محمد فرهادي در حوزه‌هاي دانشجويي و سياسي آن‌قدر که بايد نتوانسته است انتظارات دانشگاهيان را برآورده کند به‌ويژه در سالي که منتهي به انتخابات رياست‌جمهوري مي‌شود اما در حوزه‌هاي آموزشي، پژوهشي و ارتباطات بين‌المللي علمي، کارنامه او قابل دفاع است. امضاکنندگان طرح استيضاح وزير علوم پيش از اين، دلايل خود را در هشت بند عنوان کرده بودند که مي‌توان به اجرانکردن سند دانشگاه اسلامي مصوب شوراي‌عالي انقلاب فرهنگي، فقدان رشد علمي کشور، نبود مديريت صحيح و نظارت بر فعاليت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي و رسيدگي‌نکردن به وضعيت دانشجويان بورسيه براي جايابي و پرداخت‌نکردن کمک‌هزينه تحصيلي که منجر به خودکشي دانشجوي مقطع دکتري دانشگاه کاشان شد، اشاره کرد.
اين اتفاق در شرايطي است که آموزش عالي ايران، روزهاي متفاوت‌تري را نسبت به يک دهه اخير تجربه مي‌کند. وزارت علوم پس از گشايش‌هاي حاصل از توافق هسته‌ای ايران با 1+5 از فضاي پساتحريم استفاده مي‌کند و همزمان از دانشگاه‌هاي برتر کشور خبر مي‌رسد، برگزاري دوره‌هاي مشترک علمي ميان دانشگاه‌هاي ايران و دانشگاه‌هاي معتبر خارجي رو به افزايش است.
دوره‌هاي مشترک علمي درواقع يکي از ملاک‌هاي سطح‌بندي دانشگاه‌ها در رنکينگ‌هاي جهاني است. با اين حال، به نظر مي‌رسد ريشه استيضاح اين گروه از نمايندگان در اقليت مجلس براي استيضاح فرهادي، ناشي از نوع نگاه متفاوت آنها نسبت به دانشگاه بوده و محورهاي استيضاح بيشتر ناظر بر اين مورد است. بااين‌حال، محمدمهدي زاهدي در گفت‌وگو با مهر، درباره طرح استيضاح وزير علوم گفت: بعدازظهر روز گذشته، نامه ۲۹ استيضاح‌کننده وزير علوم به کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي ارائه شد. او ادامه داد: امروز برنامه‌ريزي انجام خواهيم داد تا موضوع استيضاح درصورتي که استيضاح‌کنندگان بر موضع خود پابرجا باشند، در دستور جلسه کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي قرار گيرد.
رئيس کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس شوراي اسلامي افزود: طرح استيضاح حدود ۱۱ محور دارد که مي‌توان به محورهاي علمي، رشد شتاب علمي کشور، محورهاي فرهنگي، وضعيت فرهنگي دانشگاه‌ها، دانشگاه فني و حرفه‌اي و مشکلات آن، مسائل رفاهي و معيشتي دانشجويان و کارکنان و سند دانشگاه اسلامي که به آن توجه نشده است، اشاره کرد. او ادامه داد: يکي ديگر از محورهای مربوط به جايابي‌نکردن دانشجويان بورسيه و پرداخت شهريه آنهاست، از نظر ادامه تحصيل دانشجويان بورسيه به‌جز ۳۶ نفر که برحسب ظاهر نتوانستند مستندات دقيقي براي بورسيه‌شدن ارائه دهند، بقيه دانشجويان يعني سه هزار و ۷۰۰ نفر ادامه تحصيل مي‌دهند و کمتر از يک درصد آنها دچار اين مشکل هستند.
بيش از هزار دانشجوي بورسيه هنوز جايابي نشده‌اند
زاهدي يادآور شد: ولي در مسئله جايابي دانشجويان بورسيه هنوز تعداد زيادي از اين دانشجويان شايد حدود هزار نفر جايابي نشده‌اند و بخش قابل‌توجهي از اين دانشجويان با معدل‌هاي بسيار خوب فارغ‌التحصيل شده‌اند و جايابي نشده‌اند. يکي از بندهاي استيضاح در همين مورد است که اين دانشجويان چرا با وجود معدل‌هاي بسيار خوب هنوز جايابي نشده‌اند. اين اتفاق در شرايطي است که براساس اعلام برخي رسانه‌ها، شب گذشته بعد از برگزاري جلسه ستاد نقشه جامع علمي کشور در شوراي‌عالي انقلاب فرهنگي، دکتر محمد فرهادي، وزير علوم تحقيقات و فناوري، جلسه‌اي را پشت درهاي بسته با دکتر محمد زاهدي، رئيس کميسيون آموزش و تحقيقات مجلس، برگزار کردند.
وزير علوم توضيحي درباره جلسه‌اي که برگزار شد، ارائه نداد و زاهدي نيز به اين نکته اکتفا کرد که در نامه قبلي وزارت علوم، ابهاماتي وجود داشت که در اين‌باره از وزير علوم سؤال کرده‌اند. طرح استيضاح وزير علوم، چندي پيش نيز مطرح شده بود که به‌دليل ناکافي‌بودن امضا‌ها از دستور هيأت‌رئيسه مجلس خارج شد.
امضاکنندگان طرح استيضاح وزير علوم پيش از اين، دلايل خود را در هشت بند عنوان کرده بودند که مي‌توان به اجرانکردن سند دانشگاه اسلامي مصوب شوراي‌عالي انقلاب فرهنگي، فقدان رشد علمي کشور، نبود مديريت صحيح و نظارت بر فعاليت دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي و رسيدگي نکردن به وضعيت دانشجويان بورسيه براي جايابي و پرداخت‌نکردن کمک‌هزينه تحصيلي که منجر به خودکشي دانشجوي مقطع دکتري دانشگاه کاشان شد، اشاره کرد. همچنين از دلايل ديگر طرح استيضاح وزير علوم مي‌توان به فساد مديران فاقد صلاحيت لازم، بازنشستگي اجباري و اخراج استادان ارزشي، برگزاري اردوهاي مختلط و انتشار نشريات با محتواي لائيک، تشديد موضوعات قومي‌گرايي بين دانشجويان، تبليغ رژيم طاغوت و منافقين، استادسالاري نامتعارف به شکلي که سيستم آموزشي نمي‌خواهد يا نمي‌تواند حقوق حقه دانشجويان را که تضييع مي‌شود، احيا کند، اشاره کرد که از سوی نمايندگان خواستار استيضاح مطرح شده بود.
رشد ديپلماسي علمي؛ واقعيتي که به چشم مخالفان نمي‌آيد
در ميان استدلال‌هاي موافقان استيضاح وزير علوم اما مصاديقي از اين وزارتخانه به چشم مي‌آيد که نشان‌دهنده عملکرد مناسب فرهادي در وزارت علوم در حوزه‌هاي آموزش و پژوهشی است. يکي از اين موارد، ايجاد دوره‌هاي مشترک ايران با دانشگاه‌هاي معتبر بين‌المللي است، به اين معنا که هر دانشگاهي که بيشتر اقدام به برگزاري دوره‌هاي مشترک علمي کند، سطح علمي بالاتري دارد. در ايران و سال‌هاي دهه 70 تلاش‌هايي براي برگزاري دوره‌هاي علمي مشترک ميان دانشگاه‌هاي ايراني و خارجي انجام شد اما در اواسط دهه ۸۰ با روي کار آمدن دولت محمود احمدي‌نژاد اين روند کاهش قابل توجهي داشت که اين کاهش قابل توجه ناشي از دو اتفاق بود؛ اتفاق نخست اينکه دولت نخست محمود احمدي‌نژاد عزم خاصي براي برقراري ارتباط دانشگاه‌هاي خارج از کشور نداشت و سياست‌ها در دولت نخست به شکلي بود که سعي در توسعه کمي دانشگاه‌هاي کشور داشت.
از سوي ديگر، در دولت دوم محمود احمدي‌نژاد تحريم‌ها علاوه‌بر حوزه‌هاي اقتصادي، بخش‌هايی از آموزش عالي ايران را هم نشانه گرفت و تقريبا مي‌توان گفت ديپلماسي علمي در اين دوره، غير از کشورهايي نظير چين و روسيه، سقوط آزاد داشت. در دولت کنوني نيز وزارت علوم بيش از دولت‌هاي قبل سعي دارد دانشگاه‌هاي ايران را به مدل جهاني آموزش عالي در دنيا نزديک کند و نزديک‌ترين راه در اين مسير، ديپلماسي علمي است. سخني معروف در علم امروز دنيا وجود دارد که مي‌گويد: علم، کارواني جهاني است. هم‌اکنون بزرگ‌ترين يافته‌هاي علمي در دنيا، با کار گروهي، فرامرزي و بعضا فرا‌قاره‌اي به‌دست مي‌آيد و يکي از مصادق تأييد‌کننده آن «جايزه نوبل» است که طي چند سال اخير جوايز خود را کمتر به يک فرد، بلکه بيشتر به گروهي از دانشمندان اعطا مي‌کند.
اين اتفاق يعني کاروان جهاني علم حالا همه کشورها را مجاب به توجه به دو نکته مهم کرده است؛ کار گروهي و ديپلماسي علمي. همچنين به تعبيري عاميانه، زياد‌بودن دست در اين کاروان جهاني باعث شده است، گروهي بيشتر موفق‌تر شوند که خلاق‌تر هستند و ايده‌هاي ناب‌تري براي تبديل علم به ثروت دارند. با اين حال، از آغاز فعاليت دولت يازدهم تا به امروز، هيأت‌هاي دانشگاهي‌اي از کشورهايي همچون آلمان، اتريش، آمريکا، استراليا، عمان، ايتاليا، فرانسه، ژاپن، ترکيه، اندونزي، اوکراين، مغولستان، تونس، گرجستان، عراق، چين، نيوزيلند، ويتنام، کره‌جنوبي و اسپانيا وارد ايران شده‌اند که آخرين مورد آن مربوط به حضور هيأت دانشگاهي اتريش در ايران بود که دوشنبه هفته گذشته به تهران آمدند. همچنين هيأت‌هايي از آلمان، آمريکا، ايتاليا، فرانسه، سوئيس، ژاپن، اتريش و کره‌جنوبي از جمله کشورهايي هستند که خود را در سال ۱۳۹۴ به تهران رسانده‌اند. اين اتفاق در واقع باعث مي‌شود همکاري علمي ميان ايران و ساير کشورهاي جهان تقويت شود و ايران هم يکي از اعضاي کاروان جهاني علم باشد.
فرهادي، گزينه کم‌هزينه‌تري براي دولت
اما نکته ديگر در رابطه با استيضاح فرهادي اين است که او گزينه کم‌هزينه‌اي براي دولت است و همزمان مي‌تواند فشار سياسي مخالفان دولت را خنثي کند زيرا محافظه‌کاران در سال 1393 با فشار‌هاي سياسي‌ای که بر مديريت فرجي‌دانا وارد کردند، نوع نگاه متفاوت خود را نسبت به دانشگاه و دانشگاهيان ارائه کردند و انتخاب محمد فرهادي براي آنها گزينه مناسبي بود، چراکه فرهادي رويکرد خود را کاملا بر اصول علمي استوار کرد و در بخش‌هايي که گمان مي‌کرد امکان اصطکاک‌ها و بحث‌هاي سياسي از سوي منتقدان ايجاد مي‌شود، کمتر وارد شد.
همين رويکرد فرهادي باعث شد وزارت در اين مقطع زماني، يعني در پايان سومين سال فعاليت دولت يازدهم، کارنامه قابل دفاعي در مسائل علمي داشته و کارنامه نسبتا ضعيفي در حوزه دانشجويي و صنفي داشته باشد. براي مستندشدن اين ادعا کافي است گزارش سه ساله فعاليت وزارت علوم را مورد توجه قرار دهيم. اما براي مستند‌کردن موفقيت وزارت علوم در دولت يازدهم، پنج شاخص تعداد دانشگاه‌هاي ايران در ميان دانشگاه‌هاي برتر دنيا در رتبه‌بندي تايمز و لايدن، تعداد حضور رؤساي دانشگاه‌هاي خارجي براي ايجاد روابط علمي، تعداد مراکز رشد علم و فناوري ايجاد‌شده، تعداد مراکز اقتصاد دانش‌بنيان در پارک‌هاي علم و فناوري و مراکز رشد مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
بر‌اين‌اساس، در سال 1392 تعداد دانشگاه‌هاي ايران در ميان تعداد دانشگاه‌هاي برتر دنيا براساس رتبه‌بندي تايمز يک دانشگاه بود که اين رقم در سال جاري به هشت دانشگاه رسيده است و ازسوي‌ديگر، تعداد دانشگاه‌هاي ايران در يک درصد دانشگاه‌هاي برتر و تأثير‌گذار دنيا نيز افزايش قابل توجهي داشته و از پنج دانشگاه در سال 1392 به 14 دانشگاه در سال 1395 رسيده. اما اين شاخص‌ها بيشتر معطوف به معيارهاي کلي و جهاني در حوزه آموزش عالي مي‌شود و آن طرف در حوزه پژوهشي، عملکرد وزارت علوم بيش از پيش قابل دفاع است و به‌جرأت مي‌توان گفت حوزه پژوهشي در وزارت علوم در دولت يازدهم پيشرفت قابل توجهي داشته است. در سال‌هاي اخير، تجاري‌سازي علم يکي از مهم‌ترين سياست‌هايي بوده که دانشگاه‌هاي برتر دنيا آن را در ريل سياست‌گذاري خود قرار دادند و حالا از نتايج آن بهره مي‌برند.
47237