اکنون سریال‌سازی در عرصه هنرهای نمایشی نه‌تنها سطح پایین و درجه‌چندم به‌حساب نمی‌آید بلکه سینماگران مطرحی چون سودربرگ، مارتین اسکورسیزی، اسپیلبرگ، دیوید فینچر و وودی آلن هم به کارگردانی و تهیه‌کنندگی آثار مختلفی پرداخته‌اند. حتی تعدادی از منتقدان اعتقاد دارند به‌دلیل سیطره بلاک‌باسترها بر صنعت سینمای تجاری جهان، امروز سریال‌ها عرصه بروز ایده‌های تازه و جسورانه روایی و فرمی هستند.
حال در چنین دورانی سریال‌سازی در ایران مسیر معکوس و افت را طی می‌کند. نمی‌خواهم به شکل کلیشه‌ای ادعا کنم تلویزیون دوران طلایی سریال‌سازی داشته است اما به هر شکل برایند کیفی و درصد مخاطبانش در این حوزه به‌طور قطع از تولیدات سال‌های اخیر بالاتر بوده است؛ از سال‌هایی که جز «پایتخت» هیچ مجموعه خیابان‌خلوت‌کن وجود ندارد و تنها سریال ماندگارش «وضعیت سفید» است و حتی تعداد آثار متوسط هم کاهش محسوسی دارد.
واقعا چه اتفاقی افتاده است که دیگر مجموعه‌هایی مانند «هزار دستان»، «روزگار قریب»، «مختارنامه»، «دوران سرکشی»، «شب دهم»، «مدار صفر درجه»، «کیف انگلیسی» یا حتی آثار سبک‌تری چون « زیر تیغ»، «همسران»، «خانه سبز»، «کتابفروشی هدهد»، «همه فرزندان من»، «روزی روزگاری» و... ساخته نمی‌شود؟ چرا شاهد سریال‌های پربیننده‌ای مانند «صاحبدلان»، «در پناه تو»، «خواب و بیدار»، «در چشم باد»، «میوه ممنوعه» و... نیستیم؟ چرا مجموعه‌های طنزی مانند «کاکتوس»، «پاورچین»، «بزنگاه»، «شب‌های برره» و «خانه به دوش» تکرار نمی‌شود؟
کمبود بودجه یکی از دلایلی است که برای کاهش تولید و کیفیت برنامه‌های صدا و سیما به آن اشاره می‌شود. این کمبود در حالی است که بخش‌های اداری سازمان به‌شدت فربه شده و حدود ۵۰هزار حقوق‌بگیر در سراسر کشور دارد. طبعا این تعداد نیرو بخش اعظم منابع مالی را می‌بلعد؛ آن هم در شرایط سخت اقتصادی‌ای که درآمد تبلیغات هم کاهش یافته است.
از طرف دیگر بالا رفتن دستمزدها و هزینه‌های تولید هم به‌دلیل سیاست‌های غلط مدیران تلویزیون به گران تمام شدن سریال‌ها بدون توجه به میزان مخاطب و تبلیغاتی که می‌تواند جذب کند منجر شده است.
جدا از این موارد دایره مضمونی و فرمی مجموعه‌های تلویزیونی هم در مقایسه با دهه‌های ۷۰ و ۸۰ به‌دلیل رویکرد سلیقه‌ای، محدودتر و محتاطانه‌تر شده، به شکلی که بخش قابل‌توجهی از مخاطبان قابلیت همذات‌پنداری را با آثار تولیدی ندارند و بیشتر سریال‌ها قصه‌های کشدار سانتی مانتال به‌شدت ساده‌لوحانه را دستمایه خود قرار داده‌اند تا به‌اصطلاح احساسات تماشاگر را برانگیزند.
در این شماره برای بررسی دلیل افت سریال‌سازی در ایران به سراغ تعدادی از کارگردانان و تهیه‌کنندگان تلویزیونی رفتیم. همچنین نویسندگان هریک دلایل خود را برای این افول برشمردند و به یک نمونه موفق هم از مجموعه‌های قدیمی اشاره داشتند.
منتشر شده در روزنامه همشهری
۵۷۲۴۳