در سال ۱۹۱۵ شد.
به گزارش ویکی پدیا نسل‌کشی ارامنه که گاهی با عناوین دیگری چون هولوکاست ارامنه، کشتار ارامنه و نیز توسط خود ارمنی‌ها با عنوان جنایت بزرگ شناخته می‌شود، به نابودی از پیش برنامه‌ریزی شده جمعیت ارمنی ساکن سرزمین‌های تحت کنترل امپراتوری عثمانی در خلال و درست پس از جنگ جهانی اول (1915 تا 1917 میلادی) توسط دولتمردان عثمانی و رهبران قیام ترکان جوان گفته می‌شود.
دفتر اردوغان با صدور بیانیه ای گفته است: «امیدواریم که روح ارامنه ای که در شرایط اوایل قرن بیستم جان باختند، شاد باشد و به نوه های آنان تسلیت می گوییم."
وی در آستانه نود و نهمین سالگرد کشتار ارامنه در بیانیه‌ای مکتوب که به 9 زبان منتشر شد، اعلام کرد: ما برای ارامنه‌ای که جان خود را در دوران اوایل قرن 20 طلب آمرزش و با نوادگان آنها ابراز همدردی می‌کنیم.
نخست‌وزیر ترکیه ابراز امیدواری کرد، مردمانی که متعلق به یک جغرافیا هستند و آداب و رسوم مشابهی دارند، بتوانند با بلوغ فکری درباره گذشته خود صحبت کنند.
مخالفت ملی گراها
با این همه این اقدام اردوغان در شب 24 آوریل، با واکنش های متفاوتی روبرو شد. برخی از گروهای رقیب داخلی اردوغان را به خاطر این موضعگیری شماتت کرده و مورد انتقاد قرار دادند.
با وجود اینکه اردوغان دربیانیه خود کشتار ارامنه را کم اهمیت دانسته و آن را در چارچوب اوضاع پرهرج و مرج جنگ جهانی اول قرار داده است، ملی گراهای ترکیه به شدت اردوغان را به خاطر این اقدام مورد حمله و انتقاد قرار داده اند. ممکن است در روزهای آینده خشم ناسیونالیست های ترکیه از این اقدام اردوغان گسترش یابد. آنها در صدسال گذشته همواره کشتار ارامنه را تکذیب یا کوچک کرده‌اند. ناسیونالیست‌ها می‌گویند که شورش‌های ارامنه زمانی آغاز شد که افسران جوان ترکیه مشغول مقاومت در برابر مطامع استعماری بریتانیا بودند و مردم منطقه بیش از هر زمانی به وحدت نیاز داشتند.
تاثیر مثبت بر مناسبات ترکیه-ارمنستان
برخی از کارشناسان اما معتقدند اقدام اردوغان نوعی هوشمندی سیاسی بوده است و احتمال دارد بیانیه نخست‌وزیر ترکیه بتواند در آستانه صدمین سالگرد کشتار ارامنه، اقدامی در مسیر بهبود مناسبات ترکیه و ارمنستان تلقی شود. میان ترکیه و ارمنستان در سال ۲۰۰۹ یک "پیمان آشتی" منعقد شد، اما تلاش‌ها برای نزدیکی دو کشور ۶ ماه بعد شکست خورد. هر دوطرف یکدیگر را به طرح خواسته‌های اضافی متهم کردند. ترکیه مناسبات نزدیکی با جمهوری آذربایجان دارد، در حالی که مناسبات آذربایجان و ارمنستان به‌خاطر مناقشات قره‌باغ تنش آلود است.
پیش از اردوغان احمد داوداوغلو، وزیرخارجه ترکیه نیز در ماه دسامبر سال گذشته هنگام بازدید از ایروان، پایتخت ارمنستان راندن و قتل ارامنه را یک خطا و عملی غیرانسانی خوانده بود. وی در همان زمان خواستار توافق ترکیه و ارمنستان بر سر "یادآوری عادلانه" موضوع شد.
استقبال آمریکا
آمریکایی ها اما که کنگره آنها پیشتر در سال 2010 کشتار ارامنه در سال 1915 توسط امپراتوری عثمانی را به عنوان نسل کشی به رسمیت شناخته بود از این موضعگیری نخست وزیر ترکیه استقبال کردند.
ساعاتی پس از انتشار بیانیه دفتر نخست وزیر ترکیه، واشنگتن از این اقدام در خصوص ابراز همدردی در کشتار ارامنه در جریان جنگ جهانی اول استقبال کرد. جن ساکی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی آمریکا گفت: ما از اظهارات علنی و بی‌سابقه رجب‌طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه در خصوص اذعان به رنج‌هایی که ارامنه در سال 1915 متحمل شدند، استقبال می‌کنیم.
بازی سیاسی
جالب ترین واکنش را باید اما از طرف ارمنی ها منتظر بود. با وجود اینکه تنها یک روز از این موضعگیری عجیب اردوغان نسبت به این واقعه جنجال برانگیز تاریخی می گذرد، برخی از ارامنه این اقدام اردوغان را فریبکارانه و یک بازی سیاسی ازیابی کرده اند.
شبکه فرانس 24 گزارش داده است ارمنی های ساکن فرانسه عقیده دارند این تسلیت گویی نخست وزیر ترکیه به بازماندگان قربانیان کشتار ارامنه در سال 1915 ، صرفا یک بازی سیاسی است.
آنها همچنین معتقدند اردوغان در بیانیه خود از کلمات با دقت زیادی استفاده کرده و با زیرکی از به کار بردن کلمه نسل کشی پرهیز کرده است. حال آنکه ارامنه نه تنها این واقعه را یک کشتار بلکه یک نسل کشی می دانند.
ارامنه می گویند در این فاجعه حدود یک میلیون و پانصد هزار ارمنی با برنامه ریزی کامل توسط نظامیان عثمانی کشته شده اند. مورخین و تحلیلگران ترک با رد این ادعا می گویند در خلال درگیری های جنگ جهانی اول این تلفات طبیعی بوده و برعکس معتقدند این ارامنه بوده اند که مسلمانان ترک را قل عام کرده اند.
براساس این گزارش ارامنه فرانسه همچنین پیشنهاد اردوغان مبنی بر این که مورخان مسئله را بررسی کنند و درباره ماهیت نسل کشی آن ابراز نظر کنند را نیز غیرقابل قبول می دانند. این واکنش منفی ارامنه فرانسه به اقدام اردوغان در حالی است که فرانسه آخرین دولت اروپائی است که از آنکارا خواسته است قتل‌عام ارامنه را به‌عنوان "نسل‌کشی" به رسمیت بشناسد.
پیشتر برخی دیگر از کشورهای جهان از جمله آمریکا و آلمان نسل کشی ارامنه توسط عثمانی را به رسمیت شناخته اند.
49261