در ابتدای هفته جاری تحرکات داعش در برخی مناطق از جمله در الانبار و شهر سامرا افزایش پیدا کرده بود تحرکاتی که با دخالت ارتش و نیروهای امنیتی به نظر می رسید فروکش کرده و تحت کنترل هستند، اما به ناگاه روز سه شنبه اکثر خبرگزاری های بین المللی از تهاجم نیروهای داعش (دولت اسلامی عراق و شام) به سوی موصل –دومین استان پرجمعیت عراق و قطب صنعتی این کشور- خبر دادند و سپس کمتر از چند ساعت خبر سقوط این شهر (بخش عربی آن) توسط رسانه های بین المللی مخابره شد. اما در رابطه با این تحولات بسیار سریع که در عراق در حال وقوع است سئوالات و نکات مختلفی قابل تامل هستند که در نوشتار پیش رو برخی از آنها مطرح می شوند:
سئوالات و نکات قابل تامل در خصوص سقوط موصل
در سقوط شهر موصل نکات بسیار قابل تاملی وجود دارد یکی از آنها انتشار تصاویر کاروان خودروهای نیروهای داعش است که به سادگی و بدون هیچ مزاحمت و مانع خاصی در حال پیشروی به سمت هدف هستند، خودروهایی که شاید می شد حتی با یک فروند هلیکوپتر جنگنده هم جلوی آنها را گرفت، سئوال اساسی اینجاست نیروی هوایی عراق چرا هیچ اقدامی صورت نداده است؟ نیرویی که گفته می شود بهترین هلیکوپترهای جنگنده آمریکایی و روسی را در اختیار دارند!
مساله دیگر این است که این تعداد نظامی داعش (حدود یک تا 5 هزار نفر) که بصورت منسجم و با تدارکات مناسب در پیش از حمله به موصل و دیگر نقاط کشور در کجا بوده اند؟ نقطه آغاز و اجماع و حرکت آنها کجا بوده است، و در این زمینه چطور نیروهای نظامی، انتظامی و امنیتی عراق اطلاعی نداشته و هشداری نداده اند؟
گفته می شود سه لشکر که هریک حدود 8 تا 12 هزار سرباز و کادر ارشد نظامی داشته اند، به همراه 10 هزار نیروی پلیس (حداقل 30 هزار نفر نیروی مسلح) در موصل حضور داشته اند. تعداد این نیروها با مهاجمین داعش قابل مقایسه نیست به عبارتی دیگر این نیروها دست کم 6 تا 20 برابر داعش بوده اند، تنها مقاومتی که رخ داده است، توسط پلیس و بصورت محدود بوده است، اما ارتش عملا دخالت نکرده و اقدام به عقب نشینی کرده است. به راستی توجیه فرماندهان ارشد ارتش در موصل که مورد اعتماد نوری مالکی در بغداد بوده اند چه بوده است؟
در حالیکه نیروهای رزمی پیشمرگان کُرد که دارای تشکیلات منسجم تر و تجربه مبارزات چریکی بیشتر و نیز موفقیت در درگیری با تروریسم بوده و کاملا در مناطق همجوار موصل، کرکوک و دیگر مناطق حضور داشته و دارند، چرا فرماندهی نظامی عراق از آنان نخواسته است وارد درگیری با داعش شوند؟
علت اینکه نیروهای ارتش عراق در حین فرار و عقب نشینی تسلیحات سنگین و پیشرفته خود از جمله تانک، زره پوش، هلی کوپتر ترابری و جنگنده و مهمات را در داخل پادگانها جا گذاشته اند و یا دست کم نابود نکرده اند چه بوده است؟ کما اینکه دستیابی داعش به این تسلیحات و امکانات لجستیک باعث تسریع حرکت و حمله داعش از دیشب به سمت استان های صلاح الدین و کرکوک بوده است؟
مساله و سئوال دیگر را می توان در عدم هماهنگی رهبران سیاسی عراق جستجو کرد، با سقوط موصل تا چندین ساعت پس از آن، رهبران این کشور نتوانسته اند به یک اجماع واحد برسند، حتی در هنگام قرائت بیانیه هفت ماده ای نوری مالکی تمام وزرا حضور نداشتند و تنها وزرای کُرد و برخی از وزرای شیعه در کنار وی ایستاده بودند، که این خود نشان از عمق اختلافات و مشکلات در مقطع کنونی دارد، به راستی چرا رهبران سیاسی عراق در یکی از حساس ترین برهه های کشور از نظر امنیتی هنوز تحت تاثیر اختلافات داخلی شان هستند؟
همچنین لازم به ذکر است که برخی تحلیل ها از سود بردن برخی گروهها از حملات داعش خبر می دهند، و در این بین هر گروهی دیگری را مورد اتهام قرار می دهد اتهاماتی که حتی به خود مالکی نیز نسبت داده می شود! و اینها همگی نشان از عدم وجود عنصر حیاتی اعتماد در بین دولتمردان عراقی است.
هرچند در قدرت گیری و مسلح شدن داعش توسط برخی قدرت ها و کشورهای منطقه شکی نیست، و البته نباید از زمینه های داخلی موجود برای این وضعیت چشم پوشی کرد، اما باید گفت اعتماد عمومی مردم عراق نسبت به دولتمردانشان طی چند سال و ماههای اخیر کم و کم تر شده و می شود اعتمادی که به راحتی دوباره احیا نخواهد شد. امری در هرچه بیشتر مخدوش شدن اعتبار منطقه ای و بین المللی دولت بغداد تاثیر مستقیمی دارد.
در کنار نکات و سئوالات مذکور می توان مسائل متعدد و بیشتری را مطرح کرد، اما قطعاً تداوم اختلافات داخلی میان رهبران سیاسی عراق اعم از شیعه، سنی و کُرد و تداوم سومدیریت سیاسی و امنیتی در این کشور می تواند باعث هرچه بیشتر تقویت شدن نیروهایی نظیر داعش و حتی خطر حمله و سقوط پایتخت کشور نیز شود، حال باید دید سرانجام رهبران این کشور برای حل بحران جدی و حاد مذکور به چه راهکار و اقدامی دست خواهند زد، رهبرانی که فعلاً هریک تنها به نفع منافع گروهی و حزبی خود هستند امری که می تواند حتی تمامیت ارضی عراق در آینده را هم تحت الشعاع خود قرار دهد!
(اردشیر پشنگ پژوهشگر مهمان در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه)
منبع: روزنامه فرهیختگان