گروه اول، او را موافق مبارزات و همراه انقلابیون و مخالف شاه و مرتبط با امام خمینی معرفی کرده و نقش مهمی برای حمایت‌های او از مبارزین ایرانی در لبنان و سوریه قائل هستند.
گروه دوم، همواره او را مخالف انقلاب و مرتبط با رژیم شاه معرفی کرده و مدعی هستند او میانه‌ای با مبارزان ایرانی نداشته است.
گروه سوم، وی را شخصیتی در میانه‌ی انقلابی‌گری و اصلاح طلبی می‌دانند که دغدغه اصلی‌اش ارتقاء جایگاه شیعیان از طریق تعامل سازنده با همه دولت‌ها و جریانات فکری و سیاسی بوده است.
بالطبع هر یک از این نگاه‌ها، نظرِ طیفی از مخاطبان را به خود جلب می‌کنند.
اما نگارنده این سطور که چند صباحی توفیق مطالعه درباره امام موسی صدر و فعالیت‌های او را داشته و مختصری هم با وقایع‌نگاری انقلاب اسلامی آشناست، معتقد است برای رسیدن به پاسخ نهایی، ابتدا باید پرسش‌های دیگری را مورد توجه قرار داد تا شناخت روشنی از بسترهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی آن دوران به دست آید و بعد به جمع آوری اطلاعات درباره نگاه و روش امام موسی صدر و دیگر انقلابیون پرداخت.
در حقیقت یکی از آسیب‌های بسیاری از پروژه‌های تاریخ‌نگاری معاصر همین نگاه ناقص به موضوعات تاریخی است که با وجود تلاش‌ها و هزینه‌های فراوان، نه تنها نیاز مخاطب را برآورده نمی‌کند که ذهن او را با انبوهی از پرسش‌های جدید درگیر می‌کند.
پژوهشگر و مخاطبِ آشنای رویدادهای تاریخی باید با مسئولیت پذیری و جستجوگری، ابتدا تصویر کامل‌تری از آن دوره تاریخی به دست آورد و بعد برای رسیدن به پاسخِ سوال اصلی بکوشد.
برای روشن شدن موضوع، بهتر است مروری به برخی پرسش‌های پیشینیِ مرتبط با فضای سیاسی دوران مبارزه در خارج کشور و به طور خاص درباره لبنان و امام موسی صدر داشته باشیم:
۱- اولویت‌ها و نیازهای یک مبارز سیاسی در خارج کشور چه بود؟
۲- مبارزات داخل و خارج چه تفاوتی باهم داشت؟
۳- آیا سلایق و روش‌های مختلف پذیرفته شده بود؟ آیا همه مانند هم بودند؟
۴- مبارزات در خارج، چه جایگاه و تاثیری در روند کلی مبارزات داشت؟
۵- چهره شاه در داخل و خارج چه تفاوتی باهم داشت؟
۶- تنوع فکری و روشی در میان مبارزین چه میزان بود و تا چه اندازه به نزاع و اختلاف و رقابت منجر می‌شد؟
۷- رهبران و نیروهای اصلی مخالف شاه در داخل، چه نگرشی به امام موسی صدر و تلاش‌هایش داشتند؟ آیا نگاه همه یکسان بود؟
۸- اطرافیان، چه تاثیری در روابط امام خمینی و امام موسی صدر داشتند؟
۹- امام خمینی چه نگاهی به امام موسی صدر و فعالیت‌های او داشت؟
۱۰- لبنان چه جایگاهی در راهبرد منطقه‌ای شاه داشت؟
۱۱- سیاست‌ها و برنامه‌های رژیم شاه در لبنان چه بود و در هر مقطع تاریخی چه ویژگی‌هایی داشت؟
۱۲- نیروهای داخل ایران چه نگرشی به مبارزات خارج کشور داشتند؟
۱۳- موضع گروه‌های مارکسیستی درباره امام موسی صدر چه بود و تا چه اندازه در نگاه دیگران تاثیر داشتند؟
۱۴- رابطه گروه‌های فلسطینی با امام موسی صدر چه فراز و نشیب‌هایی داشت؟
۱۵- رابطه گروه‌های فلسطینی با مبارزین ایرانی چگونه بود؟ این گروه‌ها چه تاثیری در نگاه نیروهای ایرانی به قضایای خارج از ایران داشتند؟
۱۶- براندازی رژیم شاه از چه زمان در دستور کار انقلابیون قرار گرفت؟ آیا همه نگاه یکسان داشتند؟
۱۷- انقلابیون داخل و خارج چه زمانی از فروپاشی رژیم شاه مطمئن شدند؟ آیا همه نگاه یکسان داشتند؟
۱۸- آیا بین دستگاه حکومتی و جریان مخالف رژیم، امکان گفتگو و رد و بدل کردن پیام وجود داشت؟ آیا طرفین تمایلی به این کار داشتند؟
۱۹- ساواک تا چه اندازه در بین نیروهای خارج کشور نفوذ کرده بود؟
۲۰- اگر افرادی مانند شهیدان مطهری، بهشتی، چمران، مفتح و برخی دیگر، دوران بیشتری امکان حضور و خدمت پیدا می‌کردند، در قضاوت‌ها پیرامون امام موسی صدر تاثیر گذار نمی‌بودند؟
۲۱- نحوه پیگیریِ پرونده امام موسی صدر در جمهوری اسلامی تا چه اندازه، تحت تاثیر نگاه‌های برخی افراد و سلیقه‌هایی بود که پیش از انقلاب شکل گرفت؟
۲۲- ربوده شدن امام موسی صدر به نفع انقلاب اسلامی بود یا به ضرر آن، یا هیچ تاثیری نداشت؟ نگاه طیف‌های مختلف سیاسی به این موضوع چگونه بود؟
به نظر می‌رسد این پرسش‌ها پیش درآمدِ ورود به بحث درباره امام موسی صدر و رابطه او با انقلابیون ایرانی و شناخت از مبارزاتِ خارج کشور است و به میزان زیادی می‌تواند پژوهشگر را از سردرگمی و ابهام خارج کرده و کار را برای رسیدن به پاسخ آسان کند.
بدون شک یکی از بایسته‌های پژوهش درباره تاریخ انقلاب اسلامی مطالعه ریشه‌ها و بسترهای بسیاری از رویدادها پیش از ورود مستقیم به اصل واقعه است.
ای کاش مراکز پژوهشی و موسسات انتشاراتی، قبل از اجرای پروژه‌های مختلف، نیم نگاهی به این مهم می‌داشتند.
/۶۲۶۲