تلاش می‌کنم هر شب درباره یکی از حقوق تصریح‌شده در منشور حقوق شهروندی بنویسم. نوشته‌ها و گفته‌های ما درباره حقوق شهروندی در عصری که همگان از طریق شبکه‌های اجتماعی می‌توانند وارد گفت‌وگوی فراگیر شوند، مؤثر خواهد بود. اگر مایل بودید، شما هم این نوشته‌ها را با دیگران به اشتراک بگذارید.
ماده 10- توهین،تحقیر یا ایجاد تنفر نسبت به قومیت‌ها و پیروان ادیان و مذاهب و گروه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی، ممنوع است.
بحث:
ایران سابقه کم‌وبیش مثبتی از تعامل قومیت‌ها و پیروان ادیان و مذاهب دارد. این بدان معنا نیست که نقایصی در سیاست قومی، یا تعامل ادیان و مذاهب وجود ندارد، بلکه وقتی به منازعات قومی و درگیری‌های مذهبی و فرقه‌ای در جوامع - بالاخص در خاورمیانه و غرب آسیا - نگاه کنیم، میزان موفقیت تاریخی ایران در این زمینه آشکارتر می‌شود.
سابقه نسبتاً مثبت تاریخی در جلوگیری از مناقشات قومی و مذهبی، تضمینی برای اتفاق‌های ناخوشایند در این عرصه نیست بالاخص در جهانی که هویت‌ها تحت شرایط تبعیض و بی‌عدالتی، توسعه‌نیافتگی و احساس محرومیت می‌توانند به سرعت رادیکال شده و به مسائل اجتماعی، سیاسی و امنیتی بدل شوند، تأکید بر ضرورت حفظ حرمت و احترام نهادن به هویت‌های قومی، مذهبی، اجتماعی و سیاسی بسیار ضروری است.
جامعه ایرانی به‌واسطه توسعه‌نیافتگی و افزایش احساس محرومیت در مناطق قومی و اهل سنت، تندروی‌های مذهبی، ظهور و بروز اندیشه‌های قومیت‌گرا، و واکنش‌های نامناسب ناشی از فقدان سیاست قومی و مذهبی منسجم و تضمین‌کننده انسجام ملی، در فضای پرتنش خاورمیانه، ظرفیت‌هایی برای بروز حوادث ناخوشایندی دارد که بر اثر اقدامات نادرست متضمن توهین و تحقیر ایجاد می‌شوند.
ایران عمیقاً نیازمند آن است که اصل پانزدهم قانون اساسی اجرا شود و تنوع‌های قومی و مذهبی به رسمیت شناخته شده و به عنوان بخشی از «تنوع خلاق جامعه ایرانی» محسوب شوند. این تنوع خلاق ظرفیت آن‌را دارد که در سیاست‌گذاری توسعه اجتماعی و فرهنگی به‌کار گرفته شود و حتی قابلیت‌های آن برای توسعه اقتصادی از مسیر گردشگری و صنایع فرهنگی به حساب آورده شود.
بند 10 منشور بدان معناست که دولت مکلف است ظرفیت‌های اصول قانون اساسی را فعال سازد، برای پاسداشت میراث فرهنگی اقوام و مذاهب برنامه منسجم و زمینه قانونی و نهادی مناسب فراهم کند، و شاخص‌هایی برای سنجش تأثیرات سیاست‌ها، برنامه‌ها و اقدامات داشته باشد که بر اساس آن‌ها مشخص شود آیا مشارکت اقوام و مذاهب در اداره امور کشور تضمین شده و رو به پیشرفت هست یا نیست.
بند 10 منشور بدان معناست که دولت باید زمینه انجام تحقیقات درباره اقوام و مذاهب، و سنجش احساسات آن‌ها نسبت به یکدیگر را فراهم کند. هم‌چنین دولت باید رسانه‌ها به عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای تقویت احساسات مثبت اقوام و مذاهب نسبت به یکدیگر یا بالعکس تحریک ایشان علیه یکدیگر را به گونه‌ای قانونمند سازد که زمینه بروز تحریکات قومی و مذهبی در رسانه‌ها فراهم نشود.
شهروندان باید نسبت به حساسیت‌های قومی و مذهبی در مدارس و از کودکی آموزش ببینند تا ظرفیت‌های تساهل و مدارای قومی و مذهبی در ایشان تقویت شود.
دولت می‌تواند از طریق برخی اقدامات - نظیر کنار گذاشتن طرح بومی‌گزینی دانشجویان دانشگاه‌ها - زمینه‌هایی برای هم‌نشینی و ادغام اجتماعی اقوام و مذاهب در کنار یکدیگر فراهم کند. ثمره محدود کردن گروه‌های قومی و مذهبی در استان‌های خود - به هر طریق - فراهم کردن زمینه عدم تساهل و مدارای قومی و مذهبی است. ناشناختگی اقوام و مذاهب نسبت به یکدیگر، منشأ تنش خواهد بود.
ماده 10 منشور حقوق شهروندی، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های سیاست اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایران امروز را مطرح می‌کند. این بند مستقیماً با آینده امنیت ملی ایران مرتبط است. احترام به اقوام، مذاهب و سایر گروه‌های اجتماعی و فرهنگی را از ابتدا به کودکان خود بیاموزیم.
*جامعه شناس، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و معاون پژوهشی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری
نکته: این یادداشت در روزنامه ایران منتشر شده است.