مهدی درستی: بازار کتاب ایران، سالهاست که در رخوت و سستی به سر می‌برد؛ شمارگان بسیار پایین آثار منتشر شده و سرانه اندک مطالعه کتاب که نباید آن را با مطالعه درسی، روزنامه یا شبکه‌های اجتماعی اشتباه گرفت، حوزه کتاب‌های ادبی، فرهنگی و هنری را زیر سایه سنگین خود قرار داده‌اند.
مدت‌هاست که در حوزه کتاب‌های ادبی و فرهنگی، هیچ بمب خبری نترکیده است؛ نه نویسنده و شاعری با آثارش غوغا به‌پا کرده و نه رویدادی شگفت نگاه‌ها را به خود خیره کرده است، سال 95 هم در بر همین پاشنه چرخید و تن رنجور کتاب و کتاب‌خوانی از زخم‌های کهنه‌اش زجر کشید.
در آخرین روز از سال 95، از چشم ناشران، نویسندگان و دیگر فعالان عرصه کتاب (به‌ویژه کتاب‌های فرهنگی و ادبی) نگاهی انداخته‌ایم به حال و روز بازار نشر و چاپ.
نسبت فاجعه‌بار شمارگان کتاب و جمعیت ایران
محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث، اوضاع کتاب در سال 95 را نامساعد توصیف کرده و عامل این مسئله را دو طیف دولت و مردم می‌داند. او تاکید می‌کند: «بازار کتاب چند سالی است که به دلایل مختلف اوضاع روبه سامانی ندارد و کتاب های کمی در بازار با استقبال خوب مخاطبان مواجه می شوند، خیلی وقت است که نوبت چاپ کتاب‌ها دو رقمی نمی‌شود و الان اکثر کتاب‌ها از چاپ دوم پیش تر نمی‌روند.
او درخصوص تفاوت تیراژ کتاب با سال گذشته، بیان می‌کند: «تیراژ کتاب در نسبت به سال گذشته خیلی پایین تر بوده است و امسال اکثر کتاب ها با تیراژ 700 تا 800 نسخه چاپ شده اند و این مسئله برای کشوری با جمعیت 80 میلیونی بسیار کم است و فاجعه محسوب می شود.»
جعفریه در همین راستا اضافه می کند: «کاهش تیراژ کتاب در سال های اخیر به عوامل مختلفی بستگی دارد و این عوامل را می توان در دو بخش تقسیم کرد، بخش اول به دولت بازمی گردد که با تخصیص بودجه کم به ناشران و عدم تجهیز کتابخانه ها و کتابفروشی ها باعث می شود تا این مراکز فرهنگی از رونق بیفتد. این مسایل نشان از کم کاری دولت دارد. بخش دوم هم به مردم ما بازمی گردد که کم تر کتاب می خوانند و بیشتر درگیر فضای مجازی و تلگرام و اینستاگرام هستند و بازار عرضه کتاب طالب اندکی دارد.»
این ناشر در مورد مشکلاتی که در سال 95 در حوزه نشر کتاب داشته است، توضیح می‌دهد: «اصلی‌ترین مشکلی که وجود دارد به اقتصاد ناشران بازمی‌گردد که شامل عدم همراهی بانک‌ها و با صنعت نشر می‌شود، همچنین مسئله مالیات مشکلات زیادی را به وجود می‌آورد، درحالی‌که کتابفروشان معاف از مالیات هستند.»
جعفریه همچنین می‌گوید: «دومین مشکلی که وجود دارد، گرانی کاغذ و مواد اولیه است که تهیه آن با این قیمت‌ها کار بسیار دشواری است، کتاب کالایی تولیدی محسوب می‌شود که بازگشت سرمایه آن پس از تولید، زمان‌بر است و تا زمانی که آن سرمایه بازنگردد، ناشر نمی تواند دوباره هزینه کند.»
او درباره اوضاع بازار کتاب هم اضافه می‌کند: «فروش اصلا خوب نیست و سیر نزولی دارد و هرسال به جای رشد، افت بیشتری می‌کند، متاسفانه همه ناشران با یک افت فروش همگانی مواجه هستند.»
جعفریه درخصوص حمایت اتحادیه ناشران و کتابفروشان، می‌گوید: «اتحادیه دچار رکود زیادی است و کارهایی انجام می دهد که هیچ کمکی به حوزه نشر نمی‌کند. در واقع می‌توان به این نحو گفت که تا به حال کاری که به سود صنعت نشر باشد، انجام نداده است و در یک رکود به‌سر می‌برد.»
او ادامه می‌دهد: «مهم‌ترین معضلی که ما در چندسال اخیر با آن روبه رو هستیم، بحث قاچاق کتاب است که به شدت دارد به ناشران داخلی لطمه وارد می‌کند و باعث شده تا همه از ناامید شوند. اما با قاچاقچیان هیچگونه برخوردی نمی‌شود و حتی قوانینی برای جلوگیری از این کار وضع نمی‌شود و در آخر هم آن کسی که ضرر می‌کند و آسیب می بیند ناشر است.»
ریزش چشمگیر مخاطب
فرشید اسماعیل‌زاده، مدیر فروش نشر نی هم از افت فروش همه ناشران در طی سال‌های اخیر می‌گوید.
او درباره تیراژ کتاب نشر نی در سال 95 توضیح می‌دهد: «بازه تیراژ ما از 300 تا 900 نسخه است و کتابی را که فروش خوبی داشته باشد، در 1000 نسخه منتشر می‌کنیم.»
مدیر فروش نشر نی درباره مشکلاتی که در سال گذشته داشته‌اند، توضیح می‌دهد: «متاسفانه اکثر مشکلات ناشران مربوط به مسایل اقتصادی است و مهم‌ترین آن هم در حال حاضر گرانی کاغذ است، در گذشته مبلغی برای خرید کاغذ به ناشران تعلق می‌گرفت و کمی کار را برایشان آسوده می‌کرد تا دست‌شان بازتر باشد، ولی الان این‌گونه نیست و باعث بالا رفتن قیمت کتاب‌ها شده که همین مسئله کاهش و ریزش مخاطبان را به همراه دارد.»
نا‌اُمیدی نویسندگان
علاوه بر مدیران انتشارات، نویسندگان، شاعران و مترجمان زیادی هم از کسادی بازار کتاب ناراضی هستند و به گفته خودشان دیگر امید و انگیزه‌ای برای نوشتن و خلق اثری نو ندارند.
مزدک بلوری، مترجم، درباره اوضاع نشر و ترجمه در سالی که گذشت، می‌گوید: «در کل اوضاع بدی نبوده است، ولی رضایت بخش هم نبود. از نظر مخاطب اگر در نظر بگیریم کاهش نسبی وجود داشته است و به نظرم بخشی از آن هم به علت گرانی کتاب است.»
او همچنین در مورد حمایت‌هایی که از جانب مسئولین شده است، می‌گوید: «حداقل حمایت‌ها از ما صورت می‌گیرد و آن هم خرید 100 نسخه از آثار منتشر شده توسط خود وزارت ارشاد برای کتابخانه‌هاست. اصولا وزارت ارشاد با آثار مدرن و داستان نویسی خلاق مشکل دارد و بیشتر به ادبیات کلاسیک تمایل دارد.»
بلوری در خصوص استقبال مخاطبان از آثار ترجمه شده، بیان می‌کند: «در ایران پیش بینی کار خیلی سختی است و گاهی اوقات آثاری که در جهان مشهور هستند و جایزه دریافت کرده‌اند، ترجمه‌شان در ایران مورد اقبال قرار نمی‌گیرد و گاهی کتابی که در ادبیات جهان مطرح نیست، در ایران پرفروش می‌شوند. اما در کل شهرت نویسنده، توانایی ناشر و شهرت کتاب در استقبال مخاطبان تاثیرگذار است. راضی کردن مردم در ایران بسیار سخت است.»
محمدهادی سالارورزی، نویسنده و مترجم نیز اوضاع را خیلی خوب توصیف نمی‌کند و می‌گوید: «اوضاع نشر و کتاب خیلی وقت است که سر و سامان خود را از دست داده است و دیگر رونق ندارد. این مسئله هم ناشی از بی‌توجهی مسئولین است و هم مردم که با کتاب قهر هستند.»
البته او درباره نحوه برخورد مسئولین حوزه کتاب و نشر در وزارت ارشاد بیان می‌کند: «به نظر من نسبت به 10 سال گذشته اوضاع بهتر و مساعدتر شده است و سخت گیری‌ها در حوزه نشر کتاب کاهش پیدا کرده است. اما نظارت بر نحوه ترجمه آثار اصلا به خوبی انجام نمی‌شود، به نظرم باید نظارت کیفی باید انجام شود که خیلی کار سختی است.»
حمیدرضا منایی، نویسنده و پژوهشگر که به تازگی کتاب سه جلدی «برج سکوت» را روانه بازار نشر کرده است، وضعیت موجود را نامساعد می‌داند و امیدی به آن ندارد.
او درهمین راستا می‌گوید: «شرایط امروز بازار کتاب بسیار ناامید کننده است و به نظر هم نمی‌آید که به زودی بهبود یابد. مسئولین امر باید فکری برای این اوضاع بکنند و دوباره رونق را به بازار کتاب ایران بیاورند. متاسفانه کسی به فکر نیست و تنها با وعده دادن با مسایل برخورد می‌کنند.»
این نویسنده اضافه می‌کند: «با این شرایطی که من مشاهده می‌کنم، امیدی به آینده کتاب و نشر ندارم و به نظرم تا به صورت جدی کسی پای کار نایستد و دلسوز این مسئله نباشد، هیچ اتفاقی نمی‌افتد و آب از آب تکان نمی‌خورد.»
سال 95 برای کتاب، کتاب فروشی‌ها، ناشران و کتاب خوان‌ها، سالی کم تحرک به شمار می‌آید و رکود حاکم بر بازار نشر، همچنان سایه‌‌اش را بر این عرصه گسترده بود. در چنین وضعیتی به نظر می‌رسد بازار کتاب، نیازمند سیاست‌ها و برنامه‌‌ریزی‌های تازه و متفاوت است تا شاهد رونق و تحرکی دوباره شود.
57243