«ایران ظرفیت‌های بسیاری دارد» اما «درآمدی که از گردشگری درمی‌آورد، ناچیز است.»، «ایران به قدر کافی شناخته‌شده نیست» و «برای اصلاح و ایجاد زیرساخت» به «بودجه»ای نیاز دارد که بالاخره روزی باید تأمین شود. این خلاصه‌ای از حرف‌هایی است که در روز جهانی گردشگری گفته شد. مهمترین رویداد سالانه گردشگری امسال یک غایب بزرگ داشت: رئیس‌جمهوری؛ کسی که سال گذشته در همین روز سخنرانی غرایی داشت و میهمانان خارجی را به وجد واداشت. صبح دیروز اما مراسم روز جهانی گردشگری تقریبا شبیه مراسم‌های دیگر بود، با این تفاوت که «تم محرم» که محمد محب‌خدایی، معاون گردشگری پیش از این قولش را داده بود، بیشتر از دوساعت وقت مراسمی را که با یک‌ساعت تأخیر آغاز شده بود، به خود اختصاص داد. این میان شاید تنها یک خبر تازه توانست نگاه فعالان گردشگری حاضر در مراسم را به خود جلب کند: پیشنهاد ایجاد ١٥٠هزار شغل به رئیس‌جمهوری.
در این مراسم که در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی برگزار شد، تنها سخنرانان رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و معاون گردشگری او بودند و جای خالی مسئولان دولتی در صندلی تماشاچیان اینطور پر شد: علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی، حسینعلی امیری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهوری، پروانه سلحشوری به نمایندگی از تمام نمایندگان مجلس شورای اسلامی. به‌علاوه محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی، معاونان سازمان و مدیران کل استانی و سفرای چند کشور خارجی و فعالان گردشگری و دست آخر، در پایان مراسم که به ظهر رسیده بود، به رسم هر سال از برترین‌های حوزه‌های مختلف صنعت گردشگری تجلیل شد.
روز جهانی گردشگری با خواندن پیام طالب رفاعی، دبیرکل سازمان جهانی گردشگری آغاز شد. او در پیامی به مناسبت این روز نوشت: «امروزه صنعت گردشگری، سومین صنعت بزرگ صادراتی جهان پس از مواد شیمیایی و سوخت است که امید، رفاه و درک متقابل را برای بسیاری از زندگی‌ها در سراسر جهان به ارمغان می‌آورد. تنها در سال گذشته یک‌میلیارد و ٢٣٥میلیون مسافر از مرزهای بین‌المللی گذر کردند و این رقم تا سال ٢٠٣٠ به ١,٨میلیارد نفر خواهد رسید.» او راهکارهایی برای رسیدن به این رقم داده و خواسته بود که «در روز جهانی گردشگری هر زمانی که سفر می‌کنید، به هر کجا که سفر می‌کنید، به یاد داشته باشید که: به طبیعت احترام بگذارید، به فرهنگ احترام بگذارید، به میزبان خود احترام بگذارید.»
حیف است برای ایران
علی‌اصغر مونسان، معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری وقتی در جایگاه سخنرانی قرار گرفت که زمان زیادی به پایان برنامه نمانده بود. او با اشاره به این‌که ٤٧سال از تصویب و نامگذاری ۲۷سپتامبر به نام روز جهانی گردشگری می‌گذرد، سخنان خود را اینطور آغاز کرد: «این روز را درحالی ارج می‌نهیم که گردشگری به عدد بی‌سابقه بیش از یک‌میلیارد و ٢٠٠میلیون نفر رسیده است، این عدد بی‌سابقه باعث شده که صنعت گردشگری جایگاه خود را به‌عنوان رکن سوم در اقتصاد جهان تثبیت کند.»
او گفت: «گردشگری علاوه بر نقش اقتصادی، اثرات شگرفی در حوزه اجتماعی و فرهنگی کشورها و ملت‌ها دارد. صنعت گردشگری امروزه ابزاری موثر برای دیپلماسی عمومی کشورها بوده که از طریق آن می‌توان فرهنگ‌ها را مبادله ، ملت‌ها را به‌هم نزدیک و به آشنایی انسان‌ها، ملت‌ها و اقوام با هم کمک کرد.»
معاون رئیس‌جمهوری با اشاره به نامگذاری روز جهانی گردشگری در سال ٢٠١٧ به نام گردشگری پایدار و ابزاری برای توسعه، ادامه داد: « در ایران ظرفیت‌های بزرگ و مزیت‌های بی‌شماری وجود دارد. این درحالی است که کشورهایی با تاریخ و جغرافیایی کوچک‌تر از کشور ما توانسته‌اند صنعت گردشگری را رشد دهند، سالانه درآمدهای زیادی از این صنعت به‌دست بیاورند و صنعت گردشگری نقش مهمی در تولید ناخالص داخلی آن کشورها ایفا کند.»
مونسان با گفتن این حرف‌ها اضافه کرد: «حیف است کشوری با ظرفیت‌های بی‌نظیر در میراث‌فرهنگی و طبیعی هنوز نتوانسته صنعت گردشگری را به جایگاه واقعی خود برساند و اهمیت موضوع را برای همه مشخص کند.»
گردشگری به زبان آمار
رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خلال صحبت‌های خود آماری از گردشگری ایران و جهان ارايه داد. او به سرعت بی‌نظیر این صنعت در دو دهه گذشته اشاره‌ای کرد و سپس این طور آمار داد که «در سال ١٩٥٠ میلادی شمار گردشگران در سرتاسر جهان فقط ٢٥میلیون نفر بود، در طول سه دهه این عدد ٧برابر شد و در سال ١٩٨٠ به ١٧٨میلیون نفر رسید. این عدد در‌سال ٢٠٠٠ به ٦٧٤میلیون نفر و در سال ٢٠١٥ به یک‌میلیارد و ١٨٦میلیون نفر افزایش پیدا کرد.»
با این حرف‌ها او توضیح داد که هیچ بخشی در اقتصاد جهانی به این سرعت رشد نکرده است و با این حال ایران باید زودتر خود را به این قافله برساند. چرا که «در صنعت گردشگری با حداقل سرمایه‌گذاری می‌توان درآمدزایی بسیار مناسب و فرصت شغلی بی‌نظیر به‌وجود آورد.» به گفته معاون رئیس جمهوري، سهم صنعت گردشگری در سال ٢٠١٥، به ١٢٦٠میلیارد دلار و سهم مستقیم گردشگری در GDP در دنیا ٢٢٠٠میلیارد دلار بوده و نقش مستقیم گردشگری در اشتغال هم به عدد ١٠٨میلیون شغل رسیده است.
او در ادامه با مروری بر صنعت گردشگری در بخش اقتصاد جهانی، چنین آماری داد: «گردشگری در اقتصاد جهانی ٧٢٠٠میلیارد دلار یعنی ٨,٩درصد تولید ناخالص داخلی کل اقتصاد جهانی است. از نظر اشتغال مستقیم و غیرمستقیم به عدد ٢٨٤میلیون شغل می‌رسیم، یعنی به‌ازای هر یازده شغل در جهان یکی از شغل‌ها به حوزه گردشگری مربوط است. این نشان‌دهنده اثرات مهم این بخش در ایجاد درآمد و شغل است.»
این‌ها همه درحالی است که در برنامه ششم به ایجاد سالانه یک‌میلیون شغل اشاره شده که البته «سخت است» و نیاز به کمک همه بخش‌ها دارد.
او سپس با اشاره به این‌که نیاز است در ایران هم گردشگری به‌عنوان صنعتی درآمدزا دیده شود، گفت: «پیش‌بینی می‌شود رشد گردشگر در‌سال آینده بین ٣ تا ٤درصد، در آفریقا افزایشی بین ٥ تا٦درصد، در آمریکا ٤ تا ٥درصد، اروپا ٢ تا ٣درصد و خاورمیانه ٢ تا ٥درصد باشد.» به گفته او مقایسه‌های آماری، چشم‌انداز امیدوار‌کننده‌ای برای کشور ترسیم می‌‌کند که دستیابی به این چشم‌انداز نیازمند کمک همه بخشهای حاکمیتی و بخشهای غیردولتی است.
مونسان ادامه داد: «ایران در سال ٢٠١٣ در شاخص‌های رقابت‌پذیری بین ١٤١کشور، رتبه ٩٨ را داشته، پیش‌بینی می‌شود در‌سال ٢٠١٧ به ٩٣برسد که جایگاه مناسبی برای کشوری با این‌همه ظرفیت نیست. یکی از ضعیف‌ترین عملکردها در گردشگری مربوط به زیرساخت‌های خدمات گردشگری با رتبه ١١٧ است، این بخش محدود به سازمان میراث‌فرهنگی نمی‌شود و موضوعی فرابخشی است. رتبه زیرساختی که در بنادر و زمین که تأثیر مستقیمی در وضع گردشگری دارد در مجموع رتبه ٧٥ است.»
از سوی دیگر اینطور که او توضیح داد، ایران هنوز با استاندارد جهانی فاصله بسیار زیادی دارد: «در‌سال ٢٠١٦ میلادی سهم مستقیم ایران ۲/۹درصد در تولید ناخالص داخلی بوده که با متوسط جهانی فاصله بسیار زیادی دارد، پیش‌بینی می‌شود در افق ١٠ساله تا سال ۲۰۲۷ این عدد سالانه معادل ٢,٦درصد رشد داشته باشد و به ٧.٥درصد کل تولید ناخالص ملی دست پیدا کنیم.»
درآمدمان ناچیز است، بودجه بدهید
مونسان در ادامه سخنرانی بلند خود، با بررسی هفت بخش گردشگری، از ظرفیت‌های خوب ایران حرف زد و این‌که ایران با وجود داشته‌های طبیعی و تاریخی چندان نیازی به تولید جاذبه ندارد. او دراین‌باره به گزارش سازمان جهانی گردشگری استناد کرد که می‌گوید «ما جزو ۱۵کشور برتر دنیا از لحاظ جاذبه‌های گردشگری هستیم» اما مشکل اینجاست که «به‌لحاظ درآمدزایی از این صنعت در رتبه ٧٠ قرار داریم و سهم ما از این حوزه پردرآمد ناچیز است.»
معاون رئیس‌جمهوری که چندین بار میان گفته‌های خود از نقص زیرساخت‌های گردشگری در ایران سخن گفت، با بیان این‌که اعتبارات سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در بخش توسعه زیرساخت‌ها اعتبارات کمی است گفت: «امیدواریم در بودجه‌سال آینده اعتبارات خوبی در بخش زیرساخت‌های گردشگری داشته باشیم. البته بخش معرفی مهمتر از زیرساخت‌هاست. جاذبه‌های بی‌نظیر گردشگر در استان‌ها نشان می‌دهد که ما در معرفی و تبلیغات داشته‌ها ضعیف عمل کرده‌ایم.»
او همچنین گفت که در بخش معرفی و تبلیغات ضعیف هستیم و نه‌تنها برای گردشگران خارجی بلکه برای گردشگران داخلی هم نتوانستیم جاذبه‌های خود را به خوبی معرفی کنیم.
تشریح چالش‌های موجود در صنعت گردشگری نکته دیگری از حرف‌های رئیس سازمان میراث فرهنگی بود. او این چالش‌ها را اینطور بیان کرد: «پایین بودن استانداردهای کمی و کیفی در زیرساخت‌های گردشگری، مشکل آموزش، تعدد مراکز تصمیم‌گیری در صدور مجوزها، نبود ثبات در سیاست‌گذاری‌ها و مقررات و اندک‌بودن سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری از چالش‌های موجود در این حوزه است.» او با بیان این موارد ابراز امیدواری کرد که روند سرمایه‌گذاری در این حوزه روبه‌رشد باشد. هرچند توضیح داد که اعتبارات خوبی از صندوق توسعه ملی در اختیار دارد و سعی داشته که از این امکان برای حمایت‌های از بخشهای غیردولتی استفاده شود.
پرواز گردشگری با کمک میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی
مونسان در بخش دیگری از حرف‌هایش میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی را به دو بال تشبیه کرد که توسعه گردشگری ایران را رقم می‌زنند و به قولی گردشگری را به پرواز در می‌آورند.
او با این مثال خبرهایی در بخش اشتغال داد: «صنایع‌دستی می‌تواند در حوزه ایجاد شغل بسیار موثر باشد. برنامه‌ای مدون برای ایجاد ١٥٠هزار شغل در‌سال را در بخش گردشگری و صنایع‌دستی مهیا کرده‌ایم.»
رئیس سازمان میراث فرهنگی البته گفت که برای کمک به این بخش از دولت درخواست کمک مالی بلاعوض ندارد اما گفت: «نیازمند کمک تسهیلاتی و اعتباری هستیم تا این اعتبارات را در اختیار بخشهای خصوصی بگذاریم.»
او خبر دیگری هم داد: «در حال تهیه سند جامع حمایت از گردشگری هستیم و امیدواریم این سند راهگشا باشد و بخش صنایع‌دستی و گردشگری را حمایت کند، این سند با رویکرد حمایت گردشگری خارجی است و برای بخش‌هایی که برای جذب توریست خارجی فعالیت می‌کنند، مشوق‌هایی درنظر گرفته می‌شود.»
رفع بیکاری بالا و اقتصاد تک محصولی با گردشگری
سخنران دیگر مراسم روز جهانی گردشگری محمد محب‌خدایی معاون گردشگری بود. او یادی از دوران تحریم کرد و گفت: «به‌یاد بیاوریم که چگونه گردشگری در دوران تحریم‌ها دچار ریزش و رکود شده بود. اما، گردشگری هم اینک به‌عنوان مطالبه ملی مردم در صدر برنامه‌ریزی‌های دولت قرار گرفته است.»
با این توضیح محب خدایی ادامه داد: «ما اکنون در آغاز سال اول اجرای برنامه ششم توسعه هستیم. مقدمات کار و جوانب اجرایی را برای ایفای تکالیف قانونی به‌تدریج فراهم می‌کنیم. همچنین برنامه‌های مکمل دیگر مانند برنامه اشتغال با هدف‌گذاری ۷۰هزار فرصت شغلی در بخش گردشگری و طراحی مقاوم‌سازی اقتصاد کشور ازجمله فعالیت‌هایی است که هم‌اکنون در سرلوحه امور ما قرار دارد.»
به‌گفته معاون گردشگری در حوزه مربوط به سیاست‌گذاری‌ها، تأکید بر دو محور قرار دارد؛ یکی حمایت از بخش خصوصی، تشکل‌های مردمی و واحدهای غیردولتی و دیگری نگرش اقتصادی به صنعت گردشگری و قدرت ارزآوری و نقش موثر آن در اقتصاد کشور.
خدایی ادامه داد: «توسعه پایدار گردشگری دارای دو جنبه حفاظت از محیط‌زیست و منابع و میراث‌فرهنگی است. از این‌رو گردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا درآید تا بتواند حرکت امید بخشی را در توسعه همه‌جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند.»
وقتی حرف از توسعه شد، معاون گردشگری اشاره‌ای به رتبه ایران کرد: «در دولت تدبیر و امید و به‌ویژه پس از برجام، رتبه رقابت‌پذیری گردشگری کشورمان ٤ پله بالاتر رفته و از ٩٧به ٩٤ ارتقا یافته است. رتبه ایران از نظر امن‌ترین مقصد گردشگری در گزارش سازمان تجارت جهانی ٨٧ است و در منابع انسانی و بازار کار رتبه کشورمان ١٠٥ است.»
محب‌خدایی ادامه داد: «در زیرساخت‌های فرودگاهی، زمینی و خدمات گردشگری رتبه ایران ٩٤ است و به‌طور تفکیک شده رتبه کشورمان در زیرساخت‌های فرودگاهی ٨٩، زمینی و بندری ٧٥ و خدمات گردشگری در جایگاه ١١٦ است، همچنین در منابع فرهنگ و مسافر تجاری رتبه ٣٨ به کشورمان اختصاص دارد.» او با بیان این آمار گفت که نیاز است باز هم این رتبه‌ها ارتقا پیدا کند چرا که بسیاری از مشکلات همچون نرخ بیکاری بالا و اقتصاد تک‌محصولی بارونق گردشگری حل خواهد شد.
47238