امروز روس‌ها در خیابانهای مسکو و دیگر شهرهای کشور جمع می‌شوند تا سالروز پیروزی اتحاد جماهیر شوروی سابق بر آلمان‌ها را جشن بگیرند. پنج دهه پیش استالین از میان روس‌ها رفت اما هموطنانش هنوز او را چهره ای مطلوب و الگویی قابل اعتبار می‌دانند. مجله آلمانی اشپیگل در تازه‌ترین مصاحبه خود با تاریخ نویس مشهور روس نیکولای شوانیدزه در خصوص چرایی محبوبیت شخصیت استالین به گفتگو می‌نشیند . نیکولای در این گفتگو از کرده‌ها و ناکرده‌های استالین می‌گوید و البته دلیل اختلاف میان دمیتری مدودف رئیس جمهوری روسیه و ولادیمیر پوتین نخست وزیری این کشور بر سر جایگاه استالین را مورد موشکافی قرار می‌دهد.
چگونه می‌توانیم محبوبیت استالین در روسیه امروز را توجیه کنیم؟
استالین در نگاه اکثریت یک برنده است . ما نیز برنده‌ها را محکوم نمی‌کنیم. ما نه تنها پیروزی بر هیتلر را به استالین نسبت می‌دهیم بلکه حتی رد پای استالین را در تمامی موفقیت‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق هم دنبال می‌کنیم. صنعتی‌شدن روسیه، تبدیل شدن این کشور به ابرقدرتی جهانی و البته پیش‌بینی زندگی روزمره را هم به استالین نسبت می‌دهیم. ما تمامی نکات منفی در خصوص استالین را فراموش کرده‌ایم.
برای آلمانی‌ها ، تقدیر و تحسین استالین به تحسین هیتلر می‌ماند. مقوله‌ای غیرقابل پذیرش.
دلیل آن این است که هیتلر جنگ را واگذار کرد. جهان او را یک جنایتکار می‌داند و المانی‌ها نیز او را دیکتاتوری می‌دانند که کشورشان را به مصیبتی بزرگ گرفتار کرد .کسانی که هیتلر را قضاوت می‌کنند اعتقاد دارند که او از نرخ بیکاری کاست، حجم جرم و جنایت را کاهش داد ، بزرگراه ساخت و البته ملت را متحد کرد. چیزهای مشابهی هم در مورد استالین گفته می‌شود . اما برخلاف هیتلر، استالین هرگز و هرگز محکوم نشد . بخصوص روس‌ها رهبر خود را هرگز محکوم نکردند . هیچ دادگاهی برگزار نشد و بر همین اساس همگان استالین را پاک و منزه می‌دانند.
طرفداران استالین به کشور شما خلاصه نمی‌شوند.
استالین همچنان جامعه را به دو پاره قسمت کرده است . برخی می‌گویند که او انسان‌های بی‌گناه را کشت. طیف دیگری اعتقاد دارند که قربانیان دشمنان ملت بودند و البته هدف وسیله را توجیه می‌کند . متاسفانه اکثریت روسیه او را چهره ای مثبت می‌دانند. این حقیقت که اتحاد جماهیر شوروی در زمان استالین به اوج رسید قلب بسیاری از روس‌ها را گرم می‌کند .
دمیتری مدودف در یکی از سخنرانی‌های خود قتل عام شهروندان اتحاد جماهیر شوروی سابق را جنایت خواند و تایکد کرد که دولت و ملت باید از همین واژه برای تعبیر کارهای استالین استفاده کنند. چرا
رئیس‌جمهوری این اظهارات را بر زبان می‌آورد آن هم در شرایطی که اکثر روس‌ها استالین را دوست دارند؟
این نظر شخصی مدودف است
آیا او به امتیازگیری از غرب با به کار بردن این جملات امیدوار است؟
زمانی که در سال 2008 کتابم را در خصوص مدودف می‌نوشتم ،حادثه عجیبی رخ داد . من نظر او را در خصوص استالین پرسیدم. او کاملا مفصل و طولانی در این خصوص صحبت کرد. او استالین را شخصیتی کاملا منفی اعلام کرد. اما زمانی که متن را برای بازخوانی برای مدودف فرستادم او آنچه را که در خصوص استالین گفته بود، حذف کرد.
پس مدودف ترسید؟
دفعه بعد که مدودف را دیدم او اذعان کرد که شاید رای مردم را در دست دارد و به عنوان رئیس جمهوری انتخاب شده اما هنوز قدرت را رسما در دست ندارد و به همین دلیل نمی‌خواهد مقابل مردم قرار بگیرد . سپس دوباره نوشته‌های من را مورد بررسی قرار داد و نکات حذف‌شده را به متن برگرداند .
چرا؟
زیرا انچه مدودف بر زبان اورده بود اعتقاد قلبی او نسبت به استالین بود و البته او با ارجاع به گذشته قصد نتیجه‌گری برای امروز و فردا را داشت . او دیدگاه خود نسبت به استالین را بر زبان اورد تا خود را متفاوت از پوتین نشان دهد .
پوتین مردی که برای او سقوط اتحاد جماهیر شوروی سابق به مثابه بزرگترین مصیبت قرن بیستم است؟
پوتین از سینه‌چاک‌های استالین نیست. من با او در این خصوص صحبت کرده‌ام. اما او از سرویس اطلاعاتی روسیه است . در دیدگاه جاسوس‌های کا گ ب ، پوتین نیز باید مانند استالین عمل کند. مدودف اما خود را متفاوت می‌داند: لیبرال و ضد استالین .
مدودف ادعا می‌کند که نود درصد از جوان‌های روسیه از تاریخ سرکوب روس‌ها توسط استالین چیزی نمی‌دانند. چگونه می‌توانیم این دیدگاه را در روس‌ها تغییر دهیم؟
دولت باید موضعی روشن و شفاف اتخاذ کند. دولت باید مانع از شکوفا شدن بیش از اندازه استالین شود . اما هنوز برای این حرکت بسیار زود است . در مرحله دوم باید در مدارس و رسانه‌های ما به جوانان در خصوص استالین اطلاعات درست داد . در حال حاضر همه چیز برعکس است .
چرا روسیه ارشیو اطلاعاتی خود را در اختیار عموم قرار نمی‌دهد تا به کشف حقیقت و آگاه‌سازی عمومی کمک کند؟
شما به عنوان یک المانی می‌دانید که یک سرویس اطلاعاتی جامعه را در چه سطحی نگاه می‌دارد. من تنها در خصوص دوران هیتلر صحبت نمی‌کنم بلکه مد نظر من حکمرانی در المان شرقی نیز هست. من ارزوی افشای ارشیو دولتی را دارم . اما نه تمامی جزئیات پنهان ان را. در چنین شرایطی بسیاری از حقایق ناخوشایند در روشنایی روز قرار می‌گیرند . اگر ناگفته‌ها گفته شود ، بسیاری از ما در وابستگان فردی را خواهیم داشت که خود را مبرا از گناه می‌دانسته اما با استناد به اسناد جنایتکار می‌شوند . این روزها در روسیه بسیاری برای فرار از گذشته‌های خود به روانپزشک مراجعه می‌کنند و نباید وضع را از این وخیم‌تر کنیم.
اشپیگل هشتم می / ترجمه: سارا معصومی