به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، مژده دانش‌پژوه عروسکساز چند روز پیش عروسک تازه‌اش «شاماران» را در موزه عروسک رونمایی کرد. اواخر سال گذشته و نزدیک به چهارشنبه سوری عروسک «چهارشنبه خاتون» ساخت گروه باجی در موزه عروسک رونمایی شد و مورد توجه قرار گرفت.
«شاماران» که بر اساس افسانه‌های کردی ساخته شده، مانند «چهارشنبه خاتون» به افسانه‌ای اشاره دارد که در آن زنان حضوری پررنگ دارند. به همین مناسبت با مژده دانش پژوه درباره این عروسک صحبت کردیم.
عروسک «شاماران» کار تازه گروه شما چطور متولد شد؟
ساخت عروسک شاماران بر اساس افسانه‌ای با همین نام بعد از تجربه همکاری با موزه و ساخت عروسک «چهارشنبه خاتون» از طرف موزه عروسک به ما پیشنهاد شد. این افسانه قدیمی متعلق به اقوام کرد است و در ایران، سوریه، عراق و ترکیه شنیده شده است. البته نسل جدید کمتر این قصه را به یاد دارند. در قدم اول اسنادی که موزه داشت مطالعه و بررسی کردیم و بعد خودمان تحقیق درباره این قصه را شروع کردیم و منابعی یافتیم که درباره شاماران توضیح می‌داد.
تصاویری هم از این افسانه وجود دارد. شاماران، زنی است با بدن مار، که دانش گیاهی و طب گیاهی دارد. یکی از انگیزه‌های من برای ساخت عروسک از این اسطوره‌ها و افسانه‌ها زنده کردن آنها برای نسل جدید است. متاسفانه به دلیل تغییر شرایط زندگی و کوچکتر شدن خانواده‌ها و کمرنگ شدن نقش بزرگترها در خانواده، سنت قصه‌گویی فراموش شده است. خطر فراموشی بسیاری از قصه‌ها، آداب و اسطوره‌های ایرانی را تهدید می‌کند. ساخت عروسک و نمایش آن، قصه‌گویی درباره آن می‌تواند این پیوند را دوباره زنده کند.
عروسک‌های شما گران و حتی می‌شود گفت لاکچری هستند و تولید انبوه ندارند. ساخت عروسک «شاماران» چقدر طول کشید؟ این عروسک‌های گرانقیمت چقدر مناسب استفاده بچه ها هستند؟
این عروسک‌ها لاکچری نیستند، دست ساز هستند و زمان زیادی برای ساختشان گذاشته می‌شود، قیمتی که دارند نسبت به کاری که برای ساختشان شده بالا نیست. اگر به تولید انبوه نمی‌رسند به دلیل لاکچری یا لوکس بودن نیست. به این دلیل است که کار دست روی آنها انجام می‌شود و اصلا نمی‌شود تولید انبوه داشت. من و گروهم خانم هنگامه حکیمیان و نرگس تیموری فر تقریبا شش ماه درگیر ساخت عروسک بودیم.
ورژن‌های مختلف از داستان شاماران وجود دارد، در یکی از روایت‌ها، در انتهای قصه شاماران به سه تکه تقسیم می‌شود، به نظرم این سرنوشت خشنی برای یک عروسک بود. روایتی هست که در آن شاماران دوباره خود را احیا می‌کند، ما هم به عروسکی فکر کردیم که در عین حال که سه تکه می‌شود به حالت کامل هم در می‌آید. جنس این عروسک‌ها باعث شده کمی گران و خاص باشند. موادی که در آن استفاده می‌شود و کارکرد آن با عروسک‌هایی که تولید انبوه می‌شوند فرق دارد.
واکنش کودکان به این عروسک‌ها چیست؟ آیا این عروسک ها کارکردی فراتر از استفاده موزه‌ای دارند؟
واکنشی که درباره عروسک «چهارشنبه خاتون» دریافت کردیم، امیدوارکننده و مثبت بود. عروسک «شاماران» تازه رونمایی شده و در مراسم رونمایی معمولا خانواده‌ها بیشتر از کودکان حضور دارند. در رونمایی از شاماران، خانمی اهل کرمانشاه اصلا این افسانه را به خاطر نداشت. بعد که قصه را شنید و عروسک را دید به یاد آورد که در گذشته نقش شاماران را در سوزن دوزی‌ها دیده یا در نقاشی‌هایی که در خانه کردها بوده. پختن آش شاماران هم یکی از سنت‌های گذشته بوده تا خانواده‌ها یک سال از شر مار یا هر گزنده‌ای در امان باشند.
عروسک‌ها اگر چه یک شکل هستند اما در جزئیات با هم فرق دارند، این موضوع انتخاب را برای افرادی که می خواهند این عروسک را تهیه کنند سخت می‌کند و البته موضوع جذابی هم هست. عروسک‌های ما در دسته عروسک‌های هنری جای می‌گیرند، عروسک‌هایی که تولید انبوه ندارند، چون از نظر اقتصادی به صرفه نیست. اما به تعدادی محدود ساخته می‌شوند و یا کلکیسون دارها، فعالان در حوزه عروسک آنها را خریداری می‌کنند یا مصرف موزه‌ای دارند. تعداد افراد عادی که از این عروسک‌ها می‌خرند کم است، چون تولید انبوه نداریم. هدف ما بیشتر تلنگر زدن به خانواده‌ها و جامعه برای زنده کردن و به یادآوردن افسانه‌های فراموش شده است.
شما سال‌هاست در زمینه ساخت عروسک فعالیت دارید. چرا عروسک‌های ایرانی برای بچه‌ها جذاب و محبوب نمی‌شوند؟
برای این که یک عروسک در ارتباط با جامعه موفق شود، باید پشتوانه داستانی داشته باشد. فیلم، سریال، انیمیشن و ... بعد از آن محصولات مکمل. بچه‌ها کارتون فروزن را می‌بینند، بعد دفترچه، عروسک و ... اما عروسک‌های ایرانی این امتیازها را ندارند.
هیچ وقت به این موضوع فکر نکردید که در شهرهای مختلف برای مردم این مناطق، عروسک‌ها را رونمایی کنید و قصه‌شان را بگویید؟
ایده‌هایی داریم اما امکانش فعلا فراهم نشده. امیدوارم این اتفاق در آینده بیافتد. یکی از کارهایی که می‌شود با این عروسک‌ها کرد این است که مثلا مربی آنها را به بچه ها نشان بدهد و قصه‌شان را تعریف کند. این باعث می شود بچه ها با این افسانه‌ها آشنا شوند.
شما کرد هستید؟ ساخت عروسک بر اساس افسانه کردی علاقه شخصی خودتان بود؟
نه. من به همه اقوام ایرانی علاقه دارم و دوست دارم فرهنگ و افسانه‌های همه اقوام را بدانم و برای دیگران نقل کنم. «چهارشنبه خاتون» از افسانه‌های گیلانی و آذربایجان آمده و «شاماران» کردی است. عروسک بعدی که به امید خدا خواهیم ساخت متعلق به لرستان است و بعد از آن عروسکی از افسانه‌های شیراز می‌آید.
۲۴۱۲۴۳