پس از نشست سه جانبه تهران و ارایه فرمول جدید برای مبادله سوخت، روند تحولات پرونده هسته ای ایران وارد مرحله حساسی شده است. بطوریکه تلاشهای دو کشور ترکیه و برزیل برای خروج از بن بست موجود، با پاسخ منفی غرب روبروگردیده است. چرا که امریکا همچنان با تداوم رفتار تناقض آمیز بر تصویب قطعنامه ضد ایرانی در شورای امنیت اصرار دارد در بررسی روند تحولات هسته ای ایران پس از تصویب بیانیه سه جانبه تهران و واکنش متفاوت نسبت به آن، موارد ذیل قابل تأمل است:
1- از نــظر غرب هر تـــلاشی از سـوی ایران برای رسیدن به چرخه کامل سوخت هسته ای و بومی سازی فن آوریهای نوین مترادف با دستیابی ایران به سلاح هسته ای تلقی می شود. لذا برغم تمایل ایران بر سرتداوم رویه های دیپلماتیک و ارایه فرمول جدید مبادله سوخت با میانجی گری ترکیه و برزیل، صورت می گیرد هدف راهبردی غرب همچنان این است که ایران فاقد توانایی فناوری چرخه هسته ای باشد.
2- اگرچه پیمان منع اشاعه سلاح های هسته ای (NPT) حق کلیه اعضا را برای دستیابی به فناوری صلح آمیز هسته ای از جمله فناوری تولید سوخت هسته ای به رسمیت شناخته است اما در عین حال یک اراده قوی برای مقابله با این حق قانونی کشورها در غرب بوجود آمده است. هیچ فناوری به اندازه فناوری هسته ای با موضوعات سیاسی و امنیتی عجین نشده است. به همین دلیل پذیرش حق قانونی کشورمان برای تولید سوخت هسته ای همواره به دلایل واهی و عدم اعتماد غرب به فعالیت ها با شک و تردیدهایی مواجه گشته است. لازم به ذکر است که رژیم صهیونیستی با حمایت آشکار غرب ضمن دهن کجی به خواست بین المللی از پذیرش پیمان NPT سرباز زده و خاورمیانه را در آستانه فاجعه انسانی- زیست محیطی قرار داده است. اما به دلیل اینکه دارای روابط استراتژیک با امریکا است می تواند همچنان به انباشت تسلیحات هسته ای بپردازد در مقابل ایران اسلامی در اردوگاه غرب نیست و به دلیل عدم پذیرش نظم موجود بین المللی که کشورهای جهان را عملاً به دو گروه دارا و نادار در فناوری هسته ای تقسیم می کند با فشار و تهدید مواجه می شود.
3- ایران اسلامی در اعتماد سازی بیشتر ضمن تعهد به پیمان NPT و دیگر پادمانهای بین المللی در یک مقطع تاریخی تلاش نمود که پروتکل الحاقی را نیز تصویب و به اجرا بگذارد و به شکل مداوم با بازرسان آژانس بین المللی برای نظارت بیشتر همکاری نماید. لذا هیچ گزارشی مبنی بر تخلف و یا عدول ایران از تعهدات خویش در شورای حکام آژانس گزارش نشده است. آیا این همه اعتماد آفرینی و حسن نیت برای غرب کافی نیست؟ در طرف مقابل غرب حسن نیت ایران را به حساب ضعف داخلی و مشکلات پیشروی نظام گذاشته و در قبال حرکت منطقی برای رسیدن به تفاهم همه جانبه برای حل و فصل موضوع هسته ای ازتصویب قطعنامه ضد ایرانی جدید در شورای امنیت خبر می دهد.
4- اکنون سه رأس مذاکرات هسته ای ایران، آژانس و غرب در مرحله آزمون اراده قرار دارند. ایران از حق قانونی خویش مبنی برتداوم غنی سازی و رسیدن سوخت به غــنای 20 درصد حمـــایت می کند. غرب به این اقدام به عنوان تلاش برای حرکت در مسیر تسلیحات هسته ای نگاه می کند و آژانس به دلایل واهی تداوم فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران را تــضعیف پیمــان NPT می داند. در هر صورت وضعیت موجود به پیچیدتر شدن اوضاع و بحرانی شدن منطقه خواهد انجامید. ایران با برگزاری نشست سه جانبه تهران عزم و اراده خود را برای حل و فصل موضوع هسته ای با رویه های دیپلماتیک به نمایش گذاشته است و منتظر تصمیم گیری طرف مقابل و پاسخ منطقی به این در خواست است.
5- به نظر می رسد برغم توافق گروه 1+ 5بر سر تصویب پیش نویس قطعنامه چهارم علیه ایران در شورای امنیت، اجماع بین المللی برسر تشدید فشارها و بکارگیری ابزار زور در این موضوع با دشواریهایی مواجه گشته است، ایران برای چین و روسیه از لحاظ اقتصادی و سیاسی مهم است، بویژه اکنون امریکا در تلاش است که در خاورمیانه همچنان با اتخاذ سیاست های یکجانبه گرایانه و ضمن تضعیف موقعیت بین المللی پکن و مسکو به بحران موجود تداوم بخشد، لذا گرچه تصویب قطعنامه ضد ایرانی دور از ذهن نیست با این وجود، تعدیل بندهای مختلف و در نظر گرفتن دغدغه های چین و روسیه یک ضرورت الزام آور برای غرب محسوب می گردد.
6- اگر چه تحریم های اقتصادی ضربه سنگین بر کشور وارد می سازد اما در میان مدت، مشکلاتی را نیز برای طرف مقابل در زمینه هایی همچون عدم عرضه ارزان نفت، عدم بهره مندی از بازار پرمصرف ایران ایجاد خواهد کرد: نقش ایران در تحولات منطقه بی بدیل است و هرگونه تعرض احتمالی به تمامیت ارضی ایران نیز با واکنش قاطع روبرو می شود تداوم فشار و تهدید نیز ممکن است ایران را به قطع همکاری با آژانس و خروج از NPT سوق دهد گرچه تاکید مسوولین ارشد تداوم همکاری و پیگیری مسیر مسالمت آمیز برای حل و فصل موضوع هسته ای می باشد ولی این فرضیه در صورت تهدید منافع ملی و اصرار غرب بر تهدید فشار دور از ذهن نیست.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران