نسیبه خانلرزاده: ویروس مرگبار ابولا، احتمالا اولین بار در ۲۰ جولای / ۲۹ تیر در لاگوس نیجریه بزرگ‌ترین شهر افریقا بر زمین نشست. مردی که مشکوک به ویروس ابولا بود در پروازی از مبدا لیبریا (که همراه با گینه و سیرالئون شاهد بیشترین شیوع ابولا در روزهای اخیر هستند) وارد لاگوس شد. مورد لاگوس اولین مورد انتقال ویروس از طریق سفر هوایی بوده و تا زمانی‌که این ویروس در لیبریا، گینه و سیرالئون مردم را مبتلا می‌کند، احتمالی اندک برای انتقال این بیماری به مسافت‌های دورتر وجود دارد. ولی به گزارش نیچر، ابولا در حال حاضر خطری جهانی به شمار نمی‌رود.
آیا رسیدن ویروس ابولا به بزرگ‌ترین و پر جمعیت‌ترین شهر آفریقا موجب نگرانی است؟
سازمان بهداشت جهانی هنوز مورد لاگوس را یک مورد «احتمالی» ابتلا می‌داند، زیرا هنوز اثبات نشده که مرد چهل ساله لیبرایی ابولا داشته است یا نه. این مرد به محض ورود به فرودگاه قرنطینه و به بیمارستان منتقل شد تا درنهایت در تاریخ ۲۵ جولای / ۳ مرداد در آنجا جان سپرد. با فرض ابتلای او به ابولا، اگر تدابیر حفاظتی و اقدامات کنترلی مناسب در فرودگاه و بیمارستان انجام شده باشد، احتمال این که پرسنل مراکز بهداشتی یا دیگران در نتیجه تماس با این فرد به این بیماری مبتلا شده باشند پایین می‌آید. مرکز اروپایی پیشگیری و کنترل بیماری (ECDC)، افرادی را که همزمان با افراد مبتلا به ویروس از شبکه حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند دارای خطر «بسیار پایین» ابتلا به بیماری طبقه‌بندی می‌کند. پرسنل مراکز بهداشتی، پزشکان و افرادی که از موارد مبتلا و مرده ناشی از این بیماری مراقبت کرده بودند، در معرض خطر بالاتری از ابتلا به ابولا قرار دارند و سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده که آنها اقدامات احتیاطی سفت و سختی را در پیش بگیرند، که در این صورت خطر ابتلای آنها به شدت پایین می‌آید.
درباره خطر مسافران هوایی که این ویروس را به شهرهای دیگر منتقل می‌کنند، چه تدابیری اندیشیده شده است؟
ECDC همچنین می‌گوید که در وحله اول احتمال اینکه فرد مبتلا سوار هواپیما شود بسیار کم است که نتیجه آن، تعداد بسیار کم مجموع موارد مبتلا به ابولا است. علاوه بر این، نظام‌های بهداشتی عملیاتی باید بتوانند از سرایت بیماری از فرد تازه‌وارد به دیگران جلوگیری کنند. سازمان بهداشت جهانی روی‌هم‌رفته تخمین می‌زند که احتمال بالایی از گسترش بیماری به کشورهایی وجود دارد که در مجاورت کشورهایی که ویروس در آنها شایع شده، واقع شده‌اند؛ و همچنین احتمال نه چندان زیادی از سرایت ابولا به کشورهایی که کمی دورتر هستند نیز وجود دارد اما احتمال این که این ویروس به آن‌سوی دریاها برسد خیلی کم است. دلیلی وجود ندارد که فرض شود مورد صادر شده به لاگوس (که شهری با ۱۷ میلیون نفر جمعیت است) یا هر مکان دیگر، جرقه یک همه‌گیری جدید باشد، زیرا ابولا ویروسی به شدت مسری نیست.
صبر کنید، ابولا به شدت مسری نیست؟
با وجود تغییر شکل ابولا در همه‌گیری منطقه‌ای اخیر که به نظر می‌رسد که ۶۵ درصد افراد مبتلا را به کشتن داده است، برای اینکه این بیماری از فردی به فرد دیگر سرایت کند، باید بافت مخاطی یا خراشی در ناحیه‌ای از پوست در تماس با مایعات بدن فرد مبتلا (مانند خون، ادرار، آب دهان، یا مدفوع شخص) یا موادی که با این سیالات آلوده شده باشند (مانند لباس یا رخت‌خواب) قرار گیرد. در مقابل، عوامل بیماری‌زای تنفسی همانند سرماخوردگی معمولی یا انفلوآنزا، با سرفه یا عطسه در هوا منتقل می‌شوند و می‌توانند از طریق تنفس کردن و دست زدن به سطح‌های الوده مثل دستگیره‌های در انتقال یابند. یک ویروس انفلوآنزای همه‌گیر در عرض چند روز یا چند هفته در سراسر جهان پخش می‌شود، و بر خلاف ابولا که به صورت دوره‌ای در شیوع‌های محلی پخش شده و معمولا کنترل می‌شود، قابل توقف نیست.
بنابراین چرا شیوع این بیماری در گینه، سیرالئون و لیبریا ادامه دارد؟
در اصل، کنترل همه‌گیری ابولا از طریق ابزارهای سیستم بهداشت عمومی نباید کار سختی باشد، چرا که کافی است همه افراد مبتلا را شناسایی کنید، آنها را قرنطینه کنید و علاوه بر آن افرادی را که در مدت ۲۱روز گذشته (بیشینه زمان نهفتگی این بیماری) در تماس با این افراد بوده‌اند، زیر نظر بگیرید (مانیتور کنید). همچنین افزایش تدابیر کنترلی سرایتی پایه نیز ضروری است. از آن‌جایی که فرد مبتلا به ابولا، ویروس را تا زمانی که نشانه‌هایش مشخص نشود به بقیه انتقال نمی‌دهد، ردیابی تماس‌های فرد مبتلا در مقایسه با دیگر بیماری‌ها ساده‌تر است. علت از کنترل خارج شدن ابولا در کشورهای غرب آفریقا، یکی ابعاد همه‌گیری است که تمام گروه‌های درمانی را درگیر کرده و دیگر، عوامل فرهنگی اجتماعی است
کدام عوامل فرهنگی و اجتماعی؟
مقامات بهداشت محلی و سازمان‌های بین‌المللی همانند سازمان بهداشت بهداشت جهانی و پزشکان بدون مرز، به دلیل نبود اعتماد و همکاری در میان افراد مبتلا، برای کنترل گسترش بیماری مشکل دارند. بعضا پزشکان و کارمندان درمانی، به دلیل مخالفت روستاییانی که می‌ترسیدند آنها بیماری را با خود به روستایشان ببرند، نتوانسته‌اند وارد روستاها شده و به درمان و قرنطینه مبتلایان بپردازند. به گزارش سازمان بهداشت جهانی، همه افراد بیمار به دنبال درمان نیستند و همین موجب شیوع بیماری به افراد خانواده و دیگر نزدیکان‌شان می‌شود. محرک عمده دیگر موارد جدید شیوع، این است که خانواده‌ها عموما اجساد جان‌سپردگان ابولا را به شیوه‌های سنتی به خاک می‌سپرند که شامل تماس عزاداران با بدن فرد مرده است و متاسفانه اغلب اجساد آلوده به ویروس ابولا است.
آیا حجم همه‌گیری غیر عادی است؟
همه‌گیری فعلی بزرگ‌تر از تمام موارد دیگری است که تاکنون گزارش شده است. سازمان بهداشت جهانی روز ۲۳ جولای / ۱ مرداد گزارش داد که ۸۱۴ مورد تایید شده ابتلا وجود دارد که ۴۵۶ مورد آن منجر به مرگ شده است. اگر موارد «احتمالی» و «مشکوک» بیماری را هم اضافه کنیم، تعداد کل مبتلایان به ۱۲۰۱ نفر و کشتگان به ۶۷۲ نفر خواهد رسید (البته برخی از آنها به دلایل دیگری جان سپرده‌اند). تنها ۷ مورد دیگر از شیوع‌های قبلی، منجر به مرگ بیش از ۱۰۰ نفر شده بود و پیش از این، بزرگ‌ترین همه‌گیری مربوط به رواندا در سال‌های ۲۰۰۰ / ۱۳۷۹ و ۲۰۰۱ / ۱۳۸۰ بود، که ۴۲۵ نفر را مبتلا و ۲۲۴ نفر را کشت.
از زمانی که ابولا در سال ۱۹۷۶ / ۱۳۵۵ ظاهر شد، تنها ۱۹ مورد شیوع آن، بیش از ۱۰ کشته برجا گذاشت و در مجموع تقریبا ۲۰۰۰ نفر جان سپرده‌اند. در مقابل، مالاریا هر روز ۳۲۰۰ نفر را می‌کشد، و اسهال هر روز ۴۰۰۰ نفر را مبتلا می‌کند. مارها و دیگر جانوران سمی هم عامل ۵۵ هزار مورد مرگ در سال هستند که ۲۷ برابر بیشتر از کل کشته‌شدگان ابولا در ۳۸ سال اخیر است.
آیا هیچ دارویی برای ابولا وجود دارد؟
هیچ دارو یا واکسن مجوزداری برای ابولا وجود ندارد، اما چند داروی احتمالی در حال ساخت هستند. درمان‌های جدید می‌توانند نرخ بالای مرگ و میر را کاهش دهند؛ این نرخ در همه‌گیری‌های گذشته از ۲۵درصد تا ۸۹ درصد در نوسان و به طور متوسط ۶۲ درصد بوده است. جرمی فارر، رئیس بنیاد Wellcome در لندن، از استفاده از داروهای تجربی تایید نشده برای مبارزه با همه گیری فعلی حمایت می‌کند. ولی دیگر دانشمندان می‌گویند با توجه به این که همین الان هم عدم اعتماد به کارمندان خدمات درمانی مانعی در کنترل بیماری است، چنین کارهایی می‌توانند با ایجاد شک و از بین بردن اعتماد در موارد آینده بیماری‌ها، اثر سوء داشته باشند.
برای کنترل بیماری چه باید کرد؟
افزایش آگاهی عمومی، به خصوص وقتی دربرگیرنده رهبران جوامع محلی باشد، برای واداشتن مردم به اعتماد به کارکنان خدمات درمانی و پیروی از توصیه‌های بهداشت عمومی ضروری است. مقامات مسئول باید اعتماد عمومی را به خود جلب کنند، مردم را وادار کنند که مردگان خود را به طریقی امن دفن کنند، و اقدامات محلی و منطقه‌ای را برای رهگیری و قرنطینه کردن افراد مبتلا و بستگان انها ترتیب دهند.
۵۳۲۷۱