به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، 26 مرداد همیشه با خاطراتی فراموش نشدنی برای ایرانیان، به‌ویژه خانواده رزمندگان جنگ ایران و عراق همراه بوده است. 26 مرداد روز بازگشت آزادگان ایرانی است که پس از سال‌ها تحمل اسارت به آغوش میهن بازگشتند.
به روایت آیتالله هاشمی رفسنجانی، صدام حسین، 23 مرداد 1369 در آخرین نامه خود به او نوشته بود: «مبادله فوری و همه‌جانبه اسرای جنگ از راه خانقین (قصر شیرین) ... صورت خواهد گرفت و ما آغازگر این اقدام خواهیم بود و از روز جمعه ۲۶ مرداد ۱۳۶۹ به آن مبادرت خواهیم کرد.» به گفته رییس جمهور وقت ایران، این برای اولین بار بود که صدام به ایران راست گفت و سرانجام اولین گروه از آزادگان به خاک ایران بازگشتند.
آزادگانی که پس از بازگشت خود و برای زنده نگه داشتن یاد دوران اسارت و شرح آنچه برایشان گذشته بود، شروع به نوشتن خاطراتشان کردند و یادگاری های زیادی از خود به جا گذاشتند.
به قول مرتضی سرهنگی، نویسنده سرشناس حوزه دفاع مقدس کار و وظیفه رزمندگان جنگ زمانی تمام می‌شود که خاطرات و دیده‌های خود را نوشته و منتشر کنند.
وقتی نگاهی به گذشته می‌کنیم آثار ماندگار و تاریخ سازی را از خاطرات این آزادگان مشاهده می‌کنیم که با اقبال خوب مخاطبان همراه بوده و توانسته است زوایای پنهانی از اتفاقات پس از جنگ ایران و عراق را بیان کند.
در ادامه نگاهی می‌اندازیم به کتاب‌های خاطراتی که توسط رزمندگان ایرانی در دوران اسارت نوشته شده است.
دختر امدادگری که اسارت را در اردوگاه‌های عراق تاب آورد
«من زنده‌ام»، عنوان کتاب خاطرات معصومه آباد دختر ایرانی است که اسارت نیروهای بعثی درمی‌آید.
آنچه این کتاب را از سایر آثار متمایز می کند، روایت اسارت دختری نوجوانی است که به عنوان امدادگر در ایام جنگ فعالیت می‌کرده است و زوایای متفاوت و تازه‌ای را از اسارت برای مخاطب بازگو می‌کند.
«من زنده‌ام» به چاپ چهل و دوم رسیده است و تقریظ رهبر انقلاب بر آن از چاپ سی و هفتم به بعد، در کنار کتاب به انتشار می‌رسد.
این کتاب خاطرات امدادگری را شامل می‌شود که رابط محرم و نامحرم برایش مهم بود و هیچ‌گاه تسلیم اخلاق و رفتار تند زندان‌بانان عراقی نشد و در مقابلشان ضعف نشان نداد.
خاطرات مربوط به پایی که جا ماند
یکی دیگر از کتاب‌های پرفروش حوزه جنگ که بارها به چاپ رسیده است، «پایی که جا ماند» شامل خاطرات سیدناصر حسینی‌پور است. این کتاب که توسط راوی‌اش به مامور شکنجه‌اش در اردوگاه‌های عراق تقدیم شده است، 198 خاطره و ماجرا را از دوران اسارت این رزمنده شامل می‌شود.
حسینی‌مهر خاطرات خود را در کاغذهای کوچک و جلد سیگار نوشته و آنها را در عصایی که برای راحت‌تر راه رفتن به همراه داشت، مخفی می‌کرد. این کاغذنوشته‌ها حالا تبدیل به کتابی به نام «پایی که جا ماند» شده‌اند.
«پایی که جا ماند» از دیگر کتاب‌هایی است که رقم تجدید چاپشان دو رقمی شده است. این کتاب تا زمان برگزاری بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به چاپ چهل و هشتم رسیده بود.
ایستادگی اسرا در بدترین شرایط روحی و جسمی
«اردوگاه عنبر» نوشته سرهنگ علیرضا پور‌بزرگ وافی است که از سوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی تهران منتشر شده است.
اسرایی که در اردوگاه‌های رژیم بعثی عراق در بدترین شرایط روحی و جسمی قرار داشتند، نه تنها روحیه دینی و ملی خود را از دست ندادند بلکه این موقیعیت بحرانی را به فرصتی برای ساختن شخصیت خود تبدیل نمودند؛ تحمل و صبر آزادگان سرافراز هوانیروز در برابر شکنجه های طاقت فرسای بازجوهای بعثی، روابط دوستانه اسرا با یکدیگر در اردوگاه، روابط آنها با بعثی‌ها و همچنین عکس العمل آنها در برابر اخبار داخلی ایران،از بخش‌های خواندنی این کتاب است.
وقتی رزمنده ایرانی از اردوگاه فرار می‌کند
«فرار از موصل» که مصاحبه و تدوین آن را حسین نیری برعهده داشته است، روایتی جذاب و خواندنی از اسارت یکی از رزمندگان ایرانی است.
محمدرضا عبدی، آزاده ایرانی است که توانسته بود سالهای ابتدای جنگ پس از اسارت از اردوگاه موصل فرار کرده و خودش را به ایران برساند. او از اهالی روستای قمشه ماهیدشت از توابع کرمانشاه است. این کتاب را حسین نیری به صورت داستانی نوشته و در پایان تصاویر و مدارک دوران اسارت را آورده است.
وقتی «نسیم تقدیر» برای رزمنده ایرانی می‌وزد
«نسیم تقدیر» نوشته سعید عاکف، خاطرات محمدجواد سالاریان آزاده‌ای از شهر مقدس مشهد است که در سال 1364 در جزیره بوارین در جریان عملیات شدیدا مجروح می‌شود و سپس به اسارت مزدوران بعثی در می‌آید.
او خاطراتش را با نقل وداع آخرین اعزام خود با همسر و فرزندش آغاز می‌کند و حال و هوای غریبش را در آن وداع بازگو می‌کند. جزییات کامل و بیان شیوای حالات درونی از ویژگی‌های این کتاب است که توانسته با قلمی روان اسارت را به زیبایی به تصویر بکشد و مجموعه‌ای خواندنی و دلنشین را بوجود آورد.
تصویر سختی‌های یک زن در دوران اسارت
«دوره درهای بسته 2» نوشته مریم برادران از عنوان کتاب‌هایی است که اسارت را از زبان آزادگان روایت می‌کند و در این کتاب‌ها سعی بر آن بوده که به صورت روایی فضای اسارت ترسیم شود به گونه‌ای که واقعیت به درستی عنوان شود.
این کتاب به روایت اسیر شماره 15533 یعنی فاطمه ناهیدی نقل می‌شود. مریم برادران، نگارنده این کتاب از آغاز جنگ وضعیت اعزام به جبهه فاطمه ناهیدی را ترسیم می‌کند.
فاطمه ناهیدی فارغ التحصیل رشته مامایی 24 ساله با گروهی از پزشکان برای امداد به جبهه‌های دفاع مقدس اعزام می‌شود. در این کتاب حالات روحی و وصف سختی‌های دوران اسارت مخصوصا برای یک زن بخوبی به تصویر کشیده شده و مخاطب را ناخودآگاه تا پایان ماجرا بدنبال خود می‌کشاند.
پزشک عراقی و خشنونت صدام
«هنگ سوم» به قلم مجتبی الحسینی و ترجمه محمدحسین زوارکعبه، مجموعه خاطرات یک پزشک عراقی پیرامون روی کار آمدن صدام و حزب بعث و خشونت بیش از حد رئیس جمهور عراق است.
بررسی دقیق وضعیت اسرای ایرانی در عراق
«بررسی وضعیت اسرای ایرانی در اردوگاه های عراق» عنوان کتاب علی اصغر امانی‌زاده است که توسط انتشارات سروش وابسته به صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران چاپ و در دسترس محققان و پژوهشگران قرار گرفته است.
در بخشی از این کتاب آمده است: «بررسی مسئله اسارت در جنگ تحمیلی بیانگر این حقیقت است که اسارت در این ابعاد چهره ای نو و ناشناخته برای ملل جهان و حتی برای ملت شریف ایران دارد و متاسفانه توصیف اسارت به شکل ناقص و خلاصه نمودن آن در کتک خوردن، شکنجه شدن و سوء تغذیه بدون در نظر گرفتن واقعیت هایی که باعث خلق صحنه های مقاومت و ایثار به گونه ای که موجب حیرت دشمنان اسلام و انقلاب شده است، حق مطلب را ادا نمی کنیم...»
نوجوان 15 سالهای که اسیر شد
کتاب «فتاح» روایتی دیگر از رزمندگانی که هرچند دشمن کوچکشان فرض کرد، اما آنها بزرگ‌مردانی بودند در کسوت کودکی. کودکی دنیای کوچکی برای این مردان کوچک بود.
کتاب «فتاح» خاطره نوجوان ۱۵ ساله دیروز حکایتی از این جنس دارد. حکایتی از تردیدها و ترس‌ها در میان دوستان رزمنده‌ای که تا آخرین نفس ایستادند، مقاومت کردند، ایثار کردند و به شهادت رسیدند. یک روایت واقعی از یک انسانی واقعی در یک جنگ واقعی. فتاح نوجوان ۱۵ سالهای است که در نزدیکی‌های بصره به اسارت نیروهای عراقی در می‌آید. از همان زمان که می‌شنود در محاصره دشمن گرفتار آمده‌اند، ترس در تمام وجودت لانه می‌کند و البته دلتنگی برای خانواده امانش را می‌برد.
زخم چهار تن از رزمندگان ایرانی از اسارت
«روایت زخم» عنوان کتاب خاطرات دوران اسارت چهار تن از آزادگان جنگ تحمیلی است که در سال ۱۳۷۲ به کوشش سیدمحسن علمه در دفتر حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس لشگر ۳۱ عاشورا تهیه و تدوین و توسط معاونت تبلیغات و انتشارات نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است.
داستان هزار و یک شب اسارت
«هزار شب و يك شب» نوشته اسير آزاد شده ايراني بيژن كريمي است. او در اين كتاب خاطرات هزار و يك شب اسارت در اردوگاه‌هاي عراق را نگاشته است
خاطرات آزاده‌ای از کودکی تا پس از اسارت
«سرباز کوچک امام» روایتی از خاطرات آزاده مهدی طحانیان از کودکی تا امروز و ماحصل بیش از 350 ساعت مصاحبه مؤلف با روای است،
از ارسارت در اردوگاه الانبار تا آزادی در مرداد 69
«گداخته» خاطرات يك رزمنده ايرانى كه در تاريخ مورخه هشتم آبان 59 در آبادان به اسارت نيروهاى عراقى درآمده است. كتاب در دو فصل تدوين شده، و راوى در آن از چگونگى اسارت و نحوه زندگى در اردوگاه الانبار عراق و لحظات آزادى در مرداد 1369 نقل كرده است.
اسارت، بازجویی و شکنجه محمدجواد تندگویان
«انتقال به پادگان تنومه» (بين شلمچه و بصره)، خاطرهاى از اسارتشهيد محمدجواد تندگويان، انتقال به زندان بغداد و بازجويى و شكنجه توسط عراقىها، انتقال به اردوگاه الانبار، شكنجه اسرا بدست سربازان عراقى و خود فروختگان، بيمارى اسرا و خود درمانى آنان در اردوگاه، برگزارى مراسم نوروز توسط اسرا، قطعنامه 598 و واكنش اسرا... برخى از موارد مطرح شده در اين خاطرات است.
اسارت رزمنده ارمنی در اردوگاه عراقیها
کتاب «چه کسی قشقره‌ها را می‌کشد» به قلم حجت شاه‌محمدی نه فقط خاطرات آزاده جانباز سورن هاکوپیان بلکه روایت خاطرات بسیاری از آزادگان مسلمان است. نقطه عطف این کتاب، دمسیحی بودن سورن (راوی کتاب) است که به دور از هر گونه تعصب و جنجالی مذهبی با مسلمانان به ندای رهبر خود پاسخ مثبت می‌دهد و 26 ماه اسارت در سوله‌ای تنگ، تاریک را تحمل می‌کند.
صد خاطره از خلاقیت اسرای ایرانی
کتاب «اسارت» شامل صد خاطره كوتاه از دوران اسارت رزمندگان و زندان‌های عراق است. خاطرات روزهای سخت و طاقت فرسا، خاطرات روزهايی كه اگر چه اسرا از هر نوع امكانات و وسايلي محروم بودند اما با ذهن خلاق خود نياز روزمره خود را برطرف كرده و از جهنم (زندان) بهشتي زيبا ساخته بودند. از جمله اين خلاقيت ها ميتوان به تهيه گيوه با نخ زيرپوش سيم خاردار و دمپايي كهنه ، ساخت دفترچه 18 برگي به وسيله خواباندن پاكت نامه خالي پودر لباسشويي در آب و تهيه زولبيا با آرد و شير خشك اشاره نمود
دفاع از دین و سرزمین تا آخرین نفس
کتاب «حکایت زمستان» نوشته سعید عاکف روایتی متفاوت از صفحه‌ای ماندگار از دیوان افتخارآمیز دفاع مقدس است. روایت مقاومت‌ها و مظلومیت‌های اسرای ایرانی در زندان‌های بعثی‌ها و منافقین که از زبان آزاده سرفراز عباس حسین‌مردی و با قلم شیرین و شیوای سعید عاکف بیان شده است.
در کتاب «حکایت زمستان» عباس حسین‌مردی راوی شجاعت رزمندگان دلیری می‌شود که تا آخرین نفس برای دفاع از دین و سرزمین خود مقاومت کردند. داستان رشادت‌ها و پایداری‌‌های رزمندگان اسلام، شرایط عجیب و حیرت‌انگیز اردوگاه‌های عراقی، فضای روحی و روانی دشوار دوران اسارت، و شکنجه‌هایی که گرچه تصورش برای انسان مشکل می‌باشد اما حقایقی است که بر جریده تاریخ ثبت شده است.
پروپاگاندایی که به ضرر صدام تمام شد
کتاب «آن بیست و سه نفر» به قلم احمد یوسف زاده شامل خاطراتی از رشادت‌های نوجوانان رزمنده در صحنه نبرد است که به اسارت نیروهای مهاجم عراقی درآمده‌اند. نگارنده که خود نیز یکی از همین 23 نفر است، در کتابش به مقاومت این گروه در اردوگاه های ارتش بعث هم پرداخته است.
در اردیبهشت شصت ویک، در جریان عملیات بیت المقدس تعدادی از نوجوانان زیر هجده سال به اسارت عراقیها درآمدند. اسارت این افراد که تعداد آنها ٢٣ نفر بود، این فرصت را به عراق داد تا از آنها بهره برداری تبلیغاتی کند.
یک وجب و چهار انگشت از اسارت
«یک وجب و چهار انگشت» روایت آزادگی رزمنده‌ای است که داوطلبانه قدم به جبهه‌های دفاع از کشور گذاشته و به اسارت عراقیها در آمده است. این کتاب حاوی خاطرات جانباز و آزاده دوران دفاع مقدس، عظیم حقی، متولد 1342 از توابع استان گیلان است و به خاطرات وی از تولد و دوران کودکی تا پایان دوران اسارت او در سال 69 می‌پردازد. بیشتر حجم کتاب به خاطرات حقی از شکنجه‌ها و سختی‌های زمان اسارت در عراق اختصاص دارد.
دختر ایرانی و تجربه اسیری
«خاطرات ایران»، یاد و خاطره سالهای مقابله و مقاومت در برابر دشمن متجاوز آن‌قدر ارزشمند و عزیز هست که سراغ قهرمانانش بروی و پای صحبت‌هایشان بنشینی. هر کدام از مردان و زنان آن روزگار حرف‌هایی دارند شنیدنی و قابل تأمل.
در این میان هر کس بخش یا بخش‌هایی از آن حادثه بزرگ را روایت می‌کند. کم و زیادش مهم نیست. مهم صداقت و باوری است که در این گفته‌ها می‌توان یافت و به آن دل سپرد.
خاطرات اسیر آزاد شده هادی باغبان
با بررسی آثار به جای مانده از خاطرات آزادگان به این نتیجه میرسیم که عراقیها اسیران ایرانی را به دو گروه اسرای صلیب‌دیده و اسرای صلیب‌ندیده تقسیم کرده بودند. اسرای صلیب دیده به کسانی گفته میشد که نامشان در دفتر صلیب سرخ جهانی ثبت شده و از حداقل حقوق در اسارت برخوردار بودند. اما اسرای صلیب‌ندیده، کسانی بودند که صلیب سرخ جهانی هیچ اطلاعی از تعداد، محل نگهداری و سرنوشتشان نداشت.
57243