هادی نیلی: خبرگزاری جمهوری اسلامی در آخرین ساعت‌های روز نهم فروردین خبر داد که انتشار روزنامه خورشید متوقف شده است. در این خبر اداره کل روابط عمومی سازمان تامین اجتماعی از ذبیحی، مدیرعامل این سازمان که در عین حال صاحب‌امتیاز روزنامه خورشید است، نقل کرده بود که تا انجام اقدامات کارشناسی دقیق‌تر و لحاظ‌کردن صرفه و صلاح سازمان و مخاطبان آن (مانند بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران)، روزنامه خورشید تا اطلاع ثانوی منتشر نمی‌شود. خبر توقف انتشار روزنامه خورشید ساعت ده و نیم شب روی خروجی این خبرگزاری دولتی رفت و فردا صبح به یکی از تیترهای اصلی خبرگزاری‌های دیگر تبدیل شد. اما این اولین‌باری نبود که خورشید به خبر اول رسانه‌ها تبدیل می‌شد.
هرچند خورشید از روز سیزدهم مهرماه روی دکه‌ها رفت، اما از بهار سال 87 که زمزمه‌ها درباره انتشار یک روزنامه توسط دولت نهم جدی‌تر شد، حرف‌و حدیث‌ها درباره «خورشید» نیز به میان آمد. حرف و حدیث‌هایی که گویا موسسان روزنامه هم از دامن زدن به آنها ابایی نداشتند.
روزنامه خورشید، همان هفته‌نامه آتیه بود که هیئت نظارت برمطبوعات با تغییر نام و تغییر دوره انتشار آن موافقت کرده بود. این روزنامه پس از انتشار ۱۷ پیش‌شماره، وارد مرحله انتشار سراسری شد. در نخستین شماره، روزنامه خورشید به قیمت ۱۰۰ تومان و در ۲۴ صفحه به فروش رفت که ۸ صفحه خبری آن روی کاغذ گلاسه چاپ شده بود. این روزنامه که به صاحب‌امتیازی سازمان تأمین اجتماعی منتشر شد ابتدا نام محسن احمدی را به عنوان رئیس شورای سیاست‌گذاری در شناسنامه خود داشت،اما مدیر مسئول آن معلوم نبود. شاید به همین قرینه می‌شد آنچه در طالع این روزنامه نوشته شده بود را پیش‌گویی کرد.
وظیفه: سفیدنمایی
انتشار روزنامه خورشید، از ابتدا با حساسیت و توجه دیگر رسانه‌ها همراه بود. شایعاتی درباره تیراژ یک میلیونی و هزینه 12 میلیاردی راه‌اندازی این روزنامه و راه‌اندازی یک چاپخانه مجهز ۹ میلیاردتومانی برای آن، حساسیت‌ها درباره آن را بیشتر کرد. مخصوصاً که سازمان تامین اجتماعی به عنوان حامی اقشار آسیب‌پذیر، قرار بود این هزینه‌ها را بپردازد.
پس از آن و در آستانه انتشار پیش‌شماره، رئیس شورای سیاست‌گذاری روزنامه خورشید در مصاحبه‌ای انتظار متولیان این روزنامه را روشن کرد. محسن احمدی گفت: این روزنامه بنا دارد در مقابل «سیاه‌نمایی‌ها»ی برخی رسانه‌ها درباره عملکرد دولت نهم رفتار کند. این رویکرد خورشید را می‌شد در ضمیمه «بازار خورشید» آن تعقیب کرد که به باور کارشناسان بازار، قیمت کالاها و محصولات مختلف را اغلب پایین‌تر از قیمت واقعی ارائه می‌کرد.
رییس شورای سیاست‌گذاری خورشید همچنین گفته بود این روزنامه قصد دارد با رویکرد استقلال حرفه‌ای، بستر مناسبی برای بازتاب فعالیت‌های نظام و دولت نهم در حوزه مباحث اجتماعی باشد. محسن احمدی، رسماً رئیس شورای سیاست‌گذاری این روزنامه بود. او که در آن زمان مدیرکل روابط‌عمومی وزارت رفاه بود، به عنوان کسی شناخته می‌شود که طرح خاک‌گرفته دولت هشتم برای انتشار یک نشریه با رویکرد اجتماعی روی دکه‌ها توسط سازمان تأمین اجتماعی را زنده کرد، وزارت رفاه را برای اختصاص بودجه کلان موردنیاز قانع کرد، و فضای داخل دولت را برای برداشتن چنین سنگ بزرگی همسو کرد.
به تشویق احمدی و به خواست مدیران عالی دولت نهم، سه نفر از مدیران رسانه‌ای دولت در کنار احمدی و مدیرعامل موسسه فرهنگی‌هنری آهنگ آتیه که عملا ناشر روزنامه بود قرار گرفتند تا هیئت‌مدیره روزنامه خورشید را شکل دهند: محمد پاریاب، معاون سخنگوی دولت و دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی، محمدجعفر بهداد، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور و کاوه اشتهاردی، مدیرمسئول روزنامه ایران. پاریاب، رئیس این هیئت‌مدیره بود.
آغاز اختلافات
با این حال، پس از انتشار رسمی روزنامه، اولین اختلافات پدیدار شد. همراهی پاریاب، بهداد و اشتهاردی که سنگ بنای خورشید را گذاشتند، فقط دو هفته بعد از انتشار رسمی روزنامه دوام آورد. در آخرین روزهای مهرماه، وزیر رفاه در نامه‌ای به رئیس سازمان تأمین اجتماعی، از او خواست هیئت‌مدیره روزنامه خورشید را برکنار کند. در هیئت‌مدیره جدید، مدیرکل روابط‌عمومی سازمان تأمین اجتماعی، سرپرست معاونت فرهنگی این سازمان و یکی از اعضای قدیمی تحریریه هفته‌نامه آتیه قرار گرفتند. از قرار معلوم نه وزیر رفاه و نه رئیس سازمان تأمین اجتماعی از نحوه پوشش اخبار سازمانی‌شان در روزنامه‌ای که بودجه‌اش به نام آنان تمام شده بود، راضی نبودند. از تحریریه روزنامه خورشید شنیده شده که حسین‌علی ضیایی، مدیرعامل وقت سازمان تامین اجتماعی، تلاش می‌کرده در جزئی‌ترین امور حرفه‌ای و فنی این روزنامه دخالت کند اما با مقاومت تحریریه مواجه می‌شده است.
محمد پاریاب، رئیس هیئت‌مدیره روزنامه خورشید در زمان راه‌اندازی در این باره می‌گوید: «ما مقرر کرده بودیم خورشید، یک روزنامه اجتماعی و برای زندگی مردم باشد. از اول بنا نداشتیم تریبون سازمان تأمین اجتماعی یا وزارت رفاه شویم. اما مسئولان عالی‌رتبه وزارت رفاه و سازمان تأمین اجتماعی توقع داشتند خبرهای سازمانی آنها در روزنامه پررنگ شود و ما بر حفظ هویت حرفه‌ای روزنامه و برجسته‌کردن اخبار با توجه به ارزش خبری آنها اصرار داشتیم.»
با سازمانی‌شدن خورشید، تغییر عمده‌ای در تحریریه این روزنامه رخ نداد اما به‌مرور از جذابیت‌های حرفه‌ای آن کاسته شد. ظرف یک ماه شمارگان این روزنامه به 30 هزار نسخه رسید؛ در حالی که هیئت‌مدیره قبلی، شمارگان خورشید را ظرف همان دو هفته ابتدایی انتشارش به 75 هزار نسخه رسانده بود. به این ترتیب و با کاسته‌شدن از کیفیت محتوایی و فروش دکه‌ای روزنامه خورشید، فشارهایی از داخل دولت، وزیر رفاه را وا داشت که هیئت‌مدیره قبلی (پاریاب، بهداد و اشتهاردی) را به خورشید بازگرداند. از این میان، پاریاب به‌کلی این دعوت را رد کرد اما بهداد و اشتهاردی به یک شرط به این روزنامه بازگشتند: برکناری محسن احمدی، مدیرکل وقت روابط‌عمومی وزارت رفاه. آنان احمدی را پشت تصمیم وزیر رفاه برای برکناری هیئت‌مدیریه قبلی و سازمانی‌ترشدن روزنامه می‌دیدند. با وجودی که احمدی خود نیز از هیئت‌مدیره کنار گذاشته شده بود، اما عملا به هیئت‌مدیره جدید خط می‌داد. احمدی از سمتش کنار گذاشته شد اما هیچ‌گاه به‌روشنی توضیحی درباره نسبت این برکناری با روزنامه خورشید داده نشد. بهداد و اشتهاردی به خورشید بازگشتند، اما ظاهراً این روزنامه از کف رفته بود و کاری برای زنده‌کردن آن نمی‌شد کرد.
تردیدها درباره بازدهی اقتصادی
پیش از انتشار رسمی خورشید و در زمانی که تحریریه این روزنامه هنوز مشغول پیش‌شماره‌ها بودند، روزنامه «کیهان» به بهره‌گرفتن از برخی روزنامه‌نگاران در تحریریه این روزنامه به‌تندی انتقاد کرد. این تاختن روزنامه کیهان به‌رغم نزدیکی‌اش به دولت نهم، خورشید را بیش از همیشه خبرساز کرد.
کیهان ضمن زیر سوال بردن هویت ارزشی و مطبوعاتی شماری از روزنامه‌نگاران مشغول در تحریریه خورشید، پرسیده بود: «وزارت رفاه باید به این پرسش پاسخ دهد که چرا بودجه بیت‌المال را در این دوره حساس اقتصادی خرج روزنامه‌ای کرده که برخی کارکنان و مدیران تحریریه آن نسبتی با این مردم و انقلاب ندارند؟! در حالی که وظیفه شما انتشار روزنامه نیست. چه منطقی مجوز آن را به مجموعه تحت‌مسئولیت شما می‌دهد که برای انتشار روزنامه‌ای چون «خورشید»... میلیاردها تومان خرج کنند و آن را هم به پای «دفاع از اصول‌گرایی» و «دولت اصو‌ل‌گرا» بنویسند؟!»
بودجه روزنامه خورشید که از سازمان تأمین اجتماعی و در بُعدی کلان‌تر از وزارت رفاه می‌آمد، واکنش‌های منفی دیگری نیز برانگیخت. علی حق، روزنامه‌نگاری اقتصادی، آن‌زمان روی وبلاگش نوشت: «مطابق سرمقاله ویژه‌نامه عید فطر و یادداشت دبیر اقتصادی خورشید، این روزنامه خود را وام‌دار بازنشستگان تأمین اجتماعی می‌داند و مخاطب خود را این قشر می‌داند. این در حالی است که مشخص نیست بر پایه کدام طرح توجیهی سپرده من ِ بیمه‌شده تأمین اجتماعی را دولت نهم در کار روزنامه که معلوم نیست سودآور باشد سرمایه گذاری کرده است!» این روزنامه‌نگار در ادامه یادداشت خطاب به محمد پاریاب، معاون سخنگوی دولت و دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی که هم‌زمان رئیس هیئت‌مدیره خورشید نیز شده بود، نوشت: «آقای پاریاب! روی صندلی‌ای نشسته‌ای که از کسر بیمه هر ماه حقوق من و امثال من خریداری شده. اگر جای شما بودم، در آن ساختمان نماز نمی‌خواندم...»
نفیسه مرشدزاده از دبیران هفته‌نامه «همشهری جوان» هم روی وبلاگش نوشت: «در نماز عید فطر، اشانتیون [پیش‌شماره] روزنامه خورشید را پخش می‌کردند؛ کیفیت کاغذ بالا و چاپ خوب و تعداد زیاد. تقریباً هر کسی را که می‌دیدی، یک خورشید داشت. اما پشت این ظاهر درخشان هیچ نوری نبود و کیفیت مطالب در فرآیند نه سیخ بسوزد و نه کباب، به صفر رسیده بود و هیچ ارزش ژورنالیستی نداشت. می‌خواستم به خواهران و برادران روزنامه‌نگار آن‌جا پیام بدهم. خواهران و برادرانم! باور کنید نان سازمان تأمین اجتماعی خوردن ندارد. من اصلاً کاری به موضع سیاسی و انتخاباتی روزنامه و این حرف‌ها ندارم. من فقط راجع به ماجرای رزق و روزی حرف می‌زنم. آدم با پول هرجایی می‌تواند فکر کند روزنامه در بیاید، غیر از تأمین اجتماعی. فکرش را بکنید اگر یکی از آن مریض‌هایی که توی بیمارستان‌ها مستأصل می‌شوند و از پس مخارج درمان‌شان بر نمی‌آیند نفرین کند، حقوق سر برج شما چه‌قدر خوردنی می‌شود؟»
یک‌ساله هزینه‌ها توجیه می‌شد
این انتقادها به هزینه‌کرد بودجه سازمان تأمین اجتماعی و وزارت رفاه در روزنامه خورشید، هفته گذشته و با اطلاعیه روابط عمومی سازمان تأمین اجتماعی موجه‌تر شد؛ آن‌جا که علت اصلی تعطیلی این روزنامه شش‌ماهه‌نشده را «لحاظ‌کردن صرفه و صلاح سازمان تأمین اجتماعی و بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران آن» ذکر کرده بود.
با این همه مدیران اصلی آن روزنامه در زمان راه‌اندازی به سوددهی و صرفه اقتصادی انتشار چنین روزنامه‌ای مطمئن بودند. «پیش از انتشار روزنامه مدت‌ها به جنبه‌های اقتصادی این روزنامه فکر کرده و از نظر کهنه‌کارها و صاحب‌نظران کمک گرفته بودیم.» این‌ها را محمد پاریاب می‌گوید و توضیح می‌دهد: «از ابتدا قرار شد برای روزنامه یک چاپخانه راه بیندازیم. این، هزینه نبود؛ بلکه سرمایه‌گذاری بود. این چاپخانه قرار بود امور چاپی دیگر سازمان تأمین اجتماعی را انجام دهد. مثلاً سود چاپ دفترچه‌های بیمه که برای یک سال موردنیاز بود، می‌توانست یک‌سوم هزینه‌های سالانه انتشار روزنامه را پوشش دهد. روی همین حساب، قرارداد خرید چاپخانه را از کارخانه کا.ب.آ. آلمان به قیمت 6 میلیون یورو تا آخرین مراحل پیش رفت.
همچنین دوتا از ساختمان‌های سازمان تأمین اجتماعی را که به شکلی غیربهینه استفاده می‌شد، برای روزنامه و برای سازمان آگهی‌های آن گرفتیم. این دو مورد، سرمایه‌گذاری برای روزنامه بود؛ نه هزینه‌کرد. ما به‌دقت به مسئله توزیع روزنامه فکر کرده بودیم و شرکتی حرفه‌ای برای این کار تاسیس کردیم. همچنین ضمیمه «بازار خورشید» را در رقابت با ضمیمه نیازمندی‌های روزنامه‌های پرفروش کشور در نظر گرفتیم که می‌توانست فروش روزنامه را تضمین کند. اولین شماره روزنامه به شمارگان 50 هزار نسخه منتشر شد و 54 درصد برگشتی داشت. مدیران مطبوعاتی تصدیق می‌کنند که این میزان برگشتی برای یک روزنامه در آغاز راه، یک موفقیت است. ظرف دو هفته، این شمارگان به 75 هزار نسخه افزایش پیدا کرد و میزان برگشتی هم روزبه‌روز کمتر شد.»
اما پاریاب و دیگر کسانی که سهمی در راه‌اندازی خورشید داشتند، این فرصت را پیدا نکرد که در عمل نتیجه ایده‌ها و برنامه‌هایی که برای روزنامه خورشید داشت، ببیند. سازمان تأمین اجتماعی و وزارت رفاه (و شاید در مقیاس کلان‌تر، دولت) نیز با شکست‌خوردن پروژه این روزنامه، از آنچه تصور می‌کردند تریبون تبلیغاتی خوبی برایشان می‌شود، محروم ماندند.
ایرنا که محمدجعفر بهداد، هم‌زمان مدیر عامل آن است، خبر توقف انتشار خورشید را «نخستین اقدام مثبت و عملی در راستای اجرایی‌کردن پیام نوروزی مقام معظم رهبری» در دعوت به اصلاح الگوی مصرف تلقی کرد تا آشکارا از خشنودی یکی از اصلی‌ترین پایه‌های راه‌اندازی این روزنامه خبر بدهد.
با این‌حال، در اطلاعیه روابط عمومی سازمان تأمین اجتماعی درباره توقف انتشار روزنامه خورشید، یک قید «تا اطلاع ثانوی» نیز به چشم می‌آید. با توجه به این قید، برخی اخبار غیر رسمی حکایت از امکان سرمایه‌گذاری مجدد دولت بر این روزنامه ظرف یکی دو ماه آینده دارد. اقدامی که اگر صورت بگیرد، با وجودی که فرصت زیادی تا پایان دولت نهم نمانده، باز هم طالعی سعد برای آن نمی‌توان دید.