به گزارش ایسنا، جنگل‌هاي استان ايلام حدود 642 هزار هكتار از كل استان را در بر مي‌گيرد که جزء جوامع جنگلي مناطق خشك و نيمه‌خشك سلسله جبال زاگرس است. تيپ غالب آن گونه بلوط ايراني Quercus persica با 90% ترکیب گونه‌ای و گونه‌های همراه آن عبارتند از: گونه پسته وحشي (بنه) pistacia atlantica با 6% و 4% بقيه ترکیب گونه‌ای را بادام كوهي، داغداغان، كيكم، بادامك، زالزالک تشکیل مي‌هد.
جنگل‌های استان ایلام شامل 2594 هکتار جنگل انبوه، 211084 هکتار جنگل نیمه انبوه، 416795 هکتار جنگل تنک، 7206 هکتار بیشه زار و 3988 هکتار دست کاشت است. درختان بنه در استان ایلام در سطح 205153 هکتار (31 درصد) از جنگل‌های استان گسترش دارند. در استان ایلام تعداد 10گونه جنگلی (مورد، زربین، ارغوان، سماق، گلابی وحشی، بادام، لرگ، پده، محلب، زبان گنجشک) با نام ذخیره‌گاه جنگلی در 17 منطقه با مساحت 900 هکتار، در استان قرار دارد.
در میان جنگل‌های انبوه غرب کشور، این بلوط است که استوار و نستوه ایستاده است، آلاینده‌ها و ریزگردها را به جان خریده و هوای اقلیم زاگرس را مطلوب نگه‌داشته است. بلوطی که همواره همپای کوه‌ها نقش حامی داشته و تکیه‌گاه، اما افسوس که ناخواسته کمر به تخریب بیشتر آن بسته‌ایم. بلوط این شناسنامه‌ی طبیعت زاگرس بیش از هفت سال است که با زوال تدریجی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و هرروز بر شدت آسیب آنها افزوده می‌شود. این پدیده حدود یک‌میلیون و 131 هزار و 220 هکتار از وسعت شش میلیون هکتاری جنگل‌های زاگرس را در برگرفته است، اما تا‌کنون راهکار مناسبی برای مقابله با خشکیدگی درختان بلوط ارائه نشده است. عاوه بر این امسال نیز دردید دیگر بر بلوط وارد شد و آن اتش سوزی ها پی د پی بود که تقریبا هر هفته اخبار آن مخابره می شد.
در هفتادسال گذشته وسعت جنگل‌های زاگرس از 12 میلیون هکتار به 6 میلیون هکتار کاهش‌یافته و جنگل‌های زاگرس در معرض نابودی هستند و اگر جنگل نباشد به طبع آن آب‌وخاک را از دست می‌دهیم. سازمان جنگل‌ها و نهادهای ذیربط باید در امر احیاء و حفاظت آن نظارت بیشتری داشته باشد تا اقداماتی که صورت می‌گیرد، حسرت کارشناسان را به دنبال نداشته باشد و موجب خسران آیندگان نشود.
دکتر «رضا احمدی» در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)،منطقه ایلام،اظهار کرد: جنگل همانند هرمجموعه زنده دیگر پویا و دینامیک است و درخت پایه اصلی ایم مجموعه‌ی پویا است که همواره درمعرض تهدیدهای اقلیمی،آب وهوا،دما و بارندگی و از همه مهمتر عوامل انسانی است.
وی ادامه داد: به دلیل خشکسالی شدید پیدرپی در استان که به زعم کارشناسان منابع طبیعی ازجمله جامعه فرهیخته و کارآزموده در کشور به این نتیجه رسیدند 20سال خشکسالی فشار شدیدی به استان وارد کرده است و عرصه‌های طبیعی استان در این مدت با تنش‌های شدید زیست محیطی از جمله کمبود، فصلی بودن،نامتناسب بودن بارش و کم بودن بارش به صورت برف همه باعث ضعف فیزیولوژی ماندگار در جنگل‌های استان شده و کهنسالی درختان جنگلی استان ایلام مانند بلوط و بنه مزید بر این ضعف شده است.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری گفت:کهنسالترین درختان بلوط و بنه در استان ایلام وجود دارد که از یک طرف جای خوشحالی دارد که از یکطرف حفاطت شده و از طرف دیگر این جای نگرانی وجود دارد که جامعه جنگل استان پیر است که هر آن تحت تنش و خشکیدگی بوده به طوریکه571 هزار هکتاراز جنگل های استان به میزان89 درصد در رنج‌های مختلف با خشکیدگی دست و پنجه نرم می‌کنند و متاسفانه 13 درصد از جنگل‌های استان به صورت کامل و صددرصدی خشک شده‌اند.
احمدی ریزگردها،تغییرات دما را عوامل موثر در خشکیدگی جامعه جنگلی عنوان کرد و ادامه داد:عوامل دیگری همچون آفات و امراض ثانویه ،بیماری لورانتوس و زغالی و هجوم سوسک چوبخوار در عرصه جنگلی همگی باعث می‌شود جنگل به سمت خشکیدگی و زوال پیش رود.
وی رعایت نکردن اخلاق طبیعت، مدارا نکردن با طبیعت ،افزایش فشار انسانی بر طبیعت، شخم زیراشکوب جنگل، افزایش قطع و تخریب بی‌رویه.تخریب توسط دام با چرا کردن در جنگل از دیگر عوامل موثر در خشکیدگی است.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با ابراز تاسف از پیشی گرفتن شدت تخریب از فعالیت‌های احیایی گفت: خشکیدگی بلوط ها از سال 87 در جنگل‌های استان آغاز و از همان سال کارهای قانونی هماهنگی با سازمان جنگل‌های کشور و استانداری و مجامع ذیربط انجام شده و اقدامات لازم صورت گرفت و دو سال بعد یعنی از89 شدت خشکی فوق‌العاده منجر به تشکیل کارگروه‌های ملی و استانی برای بررسی پدیده خشکیدگی بلوط‌های استان ایلام و زاگرس تشکیل شد و همکاری سازمان جنگل‌ها موجب شد که استان ایلام موفق به پیشگیری از خشکیدگی ،مبارزه و انجام عملیات اصلاحی و احیایی در عرصه جنگل همچون عملیات اصلاح و پرورش از تیمار بهداشتی در عرصه جنگل در سطح بالغ بر 10هزار هکتار در سال 91 انجام داد.
احمدی با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری که «مردم مهمترین و موثرترین نقش را در حفاظت از منابع طبیعی ایفا می‌کنند» گفت: اگر مردم در کار حفاظت با ما نباشند توفیقی حاصل نمی‌شود اصل و اساس کار منابع طبیعی حضور مردم در عرصه منابع طبیعی از مرحله ایده‌پردازی تا اجرا و نظارت است و متولیان این عرصه که منابع طبیعی و آبخیزداری یکی از آنهاست باید بدانندسطوح کار بسیار فراوان است و بدون همکاری مردم حفاظت از منابع طبیعی امری بسیار دشوار و حتی ناممکن است.
این مدرس دانشگاه ادامه داد:همه ملزم هستیم در راستای ترویج منابع طبیعی نهایت کوشش را بکار گیریک و فرهنگ صیانت از جنگل‌ها باید از شخص و خانواده شروع شود تا این فرهنگ صیانت از سرمایه‌ای که فقط متعلق به نسل خاصی نیست در جامعه نهادینه شود.
دکتر مهدی حیدری عضو هیئت‌علمی گروه علوم جنگل دانشگاه ایلام در گفت و گو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: اکوسیستم جنگلی زاگرس اکنون شکننده‌تر از همیشه است، اگر هرس کردن به‌عنوان عملیات کنترل یا پیشگیری از توسعه خشکیدگی توصیه شده است، این اقدام نباید بی‌ضابطه باشد. هرس کردن ازنظر شدت و زمان اجرا اصولی دارد که رعایت نشدن آنها برای پایه‌های بلوط تنش جدی به همراه دارد و محل قطع خود می‌تواند کانون سرایت قارچ و بیماری باشد، از طرفی صدور مجوز و عدم نظارت جدی راه را برای سوء‌استفاده افراد سودجو هموار خواهد کرد.
وی با بیان اینکه نباید اجازه داد ذغال گیری‌ها از بیماری ذغالی پیشی گیرد، تصریح کرد: ما هنوز معیار علمی برای هرس درختان بلوط نداریم. برای پایه‌های با درصد خشکیدگی مختلف، میزان هرس قطعاً متفاوت است و در خشکیدگی با شدت زیاد و جایی که تنه نیز آسیب‌دیده دیگر هرس معنا ندارد.
حیدری با اشاره به اینکه در حال حاضر به‌طورکلی دو راهکار کوتاه‌مدت و اورژانسی و بلندمدت و پایه‌ای پیش روی ما‌ست، خاطرنشان کرد: طبقه‌بندی درختان بر اساس میزان خشکیدگی در قالبی مشخص از طریق بررسی علمی و میدانی، انتخاب نوع عملیات پرورشی و شدت اجرای آن، حضور در عرصه و پایش واکنش درختان به عملیات اجرایی در قالب طرح تحقیقاتی با تکرار مناسب، انجام عملیات تکمیلی مانند قرق، چاله‌های ذخیره نزولات، توسعه بذرکاری و نهال‌کاری با توجه به مطالعات پایه‌ی ژنتیکی که معرف پایه‌های مقاوم مادری است، می‌تواند برای نجات بلوط زاگرس کارگشا باشد.
استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام گفت: متأسفانه با وجود ارزش فوق‌العاده جنگل‌های زاگرس در بعد منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی بانک اطلاعات ما در این خصوص غنای کافی نداشته و شاید اگر مطالعات منسجم در این عرصه‌ها وجود داشت، اکنون آمادگی بیشتری برای کنترل بحران داشتیم که امیدوارم دولت محترم نگاه ویژه‌ای برای تأمین اعتبار و مدیریت نجات جنگل‌های زاگرس داشته باشد، چراکه آسیب به جنگل‌های زاگرس آسیب به امنیت غذایی و بهداشتی تمام ایرانیان است.
«مهدی نظری» در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه ایلام، اظهار کرد: متأسفانه علاوه بر ریزگردها که از چند سال پیش موجب نابودی بسیاری از درختان زاگرس مخصوصاً بلوط شده است آتش‌سوزی‌های مکرر این روزها دل بسیاری از دوستداران طبیعت را به درد آورده است.
وی ادامه داد: حفاظت از منابع طبیعی مانند امربه‌معروف و نهی از منکر است یعنی علاوه بر اینکه وظیفه‌ی همه‌ی مردم است، نهادهای متولی هم باید نه‌تنها خود این کار را انجام دهند بلکه بستر لازم را برای مشارکت همگانی در این عرصه فراهم کنند.
مرد درختی ایران ادامه داد: نقطه‌ی ایده‌ال برای همه‌ی دوستداران طبیعت این است که «حفاظت از منابع طبیعی به معارف عمومی تبدیل شود» اما متأسفانه با این نقطه‌ی مطلوب فاصله‌‌ی زیادی وجود دارد.
نظری نگاه سطحی به سازمان‌های مردم‌نهاد و خلاصه کردن آنها در تشکیل یک پرونده و عضویت چند نفر را دردی بزرگ دانست و گفت: باید زمینه‌ی حضور واقعی مردم برای حفاظت از منابع طبیعی فراهم شود.
وی ادامه داد: در آتش‌سوزی اخیر بسیاری از مردم شاهد دود شدن پوشش گیاهی بودند و مایل بودند که کمک کنند اما آیا امکانات و بستر لازم برای این کار وجود دارد؟
مرد درختی ایران با بیان اینکه بارها دیده‌ایم که برای مهار کردن آتش‌سوزی در مراتع مردم بومی اقدام به بریدن شاخه‌های بلند درختان بلوط می‌کنند، تصریح کرد: چرا نباید منابع طبیعی و آبخیزداری برای این مشکلات راهکاری نیندیشد؟
نظری ادامه داد: جای تأسف بسیار است که در بحث محیط‌زیست خاطی و خدمتگزار به‌اندازه‌ی هم ارزشمند هستند و گاهی ارزش خاطیان به منابع ملی فراتر بوده و تجربه نشان داده است کسانی که مجوز تخریب طبیعت را صادر می‌کنند به جایگاه‌های بالاتری ارتقاء می‌یابند، شاید آنها حق داشته باشند شاید به‌یقین به این موضوع پی برده باشند که اگر مجوزی صادر نشود، پست خود را از دست می‌دهند و برعکس اگر مجوزی صادر شود ارتقاء می‌یابند.
مرد درختی ایران با بیان اینکه بدون شک اکثراً منافع خود را به منافع جنگل، درخت و طبیعت ترجیح داده و نتیجه این ترجیح این است که طبیعت قربانی زیاده‌خواهی شخصی و تخریب درختان پله ترقی پست‌های مدیریتی شده است، تأکید کرد: بیاییم قبل از اینکه دیر شود به فکر زندگی خود و آیندگان باشیم و دغدغه‌های مقام معظم رهبری در این زمینه را جدی بگیریم.
«حجت اله فتحی» معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام گفت: راه درمان خشکیدگی درختان بلوط زاگرس دخالت علمی در طبیعت با انجام عملیات هرس، سرشاخه زنی ، عملیات بهداشتی و احیای جنگل با کاشت نهال است. قرائن نشان می‌دهد کانون بحران خشکیدگی جنگل‌های زاگرس در استان ایلام است که برای یافتن دلایل خشکیدگی و نحوه مبارزه با آن با محققین و اساتید دانشگاه و کارشناسان و افراد بومی محلی مشورت‌هایی انجام گرفته است.
وی ادامه داد: مجموع نظرات نشان می‌دهد که عوامل مختلفی همچون خشکسالی‌های پیدرپی، ریزگردها، تغییر اقلیم و عوامل انسانی در خشکیدگی درختان بلوط تاثیر داشته‌اند.
معاون فنی منابع طبیعی استان تصریح کرد: راه درمان خشکیدگی درختان بلوط زاگرس دخالت علمی در طبیعت با انجام عملیات هرس، سرشاخه زنی وعملیات بهداشتی و احیای جنگل با کاشت نهال و معدوم سازی درختان خشکیده و بیمار و عملیات تیمار بهداشتی است.
وی با بیان اینکه سرشاخه زنی درختان باید به صورت علمی انجام گیرد گفت: سرشاخه زنی باید به نحوی انجام گیرد که بین اندام‌های هوایی و اندام های تولید کننده درخت تعادل برقرار شود تا در مقابل خشکیدگی و خشکسالی‌ها مقاوم باشند.
فتحی با اشاره به اینکه در کنار مبارزه مکانیکی، مبارزه بیولوژیکی نیز باید صورت گیرد، افزود:عملیات "گلارزنی" علمی نیست چون در این عملیات با قطع کامل تاج درخت، تعادل بین اندام‌های هوایی با اندام درخت به هم می‌خورد پس باید پایه‌های مقاوم شناسایی و ژنوتیب‌هایی که در مقابل تنش‌ها، بیماری و استرس مقاوم هستند مشخص شود و در نهالستان‌ها از این پایه‌ها به صورت جنسی یا غیر جنسی تولید انجام گیرد و در عرصه کاشت شود.
وی با بیان اینکه برای مبارزه و انجام تحقیقات سایت‌هایی که در آن بیشرین آلودگی وجود دارد مشخص شده گفت: کانون‌های بحران در سطح استان مشخص شده و عملیات بهداشتی و مکانیکی بر روی آنها انجام خواهد گرفت.
فتحی خاطر نشان کرد:نجات جنگل‌های بلوط بدون مشارکت مردم غیر ممکن است و به دلیل پراکندگی و وسعت جنگل‌های استان منابع طبیعی به تنهایی نمی‌تواند با این خشکیدگی و بیماری مبارزه کند.
وی در پایان گفت: آموزش همیاران طبیعت برای همکاری بهتر و بیشتر برای حفاظت و احیا جنگل‌ها در دستور کار قرار گرفته و این مهم از اولویت‌های سازمان است.
معاون فنی منایع طبیعی گفت:همانگونه که ریاست محترم جمهور در سفر به ایلام بر واگذاری رسالت نجات بلوط به مردم تاکید کرد، این موضوع در دستور کار منابع طبیعی استان قرار دارد و در صدد هستیم از سازمان‌های مردم نهاد در این زمینه استفاده کنیم.
گزارش : عبدالرضا محمدی