سوال اصلی این است که چرا برنامه ریزی و نظام برنامه ریزی در بیشتر مواقع در کشور به شکست منجر می شود؟ نحوه تهیه و تدوین، تصویب، اجرا و نظارت بر اجرای برنامه‌های توسعه نشان می‌دهد که برنامه ها عموما با مشکلات و عوامل بازدارنده روبه‌رو بوده اند. آسیب‌های مختلفی که می توان آن ها را به «آسیب‌شناسی اهداف»، «نظام برنامه‌ریزی»، «فرایند تصویب»،«اجرای برنامه‌هاو فرایند نظارت و ارزشیابی» تقسیم و تفکیک کرد.
آسیب‌شناسی اهداف:
- فقدان راهبرد بلند مدت واقع‌بینانه برای نحوه تعیین اهداف
- انتخاب اهداف متعارض و متکثر (در برنامه‌های جامع اغلب اتفاق می‌افتد)
- عدم توجه به پیش‌بینی درصد تحقق اهداف براساس محدودیت‌ها و ظرفیت‌های کشور
- عدم دقت کافی در سیاست‌گذاری و تعیین اهداف کمی متغیرهای سیاستی
- عدم تناسب بین اهداف و ابزارهای رسیدن به اهداف و توان اجرا و نیز الزامات ساختاری، فرآیندی و حقوقی
آسیب‌شناسی نظام برنامه‌ریزی:
- دشواری ایجاد هماهنگی میان سیاست‌ها در برنامه‌های جامع توسعه
- تفصیلی بودن برنامه‌ها و نبود منطق روشن در تعیین حد تفصیل
- عدم توجه به رویکرد آینده پژوهی و آینده‌نگاری در نظام تدوین برنامه‌ها
- عدم ارائه تعریف روشن از مفهوم توسعه و پیشرفت
- وجود درجه بسیار بالا از تمرکز در نظام برنامه‌ریزی
- توجه کمتر به نقش و مشارکت فعالان اصلی بخش خصوصی و نهادهای مدنی
- فقدان ساز و کارهای لازم برای مشارکت شرکت‌های مادر تخصصی و نهادهای عمومی غیردولتی در نظام برنامه‌ریزی
- عدم ضمانت اجرایی برنامه‌های توسعه
- عدم انسجام و یکپارچگی برنامه‌ها به دلیل بی‌توجهی الزامات بین بخشی و شرایط محیطی بیرونی و داخلی تاثیر گذار بر برنامه‌های توسعه
- عدم همخوانی دوره زمانی تدوین کننده و اجراکننده برنامه‌های توسعه
آسیب‌شناسی فرآیند تصویب:
- گسست بین قوانین بودجه سالانه برخی سال‌ها و برنامه‌های توسعه به سبب عدم تقدیم برنامه سالانه همراه لوایح بودجه و رعایت زمان‌بندی قانونی
- مشخص نبودن محدوده عمل قانونی مجلس شورای اسلامی در تغییر لایحه برنامه
- نبود برنامه‌ریزی غلتان و مشکلات فراوان مربو طبه اصلاح برنامه در فرآیند اجرا
آسیب‌شناسی اجرای برنامه‌ها:
- وجود تکانه‌های بیرونی خارج از کنترل دولت و یا کنترل ناقص بر سیاست‌ها
- گسست بین برنامه میان مدت و بودجه‌های سالانه کشور (و یا برنامه‌های سالانه)
- گسست بین برنامه میان مدت و بودجه‌های سالانه کشور (و یا برنامه‌های سالانه)
- عدم تهیه برنامه‌های عملیاتی و یا تاخیر در تدوین آیین‌نامه‌ها یاجرایی برنامه‌های پنج ساله
- نبود وفاق ملی برای اجرای برنامه‌ها
- عدم انطباق دوره‌های اجرایی برنامه‌های توسعه با دوره‌های قانونی فعالیت مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری
- تغییر برخی از احکام قانونی برنامه‌های توسعه در زمان اندکی پس از تصویب آنها
- عدم تحلیل هزینه - فایده دقیق طرح‌های عمرانی
- محدودیت دامنه پذیرش محتوای برنامه در جامعه و نقص اجرای برنامه‌ها در راستای تحقق اهداف (عدم مشارکت در نظام برنامه‌ریزی و تدوین برنامه)
آسیب‌شناسی فرآیند نظارت و ارزشابی:
- محدود بودن به نظارت عملیاتی و پیشرفت فیزیکی بر برنامه‌های توسعه در بهترین شرایط
- دولتی بودن مراکز آماری و فقدان مراکز خصوصی و مستقل آماری و تاخیر در ارایه و انتشار آمار
- عدم ارائه به موقع گزارش‌های سالانه نظارتی و در نتیجه عدم امکان اصلاح انحراف احتمالی از مسیر تعیین شده
- تداخل وظایف دستگاه‌های نظارتی و دائمی و مستمر نبودن فرآیند نظارت
جدول اهداف برنامه‌های توسعه بعد از انقلاب اسلامی
3939