هادی معیری نژاد- میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ 16 نوامبر 1972 میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید.
موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، است.
برپایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به‌عنوان میراث جهانی کنند. حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکانهای میراث جهانی ثبت‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند.
فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران شامل ۱۷ مکان است که در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. تمام ۱۷ مکان فرهنگی است.
در این مطلب به بررسی تخت سلیمان می پردازیم که از راز آمیز ترین آثار پیش از اسلام ایران است که در سال 2003 به لیست میراث جهانی یونسکو اضافه شده است.
تخت سلیمان (یا آتشکده آذرگشنسب) نام محوطهٔ تاریخی بزرگی، در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان (در گذشته نصرت‌آباد) در استان آذربایجان غربی و ۴۵ کیلومتری شمال شرقی این شهر است. تخت سلیمان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌رفت اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراتور رومیان به ایران تخریب شد. آبا قاخان برادر زاده هلاکو خان که به دین اسلام گرویده بود بر روی ویرانه‌های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی‌هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده است که در حال حاضر موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود
شیز معرب جیس است. پلوتارک مؤرخ یونانی این شهر را فراد نوشته‌است. در نوشته‌های دیگر پهلوی شیچ خوانده شده، در شاهنامه چیچست به کار رفته و کهن‌ترین از همهٔ این نوشته‌ها، در اوستا ست که نام آن را، چئچست آورده‌است. امروزه تمام این نام‌ها از بین رفته و این محل را تخت سلیمان می‌نامند.
این شهر باستانی در ادوار مختلف محل سکونت اقوامی مانند، مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده و در هر یک از دورانهای فوق، این محل در اوج قدرت و تمدن زمان مربوط بخود بوده‌است. اکنون نشانی از این شهر در آذربایجان دیده نمی‌شود.
این شهر را برخی محققان زادگاه زرتشت می دانند چرا که همواره بین ری سیستان و آذربایجان در مورد محل تولد زرتشت اختلاف بوده و این اختلاف در امپراتوری های مختلف ایرانی باعث انتقال اسمی محل تولد زرتشت به جاها و مکانهای مختلف بوده اما یکی از محتمل ترین محل ها برای تولد این پیامبر ایرانی در زمان ساسانیان یعنی بیش از هزار سال از تولد وی همین شهر شیز بوده است.
با استقرار امپراتوری ساسانی در ایران و رواج آئین زرتشی اوج شکوه و آبادانی این شهر آغاز گردید ساختمان آتشکده آذر گشنب به عنوان نماد اقتدار آئین زرتشت باعث رشد و توسعه دوباره شهر گردید این آتشکده که مختص پادشاهان و سرداران بوده موقعیت جنگچویان را حفظ می کرده و به عنوان نماد وحدت کشور از احترام بالایی برخوردار بوده بطوریکه بعد از پادشاهای اشخاصی از خاندان ساسانی پیاده به این محل آمده و ضمن زیارت تاج شاهی را بر سر می‌گذاشتند آذر گشنب به عنوان مهم ترین معبد زرتشتیان مورد احترام حکومت و مدرم آن دوره بوده آتش جاودان این آتش کده حدود هفت قرن نماد اقتدار آئین زرشت بوده در عصر ساسانیان شهر شامل سه بخش عمده بود ۱- تلارها - کاخ‌ها ۲- ساختمان آتشکده ۳- خانه‌های مسکونی شیز در زمان ساسانیان به جهت همین آتشکده تقدس خاصی پیدا کرد و شهر بصورت مجموعه مذهبی درآمد بطوریکه طبقه خاص از روحانیون مذهبی که در آئیس زرتشت از آنها بعنوان (موبد) نام برده می‌شود در خانه‌های مسکونی شهر ساکن شده‌اند به دلیل اقتدار وشکوهی که این آتشکده داشت مردم منطقه آن را تخت سلیمان نامیدند از آن پس در تمام کتابها و آثار باقی‌مانده نام آتشکده آذر گشنب کمتر دیده شده این آتشکده در دوره خسرو اول اهمیت بالایی بدست آورد در دوره حکومت خسرو پرویز در نبردی طولانی که میان ساسانیان و دولت روم شرقی اتفاق افتاد خسرو پرویز سوریه و آسیای صغیر را تحت فرمان در آورد و «صلیب واقعی اورشلیم» را به شیز آورد. این شهر در سال ۶۲۴ میلادی در حمله ارتش روم شکست سپاهیان خسرو پرویز مورد غارت و تخریب قرار گرفت و به دستور هرکلیوس شیز تخریب و صلیب واقعی دوباره به اورشلیم بازگشت پس از آن واقعه به خصوص اوایل ظهور اسلام شیز اعتبار خود را از دست داد.
آثار باستانی در تخت سلیمان
مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه‌ای طبیعی ساخته شده‌است. آب این دریاچه که از عمق ۱۱۶ متری از درون زمین به سطح می‌آید و به زمین‌های اطراف می‌ریزد دارای املاح زیادی است که آن را برای آشامیدن و کشاورزی نامناسب کرده‌است. رسوب‌های حاصل از این املاح در طی قرن‌ها، لبه دریاچه را شکل داده و متغیر کرده‌است.
آثار بناهای دوره‌های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده‌است. مهم‌ترین آثار بجا مانده آن آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است. برخی آثار ساسانی دیگر نیز در کوه بلقیس و زندان سلیمان در نزدیکی تخت سلیمان ساخته شده‌است. کاوشگاه باستانی شیز از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده‌است و طرحهای بزرگی برای بازسازی و کاوش در آن در دست اجرا است
افسانه گنج دریاچه
اهالی منطقه تخت سلیمان معتقدند که در کف این دریاچه شهری پر از طلا وجود دارد و حضرت سلیمان گنجهایش را آنجا پنهان کرده است. به گفته حمید معتمدی چند نفر نیز با باور این افسانه قصد داشتند به کف دریاچه بروند اما هیچ وقت بازنگشتند تاکنون چندین غواص باستاشناس نیز سعی کردهاند که تا به کف این دریاچه برسند اما به علت عمق بیش از ۷۵ متری دریاچه و ته نشین شدن رسوبات معدنی هنگامی که غواص پایین می رود، رسوبات کف بالا می آیند و فضا را تاریک میکنند در نتیجه به علت تاریک شدن امکان نفوذ به کف دریاچه ممکن است. دریاچه تخت سلیمان با جود زمستانهای سرد منطقه تکاب دمایش همواره ثابت است و در تابستان و زمستان ۲۱ درجه سانتیگراد است. از این دریاچه چندین نهرآب سرازیر می‌شود که به طور میانگین ثانیهای ۹۰لیترمی شود. آب این دریاچه از سفرههای آب زیر زمینی که در کف دریاچه وجود دارد تامین می‌شود.
چگونه به تخت سلیمان برویم
تورهای طبیعت گردی با هزینه بین ۷۰ تا ۸۰ هزارتومان شما را به تخت سلیمان می برند. اما اگر قصد دارید شخصا به این مکان تاریخی بروید فصل بهار تا اوائل پاییز بهترین زمان سفر است. تخت سلیمان در ۳۵ کیلومتری شهرستان تکاب و در ۱۵۰ کیلومتری شهر زنجان واقع شده است. راه منتهی به تخت سلیمان آسفالته است اما گردنه های مارپیچ آن را نباید از نظر دور داشت. بهتر است صبح زود به تخت سلمان بروید و قبل از غروب آفتاب، به زنجان و یا تکاب مراجعت کنید.
4646