محمود فاضلی
در سال‌های اخیر بحران خاورمیانه یکی از سرفصل‌های اصلی سیاست خارجی ترکیه قرار داشته است و آنکارا تلاش داشته است از تمامی ظرفیت‌های خود در این زمینه بهره ببرد. به دنبال دور جدید حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی به شهر غزه نیز این موضوع در صدر موضوعات سیاست خارجی این کشور و نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری این کشور از جملهاردوغان نامزد این انتخابات،قرار گرفت.وی مدعی شد هنوز هم می‌گویم که اسرائیل فرقی با هیتلر ندارد.امروز جنایاتی که اسرائیل در غزه مرتکب می‌شود، از فاشیسم و نازیسم هیتلر عبور کرده است.در شرایط فعلی تمامی نگرانی من «فلسطین، فلسطین، فلسطین» است. این قتل عام مرا بطور جدی ناراحت می‌کند. این حادثه در جریان مذاکرات در خصوص عادی سازی روابط ما با اسرائیل آغاز شد.اگر اسرائیل در آتش بس صمیمی باشد، ما می‌توانیم طرف حماس را متقاعد کنیم.در این میان می‌توان آتش بس موقت اعلام کرد.اردوغان، در موضع‌گیری صریح‌تری تاکید کرد اسرائیل در دادگاه بین‌المللی محاکمه خواهد شد و ما نیز این محاکمه را دنبال خواهیم کرد. برادران ما در فلسطین کشته شدند. در برابر این حوادث تنها دو کشور ترکیه و قطر هستند که صدایشان در آمده و سکوت نکرده‌اند!
«اردوغان» در آستانه انتخابات رياست جمهوریترکیه با داشتن چفيه فلسطينی مدعی شد عزم راسخ ترکيه برای حمايت از مظلومين و مواضع شرافتمندانه آن بعضی‌ها را ناراحت می‌کرد. مخالفینادعا می‌کنند که ترکيه به اسرائيل سوخت جت می‌فروشد. وزير انرژی و منابع طبيعی ترکيه به دفعات توضيح داد که چنين چيزی مطرح نيست. هواپيمای اسرائيل در فرودگاه‌های کشورهای ديگر سوختگيری کرده و پس از انجام کنترل‌های فنی لازم به مسير خود ادامه می‌دهند. هر هفته حدود 40 هواپيمای ما نيز به تل‌آویو رفته و آنها نيز در آنجا سوختگيری می‌کنند. آيا اين هواپيماها نبايد رفت و آمد کنند؟ شهروندان ما و يا شهروندان فلسطينی با هواپيماهای ترک به ترکيه می‌آیند. ولی احزاب مخالف تنها به دنبال اعمال فشار بر روی دولت هستند. ما به هر قيمتی که شده به حمايت از فلسطين ادامه خواهيم داد. اگر ما را خاموش کنند بدانيد که نه تنها غزه بلکه استقلال ترکيه نيز شکست خواهد خورد. ما به حمايت از فلسطين، عدالت و بشريت ادامه خواهيم داد».
«عبدالله گل» رییس جمهوری ترکیه نیز در پیام خود به مناسبت «عید فطر» اعلام داشت در غزه زنان، مردان، کودکان و کهنسالان با بیرحمی به قتل رسیده و شرف و عزت انسانی پایمال می‌شود.سکوت جهانی و سازمان‌های بین‌المللی در مورد رخدادهای غزه که تبعات جدی به دنبال خواهد داشت، مایه نگرانی است. ما از جامعه جهانی و جهان اسلام می‌خواهیم به مسئولیت‌های خود در مورد غزه و پایان حملات رژیم صهیونیستی به این منطقه عمل کنند.آنکارا برای تامین یک آتش‌بس ماندگار، ارسال فوری کمک‌های انسانی به غزه و تامین یک صلح ماندگار و عادلانه آنچه را که در توان دارد، انجام خواهد داد.
«جمیل چیچک» رئیس مجلس ترکیه نیز در نشست فوق‌العاده تروئیکای اتحادیه پارلمانی تشکیلات همکاری اسلامی در تهران اعلام داشت«کسی که انسانیت دارد، به هیچ‌وجه نمی‌تواند در مقابل چنین وحشتی بی‌تفاوت بماند. باید هر چه سریع‌تر آتش‌بس اعلام گردد. دنیای اسلام در موضوع غزه آزمون خوبی پس نداد. کم مانده است حتی بعضی از کشورهای اسلامی به اسرائیل مدال نیز بدهند».
ترکیه در این مدت با الفتح و حماس به صورت مرتب در ارتباط بوده است و در ابتکار مشترک برای برقراری آتش‌بسدر کنار کشورهای آمریکا، قطر و مصر قرار گرفته است. علی رغم اختلاف آنکارا و قاهره که منجر به سردی روابط طرفین و احضار کاردار ترکیه در مصر گردیده اما گفته می‌شود ارتباط دو طرف در خصوص فلسطین ادامه دارد. از دیدگاه ترک‌ها بدون مصر و اسرائیل امکان ارسال کمک‌های انساندوستانه به غزه وجود ندارد.آنکارا اما متهم است به جنگنده‌های اسرائیلی سوخت رسانی داشته است اما آنکارا مدعی است ترکیه تنها به هواپیماهای مسافربری و برخی هواپیماهای خاص سوخت داده است. مخالفین مدعی‌اند ترکیه برای اسرائیل تجهیزات نظامی مورد نیاز جنگ فراهم کرده است. طبق آمار موجود،ترکیه از سال 2010 به بعد حدود 11 میلیون دلار تسلیحات جنگی صادر کرده است. اما مقامات دولتی ترکیه مدعی‌اند پس از حادثه کشتی مرمره در سال 2010 تمامی روابط خود با اسرائیل را متوقف و سطح روابط دو کشور را از سفیر به سرپرست کاهش داده است. در گذشته بین دو طرف رزمایش‌های مشترک نظامی برگزار می‌شد که فعلا متوقف گردیده است.
آقای دولت باغچه لی، دبیر کل حزب حرکت ملی‌گرا که از منتقدین جددی سیاست خارجی دولت اردوغان است اعتقاد دارد اردوغان، برای اینکه توجه محافلی که از دین سوء استفاده می‌کنند را جلب کند، واکنش‌های غیرواقعی به اسرائیل نشان می‌دهد. خصومت، حساسیت و عصبانیت غیرواقعی اردوغان به اسرائیل نه تنها نتیجه‌ای نداشته بلکه حتی زندگی یک فلسطینی را هم نجات نداده است. قدرت منطقه‌ای ترکیه در حال ضعیف شدن است. اردوغان به اعتبار ترکیه ضربه وارد کرده است. نامزد دولت عدالت و توسعه برای ریاست جمهوری، برای حل اختلاف بین فلسطین و اسرائیل هیچ کمکی نکرده است. وی از یک سو به اسرائیل واکنش نشان می‌دهد و موضوع کشتی مرمره آبی را مطرح می‌کند و از سوی دیگر روابط تجاری را با اسرائیل تقویت می‌کند.
به ادعای وی دولت عدالت و توسعه در ماههای مارس و آوریل سال جاری 124 هزار و 562 کیلوگرم سوخت جت به اسرائیل صادر کرده است. اردوغان سپری برای حفاظت از اسرائیل و نگهبان صهیونیسم، است. اسرائیل، امید و دروازه امرار معاش اردوغان است. اردوغان هنوز به مدال شجاعتی که در سال 2004 از سوی کمیته یهودی آمریکا به وی داده شد، افتخار می‌کند. مدالی که تا سال 2004 فقط به 10 نفر داده شده است. در میان آنها تنها فردی که اسرائیلی و یا یهودی نیست، اردوغان است.
کمال قلیچداراوغلو، رهبر حزب «مردم جمهوری‌خواه»نیز معتقد است تضادی میان صحبت‌های نخست وزیر و اقدامات وی وجود دارد. اردوغان می‌بایستی به حضور رادار ناتو در شرق ترکیه و با هدف تضعیف جمع آوری اطلاعات توسط اسرائیل برای انجام حملات علیه غزه پایان دهد. اگر در کنار فلسطینی‌ها ایستاده‌اید و خواهان انجام اقدامات علیه اسرائیل هستید، تنها راه، بستن و فلج کردن این رادار و توقف فعالیت‌های آن است.اطلاعات جمع آوری شده توسط این رادار با اسرائیل به شراکت گذاشته می‌شود. مصطفی دستیجی، رهبر «اتحاد بزرگ» ترکیه نیز واکنش آنکارا در قبال حملات اسرائیل علیه غزه را تنها لفاظی می‌داند.بزعم او دولت می‌بایستی روابط تجاری خود را با اسرائیل قطع کند و به لغو توافقات سیاسی بپردازد و سفارت اسرائیل در آنکارا را نیز تعطیل کند. صلاح‌الدین دمیرتاش، کاندیدای حزب «مردم دموکراتیک» نیز با انتقاد از واکنش دولت آنکارا به حملات اسرائیل،تاکید دارد اگر ترکیه قدرت دارد، می‌بایستی از آن علیه اسرائیل استفاده کند. محکوم کردن اسرائیل تنها در لفظ و اجازه دادن به آنها در استفاده از پایگاه نظامی داخل خاک ترکیه در تضاد است.
ادامه همکاری تجاری ترکیه با اسرائیل نیز از جمله مواردی که است که مورد انتقاد مخالفین دولت ترکیه قرار دارد.اما بولنت آرینچ، معاون نخست وزیر ترکیه تائید کرده است تجارت ترکیه با اسرائیل ادامه خواهد داشت و کسی از این بابت ما را مورد انتقاد قرار ندهد. افزایش روابط تجاری با اسرائیل از بخش خصوصی نشات می‌گیرد.ما حکم ریه تنفسی برای فلسطین را داریم. ما تجارت با فلسطین را تنها از طریق اسرائیل می‌توانیم انجام دهیم. برای ارسال کمک‌های انساندوستانه نیز از اسرائیل استفاده می‌کنیم.
به گفته ویبین ترکیه و اسرائیل واردات و صادرات وجود دارد.از بین بردن همه آنها امکان پذیر نیست. قسمتی از رابطه تجاری بین ترکیه و اسرائیل به تجارت بین ترکیه و فلسطین مربوط می‌شود. اگر به طور کامل این تجارت متوقف شود، این بار تجارت با فلسطین که بخشی از آن با اهداف انسانی و بخشی برای حمایت از یکدیگر انجام می‌شود نیز خاتمه پیدا خواهد کرد». از دیدگاه «هالوک دینچر» رئیس انجمن صنایع داران و کارفرمایان ترکیه در صورتی که هرج و مرج و خشونت در اطراف ترکیه متوقف نشود، فشار سنگین اقتصادی و اجتماعی بر روی ترکیه و منطقه تحمیل خواهد شد.معتقدم کشورمان که صاحب یکی از قدیمی‌ترین دمکراسی‌ها در منطقه می‌باشد، در توقف این روند تاریک، مسئولیت تاریخی دارد. مواضع مقامات این کشور در حالی است که اخیرا کمپین‌هایی علیه شرکت‌ها و کالاهای بین‌المللی و اسرائیلی در ترکیه فعال شده‌اند و مردم را تشویق به تحریم این کلاها می‌کنند اما مدافعان روابط تجاری با اسرئیل اعتقاد دارند شرکت‌های بین‌المللی با سرمایه‌گذاری در ترکیه، به آینده کشورمان کمک می‌کنند. باید این شرکت‌ها را از بحث‌های سیاسی به دور نگهداریم».
صادرات ترکیه به اسرائیل در سال 2013 میلادی 2 میلیارد و 417 میلیون دلار یعنی 4/2 درصد و صادرات اسرائیل به ترکیه 2 میلیارد و 649 میلیون دلار، 7/1 درصد بود. به گفته رئیس انجمن صادرکنندگان ترکیه،بسیاریاز کالاهایی که به اسرائیل فروخته می‌شود، به فلسطین می‌رود و بیشتر آنها نیز کالاهای مصرفی پایه هستند. شمار گردشگران اسرائيلی در ترکيه نیز که در يک دوران به 558 هزار نفر رسيده بود در پی واقعه مرمره آبی به 80 هزار نفر کاهش يافت. روابط دو کشور که در پی عذرخواهی اسرائيل از ترکيه رو به بهبود نهاده بود با آغاز حملات اسرائيل به غزه مجدداً متشنج شد. در نتيجه هشدار وزارت امور خارجه اسرائيل به شهروندان اين کشور برای عدم سفر به ترکيه، هزاران تن از گردشگران اسرائيلی رزروهای خود در مراکز گردشگری ترکيه را لغو کردند.
حضور وزیر خارجه ترکیه در نشست مشترک وزرای خارجه قطر و آمریکا در پاریس آخرین تلاش آنکارا در چارچوب تحولات غزه و تجاوزات ارتش صهیونیستی و تلاش‌ها به منظور دستیابی به راه حلی برای برقراری آتش بس دائمی بین فلسطینیان و رژیم صهیونیستی بوده است. این تلاش درحالی انجام گرفت که وزیر امور خارجه ترکیه از برقراری آتش بس 12 ساعته در غزه استقبال، اما از رژیم صهیونیستی به سبب «عدم صراحت» در موضع خود در قبال تلاش‌ها برای صلح انتقاد کرد.وزیر خارجه ترکیه در صفحه توئیتر خود از برقراری آتش‌بس استقبال اما اعلام کرد:«اگر طرف اسرائیلی پس از مذاکرات یک روزه در قطر با طرف فلسطینی بر سر آتش‌بس موقت موافقت کرده است، بنابراین ما می‌توانیم درباره آتش‌بس طولانی مدت‌تر گفتگو کنیم.اسرائیل در موضع خود درباره تلاش‌ها برای صلح صریح نیست». تلاش‌های ترکیه در حالی است که یک عضو دفتر سياسی حزب خلق فلسطين، اعتقاد دارد:«در این شرایط ما خواستار ميانجيگری ترکيه نيستيم. چرا که مواضع ترکيه تنها در حرف باقی می‌ماند. اقدامات ترکيه برای ميانجيگری می‌تواند بر طرح آتش بست مصر که با تأمين آتش بست خونريزی مردم فلسطين را متوقف خواهد کرد، تأثير منفی داشته باشد».
4949